سینما هنر تاثیرگذار و پُرزرق و برقی که در ایران به قبل و بعد از انقلاب تقسیم می‌شود؛ یعنی وقتی هنوز حکومت پهلوی و شاهنشاهی در ایران وجود داشت سینما نیز با آن مدل قبل از انقلاب فعالیت می‌کرد و فیلم‌های مختلفی ساخته می‌شد. هر چند در آن زمان فیلم‌های هنری و تاثیرگذار خوب هم بعضاً ساخته می‌شد؛ اما قطعاً قالب آثار تولید شده عموماً با فرهنگ اسلامی همخوانی نداشت. همان فیلمفارسی‌های معروف با ساز و رقص و آواز. با تم خیانت و رفاقت و آدم‌های لوتی کلاه شاپویی.
البته در آن زمان فیلمسازانی مانند داریوش مهرجویی نیز آثار تاثیرگذاری مانند «گاو» را با اقتباس از کتاب «عزاداران بیل» ساخت که خیلی بعدها شخصیت‌های مهم سیاسی و فرهنگی و در راس همه آنها امام خمینی (ره) از آن تمجید کرد. اما بعد از تماشای فیلم «گاو» چنین فرمودند: «به حمدالله گویندگان و نویسندگان خوبی داریم، من فکر می‌کنم فیلم‌هایی که ایرانی‌ها می‌سازند، فیلم‌های خوبی است، مثلاً همین فیلم «گاو»، فیلمی آموزنده بود.»
اما از آنجا که قالب آثار و فیلم‌های ساخته شده قبل از انقلاب چندان با فرهنگ اسلامی سازگار نبود همواره این ذهنیت در مردم وجود داشت که سینمای قبل از انقلاب ترویج بی‌اخلاقی است. اینجا بود که وقتی انقلاب شد بلاتکلیفی عجیبی میان فیلمسازان رواج یافت که بالاخره تکلیف سینما، این هنر تاثیرگذار و مهم در دنیا که روز به روز طرفداران و تاثیرگذاری‌اش هم بیشتر می‌شود، چه خواهد شد.
اما این بلاتکلیفی زیاد طول نکشید چون خیلی زود امام خمینی (ره) به محض بازگشت ایران در همان نطق معروف روز ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ در بهشت زهرا اعلام کردند که: «ما با سینما مخالف نیستیم، ما با مرکز فحشا مخالفیم. ما با تلویزیون مخالف نیستیم، ما با آن چیزی که در خدمت اجانب برای عقب نگه داشتن جوانان ما و از دست دادن نیروی انسانی ماست، با آن مخالف هستیم. سینما یکی از مظاهر تمدن است که باید در خدمت این مردم، در خدمت تربیت این مردم باشد…»
درواقع رهبر کبیر انقلاب با این سخنرانی خود در ابتدای ورودشان به مهین، آب پاکی را روی دست فیلمسازان ریختند که سینما حتماً باید باشد اما نه آن سینمای قبل از انقلاب.
حالا چهل سال از پیروزی انقلاب اسلامی و سینمای بعد از انقلاب می‌گذرد. سینمای ایران نیز با فراز و نشیب‌های بسیار در این سال‌ها به عنوان یکی از هنرهای مطرح و شناخته شده در دنیا مورد احترام است و توانسته با کسب جوایز بسیار در فستیوال‌های مهم دنیا آبرو و اعتباری جهانی برای خود دست و پا کند.
اما هنر هفتم ایران نیز مانند بسیاری حوزه‌های علمی و هنری دوران اوج و فرود داشته است. اینکه بعضاً توانسته توقعات را در همه شئون برآورده کند و گاهی هم با نقد جدی روبرو شده است.
مثلاً در دوره‌ای فیلم‌های باکیفیتی با موضوع دفاع مقدس ساخته شده و در یک مقطع دیگر هیچ خبری از آثاری با موضوع انقلاب و ارزش‌های انقلاب در فیلم‌های سینمایی جشنواره فجر وجود نداشت. اما همواره در مقابل آثار سینمایی ایران طی این ۳۰ سال، یک علامت سوال بزرگ و مهم وجود داشته است که چرا این هنرِ مهم و تاثیرگذار با تولید فیلمی فاخر نتوانسته ادای دینی به رهبر کبیر انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) کند؟
اتفاقی که در تمام دنیا و برای رهبران و یا حتی بزرگان علمی و هنری هر کشوری به نوعی می‌افتد و گاه چند فیلم و سریال درباره آنها ساخته می‌شود.
البته حتماً درباره امام خمینی (ره) نیز سریال، انیمیشن و فیلم‌های تلویزیونی مختلفی ساخته شده که در گزارشی جدا به این موضوع خواهیم پرداخت. اما به واقع، سینما آنطور که باید توانسته به مهمترین شخصیت تاریخ معاصر ایران و حتی دنیا ادای دین کند. یعنی با تولید فیلمی تاثیرگذار بتواند لایه‌های کمتر شناخته شده ایشان را به تصویر بکشد تا به نوعی برای نسل‌های سوم و چهارم انقلاب که شاید کمتر معمار انقلاب اسلامی را درک کرده باشند، مفید و قابل شناخت باشد.
این کمبود در حالی احساس می‌شود که امروزه ساخت فیلم‌های بیوگرافیک از ژانرهای پرطرفدار سینماست و همچنان به نظر می‌رسد که سینماگران ما در ساخت اثری داستانی درباره امام خمینی (ره) کوتاهی کرده‌اند.
با نگاهی گذار به سینمای ایران درمیابیم که پُر سَر و صداترین فیلم سینمایی درباره امام خمینی (ره) «فرزند صبح» به کارگردانی و نویسندگی بهروز افخمی است که به زندگی سید روح‌الله خمینی در دوران کودکی و تا هفت‌سالگی می‌پردازد و بخشی از آن نیز به دستگیری ایشان در پانزده خرداد اشاره دارد.
این فیلم که با هزینه بسیار و کلی سر و صدای رسانه‌ای تولید شد هیچ‌گاه نتوانست حتی ذره‌ای از توقعات مردم برای دیدن فیلم باکیفیتی درباره بنیانگذار انقلاب را پُرکند و همچنان یک بار آن هم در بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر برای اهالی رسانه اکران شده است. هرچند بهروز افخمی در اظهار نظری به تازگی گفته می‌خواهد با هزینه شخصی فیلم را بازتدوین کند تا به نمایش عمومی هم درآید.
در «فرزند صبح» که ساخت آن از مهرماه سال ۱۳۸۳ آغاز شد و در سال ۸۹ برای نخستین بار به نمایش درآمد، عبدالرضا اکبری نقش امام در میانسالی را ایفا کرده است.
هنرمندان دیگری چون هدیه تهرانی، محمدعلی کشاورز، آتیلا پسیانی، محمدرضا شریفی‌نیا، الیکا عبدالرزاقی و فرهاد قائمیان نقش‌های دیگر این فیلم را بازی کرده‌اند.
بعد از افخمی، مجتبی راعی دیگر کارگردان سینمای ایران نیز به سراغ ساخت اثری سینمایی تلویزیونی درباره امام خمینی (ره) رفت. این فیلم مجموعه با نام «صنوبر» مقابل دوربین رفت و بعدها با نام «سال سخت در خمین» در جشنواره فیلم فجر سال ۸۱ نمایش داده و سپس با همین نام در قالب سریالی شش قسمتی از تلویزیون پخش شد. البته که «صنوبر» یا همان «سال سخت در خمین» نیز نتوانست توقعات را برآورده کند و فیلمی در سطح متوسط به پایین باقی ماند.
راعی در این اثر، به مقطع نوجوانی امام خمینی (ره) و زندگی این شخصیت در فاصله ۱۳ تا ۱۶ سالگی وی می‌پردازد. مقطعی که با آغاز جنگ جهانی اول در ایران همزمان است و با وجود اعلام بی‌طرفی ایران، کشورمان از سوی بیگانگان مورد هجوم واقع می‌شود و روس‌ها از شمال کشور تا قزوین پیشروی می‌کنند و انگلستان نیز فعالیت‌های خود را همچنان ادامه می‌دهد. در چنین شرایطی که کشور در اشغال بیگانگان است، در هر گوشه از کشور ایران هر فردی که ۱۰۰ سوار دارد، خود را شاه می‌نامد و در محدوده جغرافیایی مشخصی حکومت تشکیل می‌دهد.
احمد بخشی‌زاده، جعفر دهقان، جهانگیر الماسی، حسین محجوب، مهوش صبرکن و محمود پاک‌نیت برخی از بازیگران این فیلم بودند. محمود جعفری (شوهر عمه امام)، پریوش نظریه (عمه امام)، زهرا سعیدی (مادر امام) و علی یعقوب زاده (برادر امام) از دیگر نقش‌های این اثر بود. همچنین ایفای نقش نوجوانی امام خمینی نیز به یک نوجوان نابازیگر سپرده شد که پس از این فیلم، در اثر نمایشی دیگری حضور نیافت.
اما در حوزه ساخت مستند درباره امام خمینی (ره) وضعیت از آثار سینمایی خیلی بهتر است. به عنوان نمونه مستند «روح الله» ساخته محمد دبوق همچنان کامل‌ترین و جامع‌ترین مستند ساخته شده درباره امام خمینی (ره) است که در ۱۰ قسمت به مقاطع مهم زندگی امام خمینی (ره) می‌پردازد.
این مجموعه بر اساس مصاحبه‌هایی از شخصیت‌های بین‌المللی کشورهای ایران، عراق، ترکیه، سوریه، مصر، فلسطین، فرانسه و لبنان ساخته شده است و بیش از ۱۰۰۰۰ قطعه عکس و تصاویر ناب تلویزیونی که بسیاری از آنها برای اولین مرتبه نمایش داده شده‌اند، در ساخت آن به کار رفته است.
سبک و سیاق این اثر یادآور مستندهای بین‌المللی شخصیت محوری است که معمولاً در آنها جزییات کامل و جنبه‌های مختلف زندگی یک شخصیت مورد توجه قرار می‌گیرد. هر قسمت از این مجموعه یک موضوع مستقل دارد.
دیگر مستند تاثیرگذار و دقیقی که درباره امام خمینی ره ساخته شده بدون شک مستند «سیره عملی امام روح الله» محصول خبرگزاری صدا و سیما است در قالب ۱۶ گزارش ۱۰ دقیقه‌ای تولید و پخش شد.
در این مستند ابعاد مختلف زندگی و روابط امام اعم از حکومت‌داری، سیاست، فرهنگ، خانواده و … به تصویر کشیده شده است. در تولید این مستند از برخی سخنرانی‌های آرشیوی و کمتر پخش شده از امام بهره گرفته شده است. از نظر موضوعی نیز در این اثر توجه بیشتری به موضوع‌های داخلی همچون: وقایع پس از انقلاب، جنگ و … شده است.
درواقع با این بررسی اجمالی می‌توان دریافت چرا درحالی که ۴۰ سال از عمر انقلاب اسلامی می‌گذرد و در سی‌امین سالگرد رحلت رهبر کبیر انقلاب همچنان دِین امام بر گردن سینمای ایران باقی مانده است؟ بدون شک نباید زمان را از دست داد و تا یاران امام خمینی (ره) حضور دارند که احتمالاً خاطرات کمتر شنیده شده نیز از ایشان در سینه دارند را روایت کرد که امروز هم دیر است.
فراهنگ **۹۲۴۶**۹۱۵۷
نظر شما