چهل روز از زمستان که آغاز آن برابر است با هفتم دی ماه جلالی و پایانش برابر است با شانزدهم بهمن چله بزرگ و بیست روز از فصل زمستان که آغاز آن از هفدهم بهمن ماه جلالی شروع می شود و در ششم اسفند ماه پایان می یابد چله کوچک می گویند.
زنان و دختران کهگیلویه و بویراحمد از آغازین روزهای اسفند سنت دیرینه خانه تکانی را همچون دیگر نقاط کشور شروع می کنند تا در حلول سال جدید همه بخش های خانه پاکیزه شده باشد.
برخلاف برخی مناطق شهری که از کارگران برای انجام خانه تکانی استفاده می شود در مناطق روستایی زنان و دختران دور هم جمع می شوند و با همکاری یکدیگر خانه تکانی را انجام می دهند.
این روزها پشت بام ها و حیات خانه های مناطق روستایی کهگیلویه و بویراحمد پوشیده از فرش،پتو،لباس،موکت است و خلاصه شور و حال وصف ناشدنی برای انجام خانه تکانی در این استان وجود دارد.
فلسفه خانه تکانی در ایران باستان
در روزگاران کهن اعتقاد ایرانیان بر این بود که ارواح درگذشتگان در روزهای آخر سال به ویژه در پنج روز پایانی سال به زمین آمده و به خانه های خود می روند، به همین دلیل اعضای خانواده برای پذیرایی از ارواح درگذشتگان کارهایی را انجام می دادند که یکی ازآنان تمیز کردن خانه یا خانه تکانی بود.
تقویم ایران باستان شامل ۱۲ ماه ۳۰ روزه بود و در پایان سال پنج روز باقی می ماند که آن را خارج از ماه ها حساب کرده و به آن" پنجه ی دزدیده شده" می گفتند، آنان این پنج روز را فرصتی می دانستند، برای زدودن تیرگی های خانه تا با روان و ظاهری پاک و تمیز وارد سال جدید شوند.
براساس اعتقاد ایرانیان باستان، "پنجه ی دزدیده شده" مصادف با سالگرد خلقت انسان هم است و به همین خاطر باید تلاش کنند با تمیزی درون و برون سالگرد خلقت خود را جشن بگیرند.
فلسفه آیین سنتی خانه تکانی هر چه باشد با توجه به اهمیت نظافت در سلامت انسان ها،توصیه به پاکیزکی در دین مبین اسلام ارزشمند است و به جا آوردن این رسم دیرینه پسندیده است.
دیگر آیین های استقبال از نوروز
اسفند ماه شلوغ و پرتکاپوی هموطنان برای استقبال از سال نو محسوب می شود و در کهگیلویه و بویراحمد نیز با درست کردن سبزه،آجیل های سنتی،همدلی با صاحبان عزا،شب عیدی مردگان،چهارشنبه سوری شور و حال خاصی دارند.
سبزه
درست کردن سبزه از بذر غلاتی مانند گندم، عدس از دیگر آیین هایی است که با شور شوق خاصی از سوی دختران جوان انجام کهگیلویه و بویراحمد می شود،شهروندان معمولا در نخستین جمعه از دهه دوم اسفندماه اقدام به کشت گندم، عدس و یا لوبیا در سینی و یا کوزه های رنگی می کنند.
در این آیین شهروندان دانه ها و بذرهای جمع آوری شده گندم را درون طبق یا سینی ها چوبی، سفالی و یا فلزی می ریزند و یک پارچه نمدار سبز یا سفید رنگ بر روی آن می کشند و برخی افراد معتقدند که کشت سبزه به دست بزرگان خانواده موجب سالی پربرکت برای اهل خانه می شود.
سبزه در ایران باستان
کشت سبزه در ایران باستان به نیت ترویج فرهنک کار و توجه بخش کشاورزی و تفعل زدن به محصولات می بوده در گذشته بر روی دیوارهای خانه های خشتی ۱۲ نوع از انواع سبزه، بذر حبوبات، موادغذایی مانند گندم، ارزن و جو و عدس کشت می کردند و به آن تفعل می زنند، تا ببینند کدام محصول در سال پیش رو پر رونق تر خواهد بود.
درست کردن آجیل و شیرینی شب عید
پس از انجام خانه تکانی پخت نان شیرین با ترکیبی از آرد، شیر، شکر و ادویه‌جات از سنت‌های دیرینه‌ای است که به صورت دسته جمعی به ویژه در مناطق روستایی کهگیلویه و بویراحمد انجام می شود.
آجیل شب عید نیز از سوی بانوان این استان درست می شود این آجیل سنتی و سالم ترکیبی از گندم برشته، کنجد، کلخنگ و بادام است.
همدلی با صاحبان عزا و ماتم
عوض کردن لباس سیاه خانواده‌هایی که یکی از بستگان خود را از دست داده‌اند به همت بزرگان فامیل از دیگر آئین‌های مردم این استان در اسفند ماه است.
در این آئین لباس‌های رنگی برای بانوان و آقایان عزادار تهیه و به صورت جداگانه و در مجلسی اهدا می‌شود.
ریش سفیدان و برقراری صلح
در دهه آخر اسفند ریش سفیدان کهگیلویه و بویراحمد برای آشتی دادن افرادی که با هم کدورتی دارند پیش قدم می شوند تا سال نو در فضای همدلی آغاز شود.
شب عیدی مردگان
شب عید مردگان یا به گویش محلی نیمه براتی دیگر اقدام های اسفند ماه کهگیلویه و بویراحمدی هاست که در آخرین پنجشنبه سال برگزار می‌شود، در این آیین شهروندان برای شادی روح مردگان خیرات تهیه و توزیع می‌کنند.
غذای خیرات شب عید معمولاً متشکل از شیر، برنج و گیاه رازیانه موسوم به شیر برنج محلی درست است البته پخت حلوا هم برای نیمه براتی در استان مرسوم است.
چهارشنبه سوری
در آخرین چهارشنبه سال معمولا جوانان و نوجوانان هر محل و آبادی در کوچه ها با هیزم جمع آوری شده آتش روشن می کنند و از روی آتش می‌پرند و پس از پایان مراسم چهارشنبه سوری در هر خانه خاکستر جمع می‌کنند و آن را از خانه بیرون می‌برند و در سر چهارراه یا در آب روان می‌ریزند.
استان کهگیلویه و بویراحمد متشکل از هشت شهرستان ۱۷ شهر و یکهزار و۷۰۰ روستا با جمعیت ۷۲۶ هزار نفر در جنوب غربی کشور واقع شده است.
نظر شما