به گزارش ايرنا، عواقب ناگوار زمين لرزه شامگاه 21 آبان 96 با بزرگاي 7.3 ريشتر كه در مناطق وسيعي از كشورهاي ايران و عراق احساس شد و در منطقه كانوني ازگله كرمانشاه روي داد، همچنان باقي است و جراحت ناشي از آن شايد سال ها بعد نيز زلزله زدگان را رها نكند، در همين حال پس لرزه هاي فراوان اين زلزله هر لحظه يادآور لرزش ناگوار زمين است.
اما تكانه هاي متعدد اخير از جمله يك مورد در 4 شهريور در مناطقي نزديك به كانون اصلي زمين لرزه يعني تازه آباد كه با بزرگي نسبتا قابل توجه 5.9 ريشتر رخ داد، نگراني ها را از بروز زلزله هاي بيشتر در اين منطقه تشديد كرده است.
سوالات فراواني در اين مورد وجود دارد كه آيا زلزله اخير در تازه آباد جزيي از پس لرزه هاي زلزله 21 آبان و يا زلزله اي تازه در منطقه است، آيا وقوع زلزله هاي فراوان در منطقه زاگرس حكايت از زلزله خيز شدن فراوان اين منطقه دارد، آيا برداشت هاي بي رويه آب و فرسايش شديد خاك كه به بليه اي براي تمام كشور تبديل شده در وقوع اين زلزله ها موثر است و در نهايت آيا بر اساس فرضيه هاي جديد علمي وارد دوره لرزه خيزي بيشتر شده ايم كه معمولا دوره هاي 5 ساله را دربر مي گيرد و از 2017 آغاز شده است؟
دكتر محمد تاتار روز جمعه در گفت وگو با خبرنگار علمي ايرنا در مورد رويداد زلزله هاي اخير در منطقه كرمانشاه به ويژه زلزله با بزرگاي محلي 5.9 ريشتري در منطقه تازه آباد توضيح داد: وقوع زلزله 21 آبان 96 در منطقه سرپل ذهاب، با تعداد زيادي پس لرزه در منطقه همراه بود كه كماكان ادامه دارد. پس لرزه ها واكنش زمين شناختي منطقه به تنش زياد آزاد شده حين زمين لرزه سر پل ذهاب و توزيع آن روي گسل هاي مجاور هستند.
استاد پژوهشكده زلزله شناسي پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله ادامه داد: بنابراين تا وقتي منطقه به تعادل نرسد، به دليل آزاد شدن تدريجي تنش هاي جمع شده روي گسل اصلي مسبب زمين لرزه و برخي گسل هاي مجاور، وقوع پس لرزه ها ادامه خواهد داشت. زمين لرزه اخير منطقه تازه آباد كه خود طي يك هفته اخير با بالغ بر 250 پس لرزه همراه بوده، در همين راستا و متاثر از به هم ريختگي وضعيت تنش گستره وسيعي در اطراف زلزله سال گذشته سر پل ذهاب روي داده است.
وي افزود:اين دو زمين لرزه از نظر مكاني روي يك گسل روي نداده اند. در حالي كه زمين لرزه سر پل ذهاب روي يك گسل تراستي با امتداد شمال – جنوبي و شيب خيلي كم به سمت شرق رخ داد، شواهد اوليه از سازوكار زمين لرزه 4 شهريور تازه آباد با بزرگاي 5.9 و نحوه توزيع پس لرزه ها بر وجود گسلش امتداد لغز با شيب خيلي زياد و روند به احتمال زياد شرقي–غربي دلالت دارد.
تاتاري تصريح كرد: معمولاً انتظار اين است كه پس لرزه ها روي همان گسل مسبب زمين لرزه و در اطراف كانون زمين لرزه اصلي رخ دهد. اما از همان روزهاي اول ثبت و تحليل پس لرزه ها، به ويژه پس لرزه هاي ثبت شده توسط شبكه لرزه نگاري موقت نصب شده پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله كه از دقت بالاتري نسبت به شبكه هاي لرزه نگاري دائمي برخوردار است، متوجه وجود پس لرزه هاي متعددي در شرق كانون زمين لرزه سرپل ذهاب و به فاصله حدود 30-35 كيلومتري آن شديم؛ روندي متفاوت و تقريباً عمود بر روند گسل مسبب زمين لرزه اصلي و غالب پس لرزه هاي آن داشت.
اين استاد زلزله شناسي خاطرنشان كرد: به نظر مي رسد زلزله اخير تازه آباد دقيقاً روي همين پس لرزه ها و با روند كم و بيش شرقي- غربي اتفاق افتاده است. توزيع پس لرزه ها بر وجود يك گسل به ابعاد حدود 20 كيلومتر، با سازوكار كانوني امتداد لغز دلالت دارند. زمين لرزه 4 شهريور تازه آباد با بزرگاي 5.9 همراه بيش از 250 پس لرزه آن و صدها پس لرزه روي داده در اين منطقه به دنبال وقوع زلزله سال گذشته سر پل ذهاب، روي يك ساختار شرقي – غربي و در بخش جنوبي گسل مسبب زلزله سرپل ذهاب و در پاسخ به حركات تراستي گسل ايجاد كننده زلزله مهيب سال گذشته با بزرگاي 7.3 روي داده اند.
وي نتيجه گيري كرد: بنابراين شايد بتوان زمين لرزه اخير و كل مجموعه رويدادهاي واقع شده در اطراف آن را، كماكان متاثر از زلزله بزرگ سرپل ذهاب و به نوعي پس لرزه هاي آن در نظر گرفت. البته رخداد آن روي گسلي مجزا نبايد از نگاه مسائل تحليل خطر زمين لرزه در منطقه ناديده بماند.
***زلزله هاي سرپل ذهاب و تازه آباد روي گسل هاي متفاوتي روي داده اند
دانشيار پژوهشكده زلزله شناسي و معاون پژوهشي و تحصيلات تكميلي پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله با اشاره به بزرگي و شدت زلزله اخير تازه آباد اضافه كرد: به رغم بزرگي قابل توجه اين زمين لرزه كه جزو زلزله هاي بزرگ زاگرس محسوب مي شود، به لحاظ بزرگي زلزله سال گذشته سرپل ذهاب 13 تا 14 برابر بزرگ تر و انرژي آزاد شده آن تقريباً 43 برابر بيشتر از انرژي آزاد شده در زمين لرزه تازه آباد بوده است. انرژي و تنش بسيار بالاي آزاد شده طي وقوع زمين لرزه سر پل ذهاب، منجر به بهم ريختگي وضعيت تنش گستره وسيعي از مناطق همجوار تا فواصل بالاي 60 كيلومتر از مركز زلزله شده كه رخداد پس لرزه هاي كوچك و بزرگ متعدد و زلزله اخير تازه آباد يكي از نتايج آن به شمار مي رود.
وي در اين مورد كه زلزله يادشده روي كدام گسل روي داده، گفت: گسل هايي كه روي سطح زمين مي بينيم و به نقشه در آمده اند، با گسل هاي واقع در عمق متفاوت هستند و زمين لرزه سر پل ذهاب و نيز زلزله اخير تازه آباد را نمي توان به هيچ يك از گسل هاي قبلي شناخته شده نسبت داد. گسل هاي مهم منطقه دو گسل پيشاني كوهستان (MFF) و گسل زاگرس مرتفع (HZF) هستند كه عملاً هيچ كدام مسبب زلزله هاي فوق نمي باشند.
***مكانيزم متفاوت گسلش در دو زلزله 21 آبان 96 و 4 شهريور 97 در منطقه كرمانشاه
دكتر تاتار توضيح داد: بيشتر اطلاعات دقيق ما در مورد گسل هاي منطقه زاگرس به لطف شبكه هاي لرزه نگاري موقت نصب شده در اين زون لرزه زمين ساختي فعال به دست آمده كه در حد فاصل سال هاي 1377 تا حال توسط پژوهشگاه بين المللي زلزله به تنهايي يا در چارچوب تعاملات بين المللي با دانشگاه ها و مراكز پژوهشي معتبر اروپايي صورت گرفته است. وضعيت لرزه خيزي و شناسايي گسل هاي فعال نزديك به حدود 9 منطقه مختلف در زاگرس به كمك نصب شبكه هاي لرزه نگاري موقت طي دو دهه اخير، با دقت مطلوبي مطالعه شده اند.
اين متخصص زلزله شناسي ادامه داد: وسعت زياد كشور وجود مناطق لرزه خيز فراوان، در كنار محدوديت هاي بودجه اي و تجهيزاتي، امكان مطالعه و پوشش بخش وسيعي از مناطق فعال و لرزه خيز كشور را نداده است. پس لرزه هاي زمين لرزه سرپل ذهاب نيز به كمك يك شبكه لرزه نگاري متراكم و پرتعداد از ايستگاه هاي لرزه نگاري مطالعه شد كه نتايج اوليه آن حاكي از وجود يك گسل شمال – جنوبي با سازوكار تراستي و شيب كم به سمت شرق به عنوان گسل مسبب زمين لرزه و پراكندگي پس لرزه ها در دو روند متفاوت عمود بر هم است. زلزله تازه آباد روي روند شرق – غربي و در فاصل حدود 35 كيلومتري زمين لرزه سر پل ذهاب رويداده است.
معاون پژوهشي پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله در مورد پس لرزه هاي روي داده بعد از زمين لرزه 21 آبان سال گذشته نيز گفت: تا امروز حدود 1600 پس لرزه با بزرگاي بالاي 2.5 داشته ايم. طبيعتاً تعداد پس لرزه هاي با بزرگاي كمتر به چند ده هزار مي رسد كه عمده آنها به دليل فاصله زياد بين ايستگاه هاي لرزه نگاري شبكه هاي دائم قابل ثبت يا مكانيابي نيستند.
وي تعداد پس لرزه هاي ثبت شده در مدت كمتر از دو ماه كاركرد شبكه لرزه نگاري موقت پژوهشگاه بين المللي زلزله را بالغ بر 10 هزار پس لرزه اعلام كرد. از مجموع 1600 پس لرزه ياد شده، حدود 100 پس لرزه با بزرگاي محلي بالاي 4 بوده اند. بعد از زلزله سرپل ذهاب فقط 5 پس لرزه با بزرگاي بالاي 5 داشته ايم كه بزرگ ترين آن ها زلزله 4 شهريور 97 با بزرگاي 5.9 است.
«موقعيت زلزله سرپل ذهاب (Mw=7.3) و پس لرزه هاي دو روز اول ثبت شده در شبكه لرزه نگاري موقت پژوهشگاه (دايره هاي قرمز در عكس خبر) به همراه پس لرزه هاي زلزله تازه آباد (Mw=6.0) گزارش شده توسط شبكه لرزه نگاري كشوري وابسته به موسسه ژئوفيزيك (دايره هاي سبز). سازوكار كانوني اين دو زلزله نيز به نقل از مركز لرزه شناسي دانشگاه هاروارد (حل CMT) نشان داده شده و روند عمود بر هم پسلرزه ها در شكل مشهود است».
***عوامل مسبب زلزله در منطقه زاگرس
وي در مورد عوامل ايجاد كننده زلزله در منطقه زاگرس گفت: علت اصلي لرزه خيزي بالاي فلات ايران كه در مناطق و زون هاي مختلفي چون زاگرس، البرز، شمال غرب، شمال شرق و شرق كشور توزيع شده، ناشي از حركت رو به شمال صفحه عربي (arabian plate) واقع در جنوب ايران نسبت به صفحه اوراسيا (eurasian plate) واقع در شمال است كه اكنون به ميزان حدود 24 ميلي متر در سال به هم نزديك مي شوند. اين همگرايي كه در پي برخورد صفحه عربي به بلوك ايران مركزي در ميليون ها سال پيش (حدود 35 ميليون سال قبل) آغاز شده و كماكان ادامه دارد، مسبب اصلي وقوع زمين لرزه هاي زياد در كشور و عامل تشكيل چين ها و كوه ها و به طور كلي شكل كنوني فلات ايران است.
تاتار گفت: بنابراين رخداد زمين لرزه هاي زياد سال هاي اخير را نمي توان به وقوع اتفاقي ويژه در زمين يا به پديده اي خاص نسبت داد. در بعضي سال هاي گذشته تعداد زمين لرزه هاي بزرگ و مخرب رويداده در كشور به مراتب از سال هاي اخير بيشتر بوده است.
***الگوي افزايش زلزله هاي بزرگ همزمان با كاهش سرعت چرخش زمين در ايران صدق نمي كند
وي با رد ادعاهاي ديگر در مورد عامل وقوع زلزله هاي ايران افزود: تمام زلزله ها در ايران منشا تكتونيكي دارند. تنها فرضيه بسيار جديد مطرح شده وجود ارتباط ميان افزايش زلزله هاي با بزرگاي بيش از 7 با كندي سرعت گردش زمين به دور خود است.
دكتر تاتار گفت: بر اساس بررسي هايي كه بر داده هاي دستگاهي موجود از زمين لرزه هاي ثبت شده ايران از سال 1900 تا كنون انجام داده ايم، توالي تكرار زلزله هاي با بزرگاي بالاي 7 ايران منطبق بر دوره هاي 28-30 ساله گزارش شده براي تكرار زلزله هاي بزرگ جهاني نيست. به دليل منطبق نبودن مشاهدات فوق با دوره تكرار فراواني زمين لرزه هاي بزرگ (Mw>7) ايران، به نظر مي رسد نتايج تحقيق مزبور براي مناطق دورتر از منطقه استوايي چون ايران صادق نباشد.
اين استاد دانشگاه در مورد برداشت هاي بي رويه از سفره هاي آب زيرزميني و از بين رفتن حفره هاي خاك و تشديد خطر وقوع زلزله بر اثر آن نيز گفت: اين امر در مورد زلزله هاي زاگرس اصلا نمي تواند صادق باشد، به ويژه براي زلزله هاي منطقه كرمانشاه. زلزله سال گذشته در عمق حدود 21 كيلومتر و زلزله اخير نيز در عمق حدود 10 كيلومتر رخ داده اند. چگونه برداشت ذخاير آبي در اعماق نهايتاً 300-400 متري مي تواند بر تغييرات تنش انباشته شده در اعماق بيشتر از 10 كيلومتري موثر باشد؟
وي گفت: البته بحث وجود رابطه ميان برداشت آب و وقوع زمين لرزه، يك بحث علمي است ولي براي صرفاً مناطقي قابل تعميم است كه در آن با برداشت بيش از يك قرن آب از حوضه هاي آبي عظيم در دشت هاي وسيع به ابعاد چند صد كيلومتر مربع، مواجه هستيم.
به گزارش ايرنا، زلزله 7.3 ريشتري 21 آبان در 11 كيلومتري بخش ازگله، و 32 كيلومتري شهرستان سرپل ذهاب واقع در غرب مركز كرمانشاه رخ داد كه نزديك به 500 كشته و 12 هزار مصدوم برجاي گذاشت. اين زلزله به هفت شهرستان و بيش از يك هزار روستاي استان كرمانشاه خسارت وارده كرد و بر اثر آن، حدود 31 هزار واحد مسكوني به طور كامل تخريب و يا دچار خسارت كلي و جزيي شد.
افزون بر اين زلزله ديگري در تاريخ 4 شهريور گذشته با بزرگاي 5.9 ريشتر در عمق 8 كيلومتري زمين به وقوع پيوست كه دستكم 2 كشته و 100 مصدوم برجاي گذاشت.
علمي**9157*2017
تهران - ايرنا - منطقه زاگرس پيشتر شاهد زمين لرزه هاي متعدد و گاه با قدرت قابل توجه بوده كه پرسش هايي را از جمله در خصوص ارتباط اين رخدادها با زلزله ويرانگر سال گذشته در كرمانشاه ايجاد كرده است.
