ورود به دنیای مزه‌ها با نان «چِلپِک» ترکمن‌های جرگلان + فیلم

به گزارش ایرنا، صبحگاه که عقربه‌های ساعت بر روی چهار و ۳۰ دقیقه می‌چرخید، قصد عزیمت به دنیای مملو از نادیده‌ها در نقطه صفر مرزی خراسان شمالی را کردیم، همان خطه‌ای که ترکمن‌ها با آداب و رسوم خود رنگین کمانی از فرهنگ‌ها را ترسیم کرده‌اند و روح هر انسانی را در این دنیای ماشینی جلا می‌دهند.

نسیم صبحگاهی در این روزهای گرم سرزمین قومیت‌ها بیش از هر فصلی نمایان می‌شود و اندکی که به ظهر می‌رسد هوا داغ‌تر می‌شود و برای حرکت به این خطه که ۱۴۶ کیلومتر با بجنورد فاصله دارد باید صبح زود دل به جاده زد و با گذر از تپه‌های مخملی و درختان استوار اُرس به "جرگلان" رنگارنگ رسید.

از شهر پیش قلعه که به سمت مرز حرکت می‌کنیم تعداد خودروهای مسیر کمتر و کمتر می‌شود تا جایی که در حوالی روستای "گرکز" در نزدیکی مرز ایران و ترکمنستان دیگر خبری از خودرو نیست و تنها موتورسیکلت است که فضای سکوت این منطقه بکر را در هم می‌شکند و کشاورزان از این وسیله نقلیه برای رسیدن به مزارع استفاده می کنند.

"باغلق"، "پرسه سو"، "گرکز"، "کرکولی" و "سوخسو هاشم" از روستاهای این منطقه است که هر کدام رازهایی از فرهنگ و آیین ترکمن‌ها را در خود جای داده‌اند و قدم زدن در کوچه‌های کاهگلی این روستاها پنجره دنیای پر رمز و راز ترکمن‌ها را می‌گشاید.

اسب و فرش دوگانه اصرار این دنیای ناشناخته است و در نقطه به نقطه این روستاهای زیبا ردپایی از این ۲ کلیدواژه فرهنگی را می‌توان یافت و دنیای این مردم با اسب و فرش عجین شده است و هر کدام به نحوی با آن در ارتباط هستند.

دست بافته‌های نفیس روستای "گرکز" آوازه جهانی یافته و آثار انگشتان زنان ترکمن در نمایشگاه‌های بین‌المللی می‌درخشد و مهر اصالت بر هنر ایرانی می‌زنند.

مقصد ما روستای "گرکز" و منزل آقای «آراز گلدی» از اهالی ترکمن این روستا است و هدف ما نیز مزه نان «چِلپِک» است تا کامی را که با جاده‌های باریک و با دست اندازهای خطرناک و پیچ‌های فراوان تلخ شده است را شیرین کنیم.

به محیط این روستا که می‌رسیم پیرمردان در وسط روستا و در کنار دیواری کاهگلی گرد هم جمع شده‌اند که هر کدام سیگاری لای انگشت دارند و با لهجه ترکمنی آدرس منزل آقای آراز را نشان می‌دهند و خانه‌ای که در انتهای روستا و محصور در درختان اُرس است.

به محل خانه آراز گلدی نزدیک می‌شویم و هنوز پا در محوطه خانه او نگذاشته بودیم، پسری جوان که بیشتر از ۱۷ الی ۱۸ سال نداشت از دور دستی تکان می‌دهد و با مرام مهمان نوازی خاص خود ما را به خانه تدارک دیده شده برای مهمانان هدایت و به خوردن چایی دعوت می‌کند.

حیاط منزل آقای آراز دیوار ندارد و نوع بافت مسکونی منازل ترکمنی نیز در نوع خود جالب است و خانه‌هایی که از مصالح سنگ، سیمان و گل ساخته شده و به تعداد هر فرزندی که ازدواج می‌کند اتاقی در طول اتاق اولیه احداث می‌کنند یعنی از طول این خانه‌ها و تعداد اتاق‌ها می‌توان تعداد فرزندان خانواده را حدس زد.

در حین چایی خوردن بودیم که آراز گلدی به همراه ۲ نوه دخترش از راه رسید، اثر خستگی کارهای روزانه و نگهداری از دام ها بر چهره او سایه انداخته بود اما با لبخندی این معادلات خستگی را به هم ریخت.

در حال خوش و بش بودیم که پسرش سفره ای پهن می کند و با نانی نازک به نام «چِلپِک» از ما پذیرایی می کند.

نانی که طعم خاصی داشت و سوژه‌ای برای گزارش معرفی یکی از میراث فرهنگی این منطقه مرزی شد.

از آراز درباره نوع پخت این نان می پرسم؛ او نیز بدون درنگ همسرش را صدا می زند تا کدبانوی خانه معرف این میراث معنوی باشد.

اوغل ناری با پوشش اصیل ترکمنی نزد ما حاضر می شود و بعد از احوال پرسی می گوید: چِلپِک نانی است که روش پخت ویژه‌ای دارد و مختص پذیرایی در مراسم عروسی قوم ترکمن است که برای مصرف روزانه هم پخت و مصرف می‌شود.

وی می گوید: هر کس یکبار این نان را مصرف کند طرفدار پر و پا قرصش می شود، همانند کاغذ نازک است و طعم خاصی دارد.

اوغل ناری در خصوص نحوه پخت این نان می گوید: برای پخت چِلپِک ابتدا شکر، روغن و بکینگ پودر را در ظرفی ریخته و با دقت با هم مخلوط و آرد را کم کم اضافه می کنیم.

سپس مرحله به مرحله شیر ولرم را به مواد اضافه و به خوبی هم می خورد، وقتی تمام شیر را اضافه کردیم مواد را با دست خوب مخلوط و وَرز می دهیم تا خمیر به اصطلاح جمع و برای نیم ساعت استراحت کند.

سپس گلوله هایی کوچک از خمیر برداشته و جدا می کنیم و بعد از آن روی سطح کار آرد می پاشیم و خمیر را تا حد ممکن پهن می کنیم.

اوغل ناری ادامه می دهد: بعد از آن قازانی(قابلمه بزرگ) انتخاب و به اندازه ای که کف آن پوشانده شود، روغن می ریزیم تا با حرارت ملایم گرم شود.

هر طرف نان را حدود ۲ یا سه دقیقه در روغن داغ سرخ می کنیم و سپس روی دستمال جاذب روغن قرار دهیم و برای سرو روی آن پودر قند ریخته و یا با شیره یا عسل میل کنیم.

یکی از کارشناسان میراث فرهنگی خراسان شمالی در این خصوص می گوید: نان‌های سنتی و محلی از مظاهر فرهنگی با ارزش هر کشوری محسوب می شود که فنون پُختش میراث شفاهی آن کشور به شمار رفته و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.

علی اکبر وحدتی می افزاید: بی تردید حفظ و شناساندن مهارت پخت نان مانند حفظ یک اثر تاریخی از اهمیت فوق‌ العاده‌ای برخوردار است.

وی بیان می کند: نان به عنوان مهم‌ترین غذای مصرفی مردم کشور، همواره بیشترین سهم را در هرم غذایی و نقش عمده‌ای را در سفره خانواده‌های ایرانیان داشته و دارد، به گونه‌ای که این فرآورده بخش جدایی ناپذیر سفره‌های ایرانیان با هر قوم و نژاد است.

وحدتی تصریح می کند: در فرهنگ بومی مردم خراسان شمالی نیز پخت نان تا پیش از دست‌یابی به تکنولوژی جدید از تنوع بسیاری برخوردار بوده است.

وی می افزاید: زنان با الهام از استعداد و ذوق و هنر خانگی خود، انواع نان‌های محلی و خوش طعم همچون فتیر شیرین، نان قتلمه، فتیر چریشی، نان چلپک، قطاب، کماج، فتیر جزلاغ، نان سچی، نان بیشمه را برای مصرف خانواده و یا به مناسبت‌های مختلف از جمله نوروز، عروسی و عزا با مهارت خاصی می‌پختند.

کارشناسان میراث فرهنگی خراسان شمالی می گوید: هم اکنون نیز با وجود بروز تغییرات در شکل زندگی در میان اقوام ساکن در این نقطه از کشور چندین نوع نان سنتی در مناسبت‌های مختلف در شهر و روستاهای خراسان شمالی طبخ می شود.

وی ادامه می دهد: هنوز هم نان های سنتی مهم ترین ماده غذایی در این استان به شمار می رود و مهارت پخت آن به عنوان آیینی دیرینه زنده است.

ثبت ۱۲ نان خراسان شمالی در فهرست میراث معنوی

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی می گوید: چِلپِک، نان مختص منطقه جرگلان از توابع شهرستان مرزی راز و جرگلان است که در سال ۹۱ با شماره ۸۵۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

علی مستوفیان می افزاید: تاکنون پخت ۱۲ نان در خراسان شمالی شامل مهارت پخت نان «بیشمه، چلپک، فتیر شیرین، فتیر چریشی، اگنجه، چاپاتی، کماج، فتیر قتلمه، ساچی، فتیر شیرمال، فتیر جزلاغ و نان یوخا» در فهرست میراث معنوی به ثبت رسیده است.

مستوفیان با بیان اینکه پخت نان در فرهنگ بومی مردم خراسان شمالی از تنوع بسیاری برخوردار است، می گوید: انواع نان محلی که در سطح استان تولید می‌شود، شامل نان‌های حجیم (کماج) نان‌های نیمه‌حجیم (فطیر) و نان‌های مسطح (چوزمه، چلپک) هستند که از نظر حجمی تنوع نان‌های موجود را شامل می‌شود.

وی گوید: همچنین این نان ها جدای از ظاهر خوب، کاملا برشته و پخته شده دارای طعم، مزه و بوی خوشایند و عاری از جوش‌شیرین است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی تصریح می کند: با توجه به ظرفیت های موجود در نان‌های محلی خراسان شمالی، حفظ این میراث معنوی و تقویت و سازماندهی این حرفه در تمامی ابعاد بهینه‌سازی تولید، بسته‌بندی و بازاریابی موضوعی ضروری است که باید در دستورکار قرار گیرد.

به گزارش ایرنا، خراسان شمالی دارای ۳۰۱ کیلومتر مرز مشترک با کشور ترکمنستان است که بیشتر این مساحت در شهرستان راز و جرگلان واقع است.

این شهرستان سه بخش و ۶ دهستان دارد و ۹۵ درصد جمعیت این منطقه روستایی هستند.