استان مركزی در قلب ایران علاوه بر آثار باستانی و جاذبه های طبیعی و تاریخی متعدد از دوره پیش از اسلام تا معاصر، 13 موزه دارد كه اشیا و جلوه های فرهنگی متنوع و زیبایی در آن ها به معرض نمایش گذاشته شده و سركشی به این اماكن می تواند ناقل اطلاعات ارزنده از آداب و سنن نیاكان و موضوعات تاریخی و هنری باشد.
موزه های چهارفصل، دفاع مقدس، سلطان آباد، تنوع زیستی و مفاخر در اراك و چهار سوق ساوه، موزه های مردم شناسی در شهرستان های خمین، محلات، فراهان، تفرش، نراق، آشتیان و كمیجان در ایام نوروز برای بازدید میهمانان نوروزی آماده هستند.
موزه چهار فصل اراك در بنای حمام قدیمی با معماری و كاشیكاری چشم نواز و اصیل ایجاد شده است.
بنای این حمام مربوط به دوران قاجاریه است كه تزئینات كاشیكاری زیبایی را از چهار فصل سال با رنگ آمیزی چشم نواز در خود دارد و حضور در این محیط نشاط و جاذبه خاصی دارد.
ساختمان این حمام به وسعت هزار و 600 متر مربع در زمان حكومت احمد شاه قاجار توسط شخصی به نام حاج محمد ابراهیم خوانساری ساخته شده و از چهار بخش مجزا مردانه، زنانه، حمام ویژه اقلیت های دینی و حمام خصوصی تشكیل شده كه اینك به عنوان موزه میزبان اشیای متعددی از دوران های پیش از اسلام تا معاصر است.
تنگ های سفالی، كاسه، خمره، قدح، پیمانه، انواع مجسمه، آفتابه و لگن، سكه های قدیمی، سنگ نوشته و ابزار آلات كشاورزی و دفاعی در این موزه نگهداری می شود و در بخش حمام اقلیت های مذهبی نیز موزه مردم شناسی دایر است كه در آن رسم حنابندان با وجود پیكره ها به نمایش عموم درآمده است.
بخشی از این موزه به نمایش پوشش اصیل مردم استان مركزی و اشیا و اسناد مربوط به اقلیت های مذهبی استان مركزی اختصاص دارد.
محراب تاریخی و با ارزش مسجد جامع ساوه كه از آثار منحصر به فرد معماری و گچبری دوره سلجوقیان است در این محل نگهداری می شود.
در بخشی از موزه چهار فصل تاریخ شهر اراك به روایت تصاویر در معرض دید عموم قرار گرفته است.
سیستم تهویه هوا و تامین آب این حمام قدیمی به شكل هنرمندانه ای تعبیه شده و از ویژگی های این بنا معماری كف و دیواره ها است كه حفظ دما و حرارت را به شكل ویژه در خود دارد و این موضوع در كنار ظرافت های تزئینی كاشی كاری ها بسیار دیدنی است.
حمام چهار فصل اراك در سال 56 به شماره 1339 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده و در سال 1373 نیز به همت مسوولان سازمان میراث فرهنگی استان مركزی پس از اتمام عملیات مرمت و بازسازی به عنوان موزه باستان شناسی و مردم شناسی تبدیل شد و پذیرای گردشگران و هنردوستان است.
در منزل كوشكی خاندان خاكباز در اراك نیز مجموعه ارزشمندی از اسناد و یادمان های فرهنگی جای گرفته كه با عنوان موزه مفاخر برای بازدید عموم دایر است.
بنای این منزل كوشكی از یادگارهای دوره قاجاریه است كه در محوطه آن فضای سبزی زیبا با درختان تنومند وجود دارد و عمارت زیبای آن میزبان گنجینه ای از اطلاعات زندگی و آثار مفاخر و بزرگان استان مركزی است.
این بنا دارای 2 ایوان شرقی و غربی و 11 اتاق، حمام خزینه ای قدیمی و 2 رشته قنات است كه در سال 1379 به ثبت آثار ملی كشور رسیده و با تغییر كاربری به موزه ای برای معرفی مشاهیر و نخبگان استان مركزی تبدیل شد.
تالار موزه ها، كتابخانه مركزی استان، اسناد و نامه ها، انواع سردیس ها تالارها، عكس و تابلوهای تاریخی در این اثر قدیمی برای بازدید كنندگان به نمایش درآمده است.
در این موزه زندگینامه و آثار بزرگان و شخصیت هایی چون امام خمینی(ره )، امیر كبیر، قائم مقام فراهانی، عباس اقبال آشتیانی، پروفسور حسابی، شهید چمران و فاضلین نراقین به صورت مشروح به معرض دید گذاشته شده و جلوه های زندگی و آثار بیش از 2 هزار نخبه بین المللی و ملی استان مركزی در عرصه های مذهبی، علمی، سیاسی، فرهنگی، تاریخی و هنری نیز در این موزه وجود دارد.
بخشی از این موزه به نمایش تاسیسات آب و آبیاری در گذشته اراك اختصاص دارد كه دیدن آن برای مسافران نوروزی خالی از لطف نیست.
در میان همهمه و شلوغی بازار تاریخی اراك در دل سرای كاشانی مجموعه ارزشمندی از آثار تاریخی، دستی و هنری به عنوان موزه خصوصی سلطان آباد وجود دارد كه مدیریت آن با یكی از هنرمندان برجسته صنایع دستی به نام استاد باباخانی است.
این موزه در فضایی به وسعت 130 مترمربع به عنوان گنجینه نفیس هنرهای دستی فلزی، آثار خوشنویسی و صنایع دستی از دوره های مختلف تاریخی است.
موزه سلطان آباد سه تالار دارد و در گنجینه آن صد اثر صنایع دستی ایران كه از استان های مختلف گردآوری شده اند به چشم می خورد.
در تالارهای موزه آثار برجسته خوشنویسی، سوزن دوزی، لباس های قاجاری، خاتم كاری، قلمزنی، فلزكاری و كتیبه های مختلف به همراه تابلوهای هنری و اشیای قدیمی به چشم می خورد.
بخش خوشنویسی موزه بسیار غنی است به طوری كه آثاری از خوشنویسان دوره های مختلف را در خود جای داده است.
قدیمی ترین اثر خوشنویسی موزه مربوط به سده هفتم هجری است و در این موزه آثار ارزشمندی از خوشنویسان مشهور ایرانی همانند درویش عبدالمجید طالقانی، میرعماد حسنی، میرعلی هروی، میرزا فتحعلی حجاب شیرازی، میرزا غلامرضا اصفهانی، یاقوت مستعصمی، محمدهاشم لولوء اصفهانی، میرزا كاظم، ظل السلطان محمد باقر خان، محمد جعفر تبریزی، میرزا رضا خان فراهانی، فتحعلی تنكابنی، میرزا اسدالله شیرازی، كیخسرو خروش و فتحعلی واشقانی فراهانی وجود دارد.
موزه سلطان آباد با همكاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی در سال 1386 به روی علاقه مندان گشوده شد.
موزه چهارسوق ساوه نیز در بنای تاریخی مسجد چهار سوق این شهر قرار دارد كه دارای معماری زیبایی در فضا می باشد.
مسجد چهارسوق ساوه بنایی گنبد دار به صورت 12 ظلعی است كه از داخل مدور است و در بدنه بنا هشت نورگیر وجود دارد كه در بالای سقف حجره ها واقع شده و در قسمت فوقانی گنبد نیز پنج نور گیر تعبیه شده است.
مصالح ساختمانی آن گل، آهك، گچ، كاشی و آجر است و گنبد از داخل با نقوشی هندسی تزئین شده و از جمله تزئینات باقی مانده در پا كار گنبد اسماء الهی ، محمد(ص) و علی (ع) است كه به خط كوفی بنایی و با كاشی اجرا شده است.
در موزه چهارسوق ساوه آثاری همچون اسناد و كتاب های خطی، سكه های تاریخی، انواع قفل ها، ظروف مسی و سفالی، سنگ قبرهای مربوط به دوره قاجار و همچنین پیكرهایی كه نشانگر پوشش های مختلف مردم ساوه در زمان قاجار است، به نمایش گذاشته است.
این بنا سال 1356 به شمار 1382 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
موزه تنوع زیستی اراك نیز در مجموعه اداره كل حفاظت محیط زیست استان مركزی واقع شده كه با نمایش ماكت، گونه های كم نظیر جانوری و گیاهی یكی از جاذبه های مهم گردشگری این استان است.
موزه تنوع زیستی اراك این فرصت را مهیا كرده تا گردشگران نوروزی با ذخایر غنی جانوری و گیاهی این منطقه آشنا شوند.
بازسازی مناطق سد 15 خرداد دلیجان، دره سیبك لته در و دره چكاب در منطقه حفاظت شده 70 قله و تالاب كویری میقان، منطقه سربند و شراء از بخش های جذاب این موزه است.
در این موزه نمونه 390 گونه جانوری شامل پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهی ها به نمایش درآمده و در قسمتی از آن 827 نمونه از بی مهرگان، 17 نمونه جمجمه و 50 نمونه از سنگ ها و كانی ها در معرض دید علاقه مندان قرار گرفته است.
به منظور بهینه سازی وضعیت نمونه های جانوری موجود در موزه حیات وحش استان مركزی 264 قطعه پرنده شناسایی و رده بندی شده كه این تعداد از 16 راسته، 46 تیره، 100 جنس و 145 گونه تشكیل شده است.
همچنین 67 نمونه از 160 گونه پستاندار وحشی شناسایی شده ایران نیز در موزه دیده می شود كه از جمله آن می توان به قوچ، آهو، پلنگ، بز كوهی (پازن)، مرال و خرس اشاره كرد.
تاكنون 53 گونه پستاندار، 205 گونه پرنده، 54 گونه خزنده،40 گونه دوزیست، 19 گونه ماهی و یك هزار و 336 گونه گیاهی در استان مركزی شناسایی شده است.
موزه حسن پور اراك نیز در خانه ای زیبا در بافت تاریخی شهر اراك واقع شده كه در زمینی به وسعت 600 مترمربع در 2 طبقه ساخته شده است.
این بنا تزئینات زیبای آجركاری دارد و در حال حاضر به عنوان موزه صنایع دستی پذیرای اشیای هنری دست ساز دوران های پیش از اسلام تا معاصر در اراك مامنی برای حضور دوستداران فرهنگ و هنر است.
یكی از جلوه های خاص این موزه بخش فرش و زیراندازهای سنتی است كه از نفیس ترین فرش های استان مركزی در برابر دید بیننده قرار می دهد.
بخش تحتانی این بنا را چند كارگاه صنایع دستی فعال تشكیل داده كه بازدید كنندگان موزه با حضور در این مكان لذت وافری را از تولید زنده صنایع دستی می برند.
یكی از مكان های دیدنی بازار آشتیان، منزل میرزا هدایت الله متین دفتری است كه با عنوان موزه به حیات تاریخی خود ادامه می دهد و نشانگر استفاده مناسب و كاركرد نوین از یك بنای قدیمی است.
منزل متین دفتری در بازار آشتیان واقع شده و با طی كردن دالانی سر پوشیده و سنگ فرش شده می توان به حیاط منزل رسید، در میان حیاط، حوض و مخزن آب انباری كه روزی از قنات شهر پر می شده، نشان از شكوه و عظمت آشتیان قدیم دارد.
این منزل تاریخی از جمله بناهای عهد قاجار به شمار می رود و مصالح به كار رفته در آن خشت، گل، چوب، آجر و گچ است كه با دست هنرمندان معمار به باغی از لطافت و زیبایی بدل شده است.
آرایه های معماری و تزئینات بنا شامل گچبری های زیبا با موضوعات گل و گیاه در سقف و دیوار اتاق ها و نقوش روی چوب سقف، آب نما و آجر كاری های عمارت است.
این بنا پس از مرمت و تجهیز در خرداد ماه سال 85 توسط اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی به موزه آشتیان تبدیل شد است.
بیشتر اشیای به نمایش در آمده در این موزه شامل نسخ خطی، سفالینه های دوره اسلامی، ابزار و وسایل روشنایی، وسایل آشپزخانه و ابزارآلات كشاورزی توسط علاقه مندان به میراث فرهنگی اهدا شده است.
موزه سالار محتشم خمین نیز در بنای تاریخی قلعه سالار محتشم در شمال غربی شهر خمین و در محله قلعه واقع شده كه دارای یك هزار مترمربع عمارت اشرافی در درون یك باغ مصفا است.
این بنا در 2 طبقه ساخته شده و از عمارت های ایوان دار است و هم اكنون موزه فرهنگی شهر خمین در زمینه اشیای باستانی و مردم شناسی در این بنا قرار دارد و انواع لوازم ابزار معیشتی مردم منطقه در سالیان دور در معرض دید بینده ها قرار گرفته است.
در بخش مردم شناسی این موزه با تندیس و پیكره ها آیین محلی شب چله، كوسه ناقالدی و كرد علی به كوه كه از رسوم دیرین استان مركزی است به نمایش گذاشته شده است.
موزه جانورشناسی شهر اراك نیز در دانشگاه اراك واقع شده كه در سال 1373 تاسیس شده است و در آن انواع پرندگان، پستانداران، دوزیستان، ماهیان، جانوران بی مهره، اسفنج ها، نرم تنان ، بندپایان، مرجان ها و انواع تاكسیدرمی به معرض دید عموم قرار گرفته است.
موزه شهاب سنگ نراق نیز از دیدنی هایی است كه 54 قطعه انواع اجرام آسمانی را در خود دارد كه شامل 36 قطعه شهاب سنگ، 16 قطعه سنگ شیشه ای و یك قطعه سنگ حاوی الماس است و جلوه هایی زیبایی را فراروی بازدیدكنندگان قرار می دهد.
در 11 موزه تاریخی و مردم شناسی استان مركزی بیش از چهارهزار و 500 اثر نگهداری می شود و سندهای خطی، ظروف شیشه ای و سفالی، سنگ قبر، قلمدان و وسایل نوشتاری از جمله آن ها است.
در موزه های مردم شناسی استان نیز معرفی شیوه های زندگی، آداب و رسوم باستانی، نحوه پوشش و قدمت اشیا تاریخی به معرض دید عموم گذاشته شده است.
شهرستان های اراك، خمین، محلات، فراهان، نراق، تفرش، آشتیان و كمیجان در استان مركزی دارای موزه مردم شناسی است.
مدیر كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی گفت: اشیا موزه های استان هر 6 ماه یكبار به منظور آشنایی مردم سایر مناطق استان مركزی با حفظ تدابیر امنیتی جا به جا می شود.
سید محمدحسینی افزود: روستای تهیق در شهرستان خمین، سرسختی در شازند و مشهد زلف آباد در اراك در حال كاوش باستان شناسی است و آثاری كه از دستكن ها و محوطه های این مناطق استخراج می شود كه در موزه های استان در معرض دید عموم قرار می گیرد.
وی اظهار كرد: آثار به دست آمده از كاووش های باستان شناسی سرسختی شهرستان شازند قدمت پنج هزار ساله دارد كه نمونه های آن در موزه های استان موجود است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی با بیان اینكه موزه چهار فصل اراك بیشترین بازدید كننده را به خود اختصاص داده است، افزود: استان مركزی از نظر تعداد بازدید كننده و تنوع آثار در موزه در بین موزه های كشور جایگاه پانزدهم را دارد.
بیش از 2 هزار جاذبه گردشگری در استان مركزی شناسایی شده كه 850 اثر تاكنون در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.
6991/6013/
اراك - ایرنا - موزه های تاریخی و مردم شناسی گنجینه ای از اصالت فرهنگی، جاذبه ها و آثار انسان ساخت است كه جلوه های رفتاری و زیستی پیشینیان را بازگو می كند و ایام نوروز فرصتی است كه با سرزدن به موزه ها، بیشتر با زوایای پیدا و پنهان زندگی گذشتگان آشنایی حاصل شود.
