پیشروی ناتو در قفقاز جنوبی

به گزارش ایرنا، روابط دیپلماتیك گرجستان و روسیه از سال 2008 به تصمیم تفلیس و در پاسخ به اقدام مسكو در به رسمیت شناختن استقلال دو منطقه آبخازی و اوستیای جنوبی قطع شده است.
گرجستان این دو منطقه را بخشی از خاك خود می داند و به رسمیت شناخته شدن استقلال آنها از سوی روسیه ،عامل اصلی اختلاف دو كشور است.
با وجود اختلافات، مقامات دو كشور در 10 سال گذشته گاهی در باره امید خروج از بن بست مناسبات سخن می گفتند، ولی در ماه های اخیر و با قطعی شدن عضویت گرجستان در ناتو، تنش میان دو كشور حادتر شد.
وزارت امور خارجه گرجستان اوایل فروردین امسال كرد كه دیپلمات حافظ منافع روسیه مستقر در سفارت سوئیس در تفلیس را اخراج می كند .
هر چند دولت گرجستان اعلام كرد این اقدام را در پی موضعگیری ضدروسی آمریكا، انگلیس و برخی كشورهای اروپایی پیامد مسمومیت سرگئی اسكریپال جاسوس سابق روس در لندن و در حمایت از موضع غرب انجام می دهد، ولی این موضوع بهانه ای دیگری از سوی تفلیس برای نزدیكی به غرب و فاصله گرفتن از مسكو تلقی می شود.
برای شناخت وضعیت كنونی و پیش بینی افق آینده، نگاهی گذرا به روابط تفلیس و مسكو از زمان استقلال گرجستان و همچنین مروری بر مواضع متقابل و تشدید تنش بین دو همسایه ضروری است.

** روابط گرجستان و روسیه در گذر زمان
گرجستان با 69 هزار و 700 كیلومتر مربع مساحت و سه میلیون و 718 هزار نفر جمعیت همراه جمهوری آذربایجان و ارمنستان یكی از سه كشور منطقه قفقاز جنوبی است كه از نظر جغرافیایی با قرار گرفتن در غرب دریای سیاه و داشتن مرز مشترك با تركیه، روسیه ، ارمنستان و جمهوری آذربایجان موقعیت جغرافیایی بسیار مناسبی دارد.
پس از فروپاشی شوروی در سال 1991، گرجستان نیز مانند دیگر جمهوری ها مستقل شد و نخست با به قدرت رسیدن ادوارد شواردنادزه آخرین وزیر امور خارجه شوروی سابق بر كسی پوشیده نبود كه این سیاستمدار كهنه كار گرجی تبار سیاست همخوانی با مسكو را پیش خواهد گرفت.
سال های نخست استقلال گرجستان با مناقشات قومی و تلاش های دو منطقه آبخازی و اوستیای جنوبی برای خروج از كنترل دولت مركزی همراه بود كه در اوایل دهه 90 میلادی به درگیری های نظامی میان ارتش و نیروهای مناطق جدایی طلب و در نهایت خارج شدن این دو منطقه از كنترل دولت انجامید.
در دوره زمامداری شواردنادزه كه تا سال 2003 یعنی وقوع انقلاب مخملی در گرجستان ادامه داشت، مناسبات با روسیه بزرگترین همسایه شمالی عادی بود.

** آغاز تحركات ناتو در حوزه دریای سیاه
تحركات ناتو كه اوایل سال های 2000 برای گسترش نفوذ در شرق اروپا و حوضه دریای سیاه آغاز شده بود، منجر به بروز دگرگونی های سیاسی در كشورهای منطقه از جمله انقلاب مخملی در گرجستان با كناره گیری شواردنادزه و به قدرت رسیدن میخائیل ساآكاشویلی شد كه به عنوان دست نشانده غرب شهرت داشت.
بر كسی پوشیده نیست كه انقلاب مخملی سال 2003 در گرجستان با حمایت و مساعدت های پشت پرده و آشكار غرب تحقق یافت و یكی از اهداف عمده آن هم كاهش جایگاه روسیه و گسترش نفوذ كشورهای غربی در منطقه بود. از همین رو دوره حكومت ساآكاشویلی رئیس جمهوری غربگرا با تغییر سیاست خارجی تفلیس و بیانیه هایی علیه روسیه همراه بود .
با وجود این رویكرد، روسیه همچنان بازار عمده محصولات كشاورزی گرجستان و مقصد اصلی شهروندان گرجی برای كار بود.
اما بیانیه های تند ساآكاشویلی علیه روسیه و اتهامات وارده در باره حمایت مسكو از مناطق جدایی طلب آبخازی و اوستیای جنوبی و نیز علاقه برای میزبانی گرجستان از نیروهای ناتو به تنش در روابط دو كشور دامن زد.
گرجستان همچنین زمستان سال 2005 خواستار خروج فوری نظامیان روسیه از آخالكالاكی و باتومی این كشور شد كه زمان حكومت شواردنادزه در این مناطق مستقر شده بودند و سپس ساآكاشویلی قصد تفلیس برای عضویت در ناتو را اعلام و پارلمان هم سال 2006 مصوبه ای در این زمینه صادر كرد.

** همه پرسی عضویت گرجستان در ناتو و تنش های بیشتر تا جنگ
گرجستان ماه ژانویه سال 2008 همزمان با انتخابات ریاست جمهوری، همه پرسی عضویت در ناتو را نیز برگزار كرد كه 77 درصد به آن رای مثبت دادند، ولی در پی آن مسكو هر گونه تحركات این پیمان نزدیك مرزهای روسیه را تهدیدی برای منافع راهبردی خود در منطقه اعلام كرد.
از سوی دیگر، تنش در روابط تفلیس و مسكو ماه اوت سال 2008 به درگیری های نظامی گرجستان با نیروهای روسیه و مناطق تجزیه طلب آبخازی و اوستیای جنوبی منجر شد كه نظامیان روسی توانستند در جریان این درگیری ها تا 30 كیلومتری پایتخت پیشروی كنند.
در پی این نبرد پنج روزه نیز مسكو بطور رسمی استقلال اوستیای جنوبی و آبخازی را به رسمیت شناخت و گرجستان هم در واكنش روابط دیپلماتیك با روسیه را قطع كرد.

** عضویت در ناتو اولویت سیاست خارجی تفلیس
هرچند سال 2013 حزب حاكم كنونی «رویای گرجستان» با پیروزی در انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری به قدرت ساآكاشویلی پایان داد، ولی دولت جدید هم عضویت در اتحادیه اروپا و ناتو را اولویت عمده سیاست خارجی این كشور اعلام كرد.
از دیگر سو مقام های گرجستانی كه تا چندی پیش برای عادی سازی روابط با روسیه اعلام آمادگی می كردند با توجه به تحرك ناتو و نیز بیانیه های مسئولان گرجی برای پیوستن به این پیمان با واكنش های تند مسكو مواجه می شدند.
روسیه برگزاری تمرینات سالانه نظامی با حضور نظامیانی از كشورهای عضو ناتو با تجهیزات جنگی سنگین در گرجستان، پهلو گرفتن مرتب ناوگان نظامی غربی در بنادر این كشور در دریای سیاه و راه اندازی مراكز آموزشی نظامی ناتو در گرجستان را تهدیدی جدی برای امنیت خود تلقی می كرد.

** استقبال ناتو از گرجستان
مقامات ناتو كه پیش از این اعلام می كردند، گرجستان شرایط پیوستن به این پیمان را ندارد، سال 2018 با رویكرد جدید از جذب تفلیس استقبال كردند كه حمایت آمریكا و انگلیس را نیز در پی داشت، اما تنش بین گرجستان و روسیه را بیشتر كرد.
ینس استولتنبرگ دبیركل ناتو اوایل اردیبهشت ماه گفت كه گرجستان همه شرایط عضویت در این پیمان را دارد.
وی افزود: در اجلاس سران كشورهای عضو ناتو در ماه جولای (مرداد) شاهد پیشرفت هایی برای عضویت گرجستان در ناتو خواهیم بود، ولی هنوز در مورد جزئیات تصمیمی اتخاذ نشده است.
استولتنبرگ گفت: به باور من همه كشورهای عضو ناتو حمایت قاطعانه خود را ازعضویت گرجستان در این سازمان به نمایش می گذارند و كمك های سیاسی و عملی را به تفلیس را ادامه خواهند داد.

** تلاش گرجستان برای عضویت در ناتو
گئورگی كویریكاشویلی نخست وزیر گرجستان اوایل خرداد امسال در سفر به آمریكا ابراز امیدواری كرد كه تلاش های تفلیس برای عضویت در ناتو تا سال 2021 تحقق یابد.
وی گفت: انتظار داریم جامعه بین الملل و ناتو اتفاق نظر لازم را پیدا كنند و در خصوص این تصمیم بسیار مهم به توافق برسند.
كویریكاشویلی یادآور شد كه پیوستن به ناتو با توجه به ضرورت تقویت امنیت گرجستان برای مقامات این كشور اهمیت بسیار زیادی دارد و تفلیس هر روز برای عضویت در جامعه اروپایی و آتلانتیك تلاش می كند و امیدوار است كه هرچه سریع تر به این هدف دست یابد.
مایك پمپئو وزیر امور خارجه آمریكا نیز در جریان دیدار با نخست وزیر گرجستان در واشنگتن گفت: آمریكا برای پیوستن تفلیس به سازمان پیمان آتلانتیك شمالی اقدام و در اجلاس ماه جولای (19 و 20 تیر ماه) در بروكسل از این برنامه حمایت می كند.

** ابراز نگرانی روسیه از همكاری گرجستان و ناتو
گریگوری كاراسین معاون وزیر امور خارجه روسیه چند روز پس از سفر نخست وزیر گرجستان به آمریكا، از نگرانی مسكو در مورد تعمیق همكاری تفلیس و ناتو خبر داد و گفت: حق داریم در پاسخ به نزدیكی گرجستان و ناتو اقدامات لازم را برای تقویت امنیت خود انجام دهیم.
وی افزود: گسترش حضور نظامی نیروهای بیگانه در منطقه قفقاز جنوبی تهدید مستقیم برای روسیه دارد.
كاراسین گفت: شركای گرجستان در سازمان پیمان آتلانتیك شمالی حتی پنهان هم نمی كنند كه قدرت نظامی این كشور را در رابطه با مهار كردن روسیه تقویت می كنند و در چنین شرایطی ما حق داریم برای تحكیم امنیت خود و كشورهای متفق اقدامات لازم را انجام دهیم.

** سوریه نیز وارد ماجرا شد
همزمان با تشدید تنش میان تفلیس و مسكو، دمشق نیز اعلام كرد استقلال مناطق آبخازی و اوستیای جنوبی را به رسمیت می شناسد و به این ترتیب سوریه به جمع روسیه، نیكاراگوا، ونزوئلا و نائورو پیوست كه استقلال این مناطق را پذیرفته اند.
این اقدام با واكنش تفلیس مواجه شد و اعلام كرد كه روابط دیپلماتیك خود را با دمشق قطع می كند.
تفلیس همچنین مدعی شد كه دولت سوریه به تحریك روسیه و با نقض موازین حقوق بین المللی استقلال این دو منطقه را به رسمیت شناخته است و ناتو نیز با انتشار بیانیه ای ضمن حمایت از تفلیس، اقدام دمشق را محكوم كرد.
كارشناسان سیاسی معتفدند با ادامه تلاش های تفلیس برای عضویت در ناتو و گسترش حضور نظامی این پیمان در گرجستان تنش در روابط با روسیه بیشتر می شود و برنده عمده نیز قدرت های غربی هستند.
گزارش از : تلمان زمان اف - مرضیه فاتحی
خاورم ** 337** 1579**1516