اگر ساخت سد ايليسو تركيه به پايان برسد، كار همه ما تمام است!

اين نوشتار در ادامه مي افزايد: دولت تركيه بنا دارد تا سد ايليسو را ـ كه بخشي از پروژه سدسازي تركيه در جنوب شرقي اين كشور است ـ نهايي كند. احداث اين سد كه ظرفيتي معادل سه برابر بزرگ‌ترين سد ايراني يعني كرخه دارد، سبب خواهد شد از ورود همه 56 درصد حجم آبي كه از خاك تركيه به دجله سرازير مي‌شد، جلوگيري شود و فرايندهايي نظير بيابان‌زايي و خشك‌سالي در عراق شدت يابد.
سد ايليسو، يكي از سدهاي بزرگ در حال احداث در كشور تركيه است كه ساخت آن از سال 2006 شروع شد و در سال 2019 به پايان خواهد رسيد. با توجه به مرزي بودن اين سد در جنوب شرق تركيه و احداث آن بر روي رود دجله كه به خاك عراق سرازير مي شود و محيط زيست كشور ايران را نيز به خود وابسته كرده است، اين سد نيازمند مجوزهاي قانوني بين المللي و جلب رضايت كشورهاي ايران و عراق است كه دولت تركيه بدون اخذ مجوزهاي قانوني از مجامع بين المللي در حال ساخت آن است.
پايگاه خبري «developmentnow»در اين باره در سال 2012 نوشت: در حالي كه بسياري از كشورهاي اروپايي به دليل خسارات سنگين اين طرح بر روي محيط زيست، كشاورزي و حيات انساني در شهر و روستاهاي عراق با احداث آن مخالف هستند، برخي كشورهاي خاورميانه كه عراق آنها را دوست و برادر خود مي داند، در حال حمايت از تركيه براي تكميل اين سد خانمان برانداز هستند.
پايگاه خبري مذكور در همان سال از قول «دكتر اعظم الواش» مدير محيط زيست وقت عراق نوشت: سد ايليسو در نهايت منجر خواهد شد تا زمين هاي كشاورزي در عراق خشك شوند، بسياري از كشاورزان و دامداران از گرسنگي بميرند و تمدن چند هزار ساله عراق در ميان رودان نابود شود.
ناگفته پيداست كه تشديد فرايندهاي مخرب زيست‌محيطي در كشور عراق با وجود تجربه يك دوره طولاني شيوع ريزگردهاي عراقي كه حيات انساني در مناطق غرب و جنوب غرب ايران را با مشكل مواجه كرده بود، تا چه حد مي‌تواند در افزايش خطر ريزگردها و تخريب محيط زيست ايران نيز مؤثر باشد.
در سال 1992 و با احداث سد آتاتورك بر روي رود فرات، شرايطي ايجاد شد كه در كشور عراق، درگيري‌هاي قومي و قبيله‌اي بر سر آب شكل بگيرد، فرايند بيابان‌زايي افزايش يابد و 670 هزار هكتار مزارع كشاورزي قابليت كشت خود را از دست بدهند. نتيجه اين رخداد انساني شكل‌گيري ريزگردهايي بود كه به وسيله بادهاي... به سمت ايران منتقل و سال به سال به حجم آنها نيز افزوده شد.
اكنون نيز جنوب غرب آسيا و به ويژه غرب ايران در شرايطي است كه با احداث و نهايي شدن سد ايليسو بر روي رود دجله، بايد در آينده نزديك بر اثر حوادثي نظير شيوع ريزگردها، شاهد افزايش هرچه بيشتر نا آرامي‌هاي زيست‌محيطي خواهد بود.
نگران كننده تر آنكه با ممانعت دولت تركيه از ورود آب فرات به عراق و در نهايت تالاب هورالعظيم يك فاجعه زيست‌محيطي در جنوب غرب ايران شكل گرفت و تالابي كه روزگاري محل صيد و صيادي اهالي و سيستم طبيعي خنك كننده هوا بود، رفته رفته كاركردهاي انساني خود را از دست داد. در اوضاع كنوني هم نهايي شدن سد ايليسو بر روي رود دجله، ديگر منبع آبي تالاب هورالعظيم بايد منتظر مرگ قريب الوقوع اين تالاب و يك فاجعه بزرگ زيست محيطي در ايران ماند.
در رابطه با ماهيت و خسارات اين اقدام تركيه، «محمد درويش»، مديركل دفتر مشاركت‌هاي مردمي سازمان حفاظت محيط‌زيست اظهار داشت: دولت تركيه كه در دو دهه گذشته با ساخت سدهاي بسياري در حوضه آناتولي جنوبي و سرچشمه‌هاي اصلي و فرات، از ورود آب به كشور سوريه و عراق جلوگيري كرده است، در حال ساخت سد ايلسيو با گنجايش 43ميليارد متر مكعب و ظرفيتي معادل 3برابر، بزرگترين سد ايران يعني كرخه است.
درويش با بيان اينكه سدهاي ساخته شده بر روي دجله و فرات، تمام آب اين دو رودخانه را مي‌گيرند، بيان داشت: خشك شدن تالاب‌هاي مركزي عراق و سوريه، تبديل تالاب هورالعظيم به بزرگ‌ترين كانون بحراني ريزگرد در منطقه درگيري 25استان غربي و مركزي كشورمان با معضل ريزگردها و افزايش چشمگير اين مسأله، نمونه‌اي از ارمغان حذف حقابه دجله و فرات است.
مدير كل دفتر مشاركت‌هاي مردمي سازمان حفاظت محيط زيست ادامه داد: نابودي بيش از شش و نيم ميليون هكتار از اراضي كشاورزي عراق، سوريه، ايجاد كانون‌هاي فرسايش بادي و توليد گرد و خاك، خشكي عراق و گرد و غبار برخاسته از اين كشور بر روي ايران، از ديگر آسيب‌هاي جبران‌ ناپذير اقدام دولت تركيه با احداث سدهاي گاپ است.
اين مقام مسئول در سازمان حفاظت محيط زيست، با تأكيد بر آسيب‌هاي نگران‌كننده احداث سد ايليسو در تركيه افزود: اگر ساخت سد ايليسو به پايان برسد، كار همه ما تمام است و همه نقاط كشور ما درگير ريزگرد خواهد شد؛ بنابراين، ايران بايد هر چه زودتر از تكميل اين سد كه تا سال 2019 افتتاح خواهد شد، جلوگيري كند.
با شرايط مذكور و نزديكي يك فاجعه بزرگ زيست محيطي براي كشور، آنچه جالب توجه است، بي‌تفاوتي مسئولين كشور براي پيگيري موضوع از طريق مجامع بين‌المللي و مذاكرات دوجانبه يا چندجانبه است؛ نكته‌اي كه البته شايد حوادث تروريستي و ناامني‌هاي سياسي نظامي سوريه و عراق بر عملياتي شدن آن مؤثر بوده است و البته همين حوادث نيز به زودي بحران‌هاي سياسي نظامي را حداقل در عراق تشديد خواهد كرد.
گفتني است، پيشتر برخي سازمان هاي مردمي و فعال در حوضه محيط زيست، با انتشار بيانيه اي در رابطه با خطرهاي احداث اين سد نوشتند: طرح ساخت سد ايليسو بر رودخانه دجله، سرزمين هاي ميان رودان را كه از نظر طبيعي و فرهنگي داراي اهميت بسيار است، در معرض خطر قرار داده است.
اين منطقه به دلايل بسيار، منحصربه فرد است: از نظر جغرافيايي، آب وهوايي و زيستي، تنوع زيادي دارد. گذار شيوه زندگي كوچ نشيني به شيوه كشاورزي يكجانشين در اين منطقه رخ داده است. وجود هزاران سايت باستاني در اين منطقه، گواه بر وجود فرهنگ هاي پرشماري است كه در اين منطقه در هم آميخته و فرصتي بي مانند را براي كسب دانش بيشتر از تاريخ بشريت فراهم ساخته اند.
امروزه، ساكنان ميانرودان، به ويژه كردها، عرب ها، آرامي ها و تركمن ها، حاملان اين ميراث فرهنگي جهاني هستند. ميراث عظيم يادشده، به علت طرح ساخت سد ايليسو بر بخشي از رودخانه دجله كه در خاك تركيه قرار دارد، سخت در معرض خطر است. اين طرح، منطقه اي به گستره بيش از 310كيلومتر مربع را در برمي گيرد و تأمين معيشت هزاران نفر از ساكنان اين محدوده و اطراف آن را مختل خواهد ساخت. اين سد همچنين زيست بوم هاي ارزشمند «كنار رودخانه اي» را كه زيستگاه شمار زيادي گونه هاي در معرض خطر است و صدها سايت باستاني حوزه شهر تاريخي حسن كيف در تركيه و همچنين تالاب هاي ميانرودان را در عراق [و جنوب غربي ايران] تهديد مي كند.
*منبع: پايگاه خبري تابناك/15شهريور95
** اول ** 1337