20 تا 70 درصد اعتیاد ژنتیكی است

به گزارش روز یكشنبه خبرنگار حوزه سلامت ایرنا، حمیدرضا خرم خورشید، متخصص ژنتیك پزشكی و رئیس دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی معتقد است: اعتیاد و بسیاری از بیماری‌های غیر واگیر زمینه ژنتیكی دارند و با آزمایش ژنتیك از بدو تولد می‌توان درصد خطر این بیماری را پیش بینی كرد و با كنترل عوامل محیطی جلوی بروز آنها را گرفت.
از او می‌پرسم اگر اعتیاد زمینه ژنتیكی دارد، در صورتی كه فردی با زمینه ژنتیك به دنیا بیاید و از بدو تولد در خانواده‌ای معتاد یا پر استرس و مشكل دار زندگی كند، اگر معتاد شد، چه تقصیری دارد؟
با هم مشروح گفت‌و‌گوی خبرنگار سلامت ایرنا را با این متخصص ژنتیك پزشكی و پاسخ او را به پرسش های مطرح شده می‌خوانیم:

ایرنا: آیا اعتیاد ریشه ژنتیكی دارد؟
خرم خورشید: بله، البته بستگی به نوع ماده مخدر دارد، مثلا اعتیاد به مواد مخدر افیونی مشتق از تریاك و هروئین و مواد مخدر صنعتی و نیز الكل، همه اینها زمینه ژنتیكی دارند.

ایرنا: چقدر زمینه ژنتیكی دارند؟
خرم خورشید: در مورد مواد مختلف متفاوت است اما از حداقل 20 درصد تا 70 درصد زمینه ژنتیكی در مواد مختلف می‌تواند در بروز اعتیاد نقش داشته باشد.

ایرنا: در این صورت فردی كه زمینه ژنتیكی بالایی دارد، دست خودش نیست كه معتاد شود؟
خرم خورشید: تا حدی می‌توان این موضوع را مطرح كرد اما زمینه محیطی و قرار گرفتن در شرایط اعتیاد نیز بسیار مهم است. در برخی كشورهای پیشرفته این طوری است كه از همان بدو تولد با سنجش وضعیت ژنتیك افراد از همان دوران بچگی می‌توانند متوجه شوند كه این فرد گرایش به اعتیاد دارد یا نه. البته در كشور ما هنوز این موضوع جا نیفتاده است.

ایرنا: چطور این كار را می‌كنند؟
خرم خورشید: با انجام آزمایش ژنتیك، البته هنوز این آزمایش‌ها كامل نیست اما ظرف سال‌های آینده این اتفاق می‌افتد و كامل می‌شود و همان طوری كه می‌توانیم زمینه ژنتیكی ابتلا به بیماری قلبی-عروقی را با آزمایش ژنتیك تشخیص دهیم، می‌توانیم در آینده زمینه اعتباد به هروئین و تریاك را تشخیص دهیم.

ایرنا: و این كار را باید از بدو تولد انجام دهیم؟
خرم خورشید: بله، و وقتی متوجه زمینه ژنتیكی بیماری شدیم و متوجه شدیم فرد زمینه اعتیاد دارد، آن وقت خیلی حواسمان جمع می‌شود كه این فرد كمتر به سمت شرایط محیطی اعتیاد برود، زیرا نسبت به كسی كه زمینه ژنتیكی ندارد، استعداد بیشتری برای اعتیاد دارد.

ایرنا- منظورتان این است كه امكان انجام این آزمایش در دنیا فراهم شده ولی در ایران وجود ندارد؟
خرم خورشید: اعتیاد و اغلب بیماری‌های غیر واگیر چند عاملی هستند. تعداد ژن‌های درگیر آنها نیز زیاد است و ممكن است در مورد یك بیماری، بین 10 یا 12 تا 400 یا 500 ژن در بروز یك بیماری نقش داشته باشند، بنابراین برای تشخیص و پیش بینی بیماری باید تمام این ژن‌ها را بشناسیم.

ایرنا: در این صورت آزمایش آن خیلی گران خواهد بود؟
خرم خورشید: البته هنوز تمام این ژن‌ها مشخص نشده است، كارهای تحقیقاتی زیادی در این زمینه در حال انجام است و در این مورد بیماری‌های قلبی-عروقی انواع سرطان یا دیابت را می‌توانیم از طریق آ‌زمایش ژنتیك پیش بینی كنیم.

ایرنا: در ایران امكان شناسایی این ژن‌ها وجود ندارد؟
خرم خورشید: نه تنها در ایران بلكه در دنیا هنوز تمام این ژن‌ها شناسایی نشده است. اولین كار این است كه تمام این ژن‌ها را بشناسیم. در این صورت با بررسی ژنتیك یك كودك می‌توانیم تعیین كنیم كه این فرد در آ‌ینده چقدر یا چند درصد زمینه و احتمال ابتلا به دیابت، سرطان ریه یا مثلا سرطان سینه یا اعتیاد را دارد.
به عنوان مثال اگر بدانیم؛ در بروز بیماری های قلبی- عروقی 120ژن نقش دارند، در صورتی كه فردی 40 ژن داشته باشد، می‌توانیم بگوییم كه حدود 30 درصد این فرد زمینه ژنتیكی بیماری قلبی دارد ولی اگر 5 ژن آن را داشته باشد،زمینه ژنتیكی او مثلا حدود 5 درصد است، در این صورت می‌توانیم ریسك و میزان خطر ابتلا به بیماری را در فرد مشخص كنیم و عوامل محیطی را در او كنترل كنیم.
یك مثال بزنم؛ رو به روی خانه ما یك همسایه داشتیم كه راننده كامیون بود. از زمان بچگی یادم هست كه این فرد روزی دو بسته سیگار می‌كشید، این فرد الان كه 90 سالش است، سرطان ریه نگرفته است اما فرد دیگری را می‌شناسم كه تمام عمرش لب به سیگار نزده اما به سرطان ریه مبتلا شده است. این نشان می‌دهد كه زمینه ژنتیكی در بروز سرطان ریه بین این دو فرد متفاوت بوده است و زمینه ژنتیكی سرطان ریه در فرد دوم خیلی بالا و در فرد اول خیلی پایین بوده است.

ایرنا: در مورد اعتیاد این را می‌دانیم كه زمینه ژنتیكی برای كدام دسته از مواد بیشتر است؟
خرم خورشید: در این زمینه تحقیقاتی در دنیا انجام شده و نتایج آن در مقالات منتشر شده است ولی اكنون من حضور ذهن ندارم كه زمینه ژنتیكی برای كدام مواد بیشتر مطرح است.

ایرنا: در صورتی كه این احتمال قابل تشخیص باشد، آیا می‌توانیم با دستكاری ژنتیكی زمینه اعتیاد را را از بین ببریم؟
خرم خورشید: الان نه، ولی در آینده این امكان وجود خواهد داشت و از نظر تئوری شدنی است.

ایرنا: در این صورت می‌توان قبل از لقاح یا بعد از آن با مداخلات ژنتیك احتمال بروز اعتیاد یا هر بیماری دیگری را از بین برد یا كاهش داد؟
خرم خورشید: بله، از نظر تئوری شدنی است اما هنوز عملی نشده است. زمانی كه حدود 20 سال پیش در سال 1997 من در انگلیس درس ژنتیك می‌خواندم؛ فیلمی را به ما نشان دادند كه یك بچه به دنیا می‌آمد و در بدو تولد یك قطره خون از پایش می‌گرفتند و با آزمایش ژنتیك میزان خطر خیلی از بیماری‌ها را تعیین می‌كردند. یعنی 20 سال پیش كار روی این مسائل در انگلیس آغاز شده بود و الان در مورد خیلی از بیماری‌ها مثل دیابت، آلزایمر، پاركینسون و سرطان این كار قابل انجام است و می‌توانند با آزمایش ژنتیك در دنیا ریسك بیماری‌ها را تعیین كنند.

ایرنا:‌ در ایران در این زمینه كجای كار هستیم؟
خرم خورشید: این كار بدون امكانات و تكنولوژی روز دنیا امكانپذیر نیست. تكنولوژی آن Next Generetion Sequence است، این یك تكنولوژی جدید در دنیاست كه می‌تواند تمام كدهای ژنتیكی فرد را مشخص كند.

ایرنا: تا جایی كه می‌دانم یك مركز خصوصی در شمال تهران این تكنولوژی را وارد كرده است؟
خرم خورشید: بله، اولین مركز خصوصی آن راه افتاده است و اولین مركز دولتی آن نیز به زودی در دانشگاه علوم بهزستی و توانبخشی وزارت بهداشت راه اندازی می‌شود، همه اقدامات آن انجام شده است، منتظریم تا دستگاه آن را به ایران بیاوریم، البته دستگاه آن آمریكایی است و به راحتی به ایران مجوز نمی‌دهند.

ایرنا: با این نگاه و این دانش ژنتیك آیا می‌توان در آینده به تولید واكسن اعتیاد هم امیدوار بود؟
خرم خورشید: بله، تولید واكسن اعتیاد هم از همین دانش پپروی می‌كند،در كل هر گونه واكسنی كه بخواهیم برای بیماری‌های غیر واگیر تولید كنیم، بر اساس دانش ژنتیك خواهد بود، ژن‌ها پروتئین هایی هستند كه باعث بیماری‌ها می‌شوند.

ایرنا: در این صورت می‌توانیم كاری كنیم كه فرد از اعتیاد مصون شود؟
خرم خورشید: بله، می‌توانیم احتمال اعتیاد را خیلی پایین بیاوریم ولی 100درصد نخواهد بود، همان طور كه می‌دانید، مصونیت واكسن آ‌نفلوانزا نیز 100درصد نیست.

ایرنا: البته با این تئوری افراد معتاد ممكن است كارشان را توجیه كنند و بگویند این خلقت ماست كه معتاد شده‌ایم، دست خودمان نیست و قربانی هستیم؟
خرم خورشید: نه این طوری نیست. ما یك نمودار زنگوله‌ای در مورد ویژگی‌های ژنتیك انسان‌ها و ریسك بیماری‌ها داریم، بستگی دارد كه جای فرد در این منحنی كجا باشد. 97.5 درصد انسان‌ها چه در مورد اعتیاد و چه بیماری‌های قلبی- عروقی و سایر بیماری‌های غیر واگیر در جایی هستند كه با كنترل عوامل محیطی و شرایط زندگی می‌توانیم از ابتلای آنها پیشگیری كنیم.

ایرنا: منظورتان از كنترل عوامل محیطی این است كه مواد در دسترس نباشد، در این صورت اگر كسی با اعتیاد و مواد مواجه نشود كه همه مردم مصون هستند؟
خرم خورشید: عوامل محیطی خیلی گسترده است، مثلا در خانواده استرس و طلاق نباشد.

ایرنا: من هم همین را می‌گویم، اگر فرد در یك خانواده مشكل دار باشد و مواد هم در دسترسش باشد، پس اختیاری در بروز اعتیاد ندارد؟
خرم خورشید: به هر حال فاكتورهای محیطی بسیار مهم است. اگر استرس كم باشد، والدین طلاق نگرفته باشند و رابطه خوبی داشته باشند، خطر اعتیاد كم می‌شود اما اگر این عوامل باشند و فرد هم زمینه ژنتیكی داشته باشد، احتمال ابتلا خیلی زیاد می‌شود. با كنترل عوامل محیطی می‌توانیم تا 97 درصد از بروز بیماری‌های غیر واگیر جلوگیری كنیم.

ایرنا: به نظر امر محالی است، كسی كه از مادر، معتاد متولد می‌شود، كسی كه از ابتدا در فقر و با والدین معتاد و مشكل دار متولد می‌شود،اگر هم زمینه ژنتیكی داشته باشد، چگونه معتاد نشود؟

خرم خورشید: برای این فرد كار زیادی نمی‌شود كرد. خیلی كم پیش می آید. خیلی كم پیش می آ‌ید كه عوامل محیطی نباشد و فرد مبتلا شود. اكثر كسانی كه معتاد می‌شوند، عوامل محیطی مثل دخانیات، خانواده نابسامان و محیط آلوده را در كنار عوامل ژنتیكی دارند.
مصاحبه كننده: افشین شاعری **انتشار: علی حبیبی
اجتمام(5)**3063 ** 1569

*آگاهی از آخرین اخبار اجتماعی و حوادث ایران و جهان در كانال تلگرام گروه اجتماعی ایرنا:
@irnaej
https://t.me/irnaej