تالاب جازموریان، حوضه ای آبریز و دریاچه ای به همین نام در جنوب شرقی ایران در جنوب كرمان است كه دشت های حاصلخیز قلعه گنج و رودبار جنوب در استان كرمان و دشت های ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختی و اسپكه در استان سیستان و بلوچستان را شامل می شود.
در اصطلاح محلی پوشش گیاهی این منطقه را را جاز می نامند و كثرت آن را موریان می گویند كه به همین سبب، این ناحیه به جازموریان معروف شده است.
روزگاری طراوت جاری آب بر پهنه هلیل رود و رودبَمپور و چشمه عروس با امواج تپنده خود، حیات را به مرمان بادیه نشین و طبیعت وحش این تالاب بخشیده بود.
آری روزگاری كه دغدغه آب به ذهن بشر تلنگر نمی زد، هلیل رود استوار از كوه های كرمان سرچشمه می گرفت و پس از آبیاری دشت جیرفت خود را شتابان به تالاب جازموریان میرساند.
كمی آن طرف تر نیز رود بلند بمپور از مشرق بلوچستان به سوی مشرق باتلاق جازموریان سینه جاری می كرد تا با تلفیقی از چشمه عروس كه افاده كنان از كوه لاله زار كرمان راهی وصال یار می شد، پس از آبیاری مزرعه های رابر در استان كرمان تابلوی زیبای جازموریان را بر پهنه گیتی به تصویر می كشیدند.
اما امروز پس از سالها بی مهری انسان و دست تقدیر روزگار این تالاب بكر و زیبا، چهره درهم كشیده و همچون پیری چروك رخسار، تشنه لب بر خاكی تفدیده منتظر جرعه آبی از سر تدبیر انسان است.
به همین منظور خبرنگار ایرنا خود را راهی دیار یار تشنه لبان كویر، 'تالاب جازمویان' كرد و در گوشه های عزلت این كویر برهنه با چند تن از یاران غار تالاب به سخن نشست.
یكی از ساكنان حاشیه جازموریان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: در گذشته آنقدر پوشش گیاهی در جازموریان زیاد بود كه تردد به كندی در آن صورت می گرفت.
عزیز بامری افزود: به علت خشك شدن جازموریان و نبود گیاه و علوفه، بیشتر مردم این منطقه قادر به تامین علوفه دام خود نیستند و دام های خود را یكی پس از دیگری می فروشند.
محمد نارویی یكی دیگر از ساكنان جازموریان گفت: امروز با وزش كوچكترین بادی، شن های روان و گردهای نمك به سمت روستا می آید كه اگر این روند ادامه داشته باشد در چند سال آینده دیگر خبری از زمین های حاصلخیز این منطقه به گوش نمی رسد.
وی اضافه كرد: ما مردم مناطق محروم جازموریان كه امرار و معاشمان و اقتصاد خانواده به حیات جازموریان بستگی دارد درخواست داریم تا مسوولان برای احیای دوباره این تالاب اقدام كنند.
البته این درد دل اغلب مردم انگشت شماری است كه زندگی و همه حیات خود را در این سرزمین تشنه سپری كردند.
برهمین اساس موضوع را از منظر برخی مسوولان نیز مورد بررسی قرار دادیم و در همین رابطه نماینده مردم جیرفت و عنبرآباد در مجلس شورای اسلامی معتقد است كه نجات تالاب جازموریان نیاز به عزم ملی دارد زیرا بی تدبیری مسوولان ذیربط موجب خشكیدن این تالاب شده است.
'فرج الله عارفی' افزود: همان گونه كه دولت با عظم جدی خود برای نجات دریاچه ارومیه وارد میدان شد نیاز است تا برای سایر تالاب ها و دریاچه هایی كه خشكیده در معرض خشكیدن هستند همانند دریاچه هامون و تالاب جازموریان وارد عرصه شود.
وی گفت: سدهای متعددی همچون 'جیرفت، رابر و بافت' در سرشاخه های تامین آب تالاب جازموریان ساخته شد كه باعث نرسیدن آب به تالاب و خشكیدن آن شده است.
این نماینده مجلس افزود: گرچه جنوب كرمان یكی از مناطق پر باران استان بود اما ادامه چندین ساله خشكسالی كاهش شدید نزولات جوی را در این خطه در پی داشته است.
عارفی گفت: برای نجات جازموریان باید نخست جلو سدسازی در بالا دست تالاب گرفته و از ساخت سدهای جدید ممانعت شود.
وی ادامه داد: سدهایی هم كه هم اینك مورد بهره برداری قرار گرفته اند نیز باید حق آبه زیست محیطی تالاب جازموریان را بدهند.
نماینده مردم جیرفت و عنبرآباد در مجلس شورای اسلامی گفت: در صورت جاری نشدن مجدد آب در رودخانه های هلیل رود در كرمان و بمپور در سیستان و بلوچستان در آینده از نظر اقلیم این منطقه جنگلی به كویر تبدیل خواهد شد چنانكه هم اكنون نیز بخش عمده ای از این تالاب به كویر تبدیل شده است.
وی افزود: امسال مجمع نمایندگان استان كرمان در همین رابطه دو مصوبه داشت كه شامل طرح انتقال آب از خلیج فارس به شهرستان سیرجان و انتقال آب از دریای عمان به فلات مركزی بود. با اجرای آنها بخش عمده آب به جازموریان انتقال داده می شود.
عارفی گفت: انتقال آب از دریای عمان، جلوگیری از سدسازی جدید و آزادسازی حق آبه زیست محیطی نقش موثری در احیای تالاب جازموریان دارد.
وی ادامه داد: با توجه به خشكیدن تالاب جازموریان و شوره زار شدن آن، منطقه جنوب استان كرمان در معرض تهدید بادهای نمكی قرار دارد كه این موضوع بسیار خطرناك است و در صورت بی توجهی به این تهدید نابودی بخش كشاورزی و دامپروری جنوب كرمان در آینده دور از انتظار نیست.
این نماینده مجلس گفت: جازموریان جنوب شرق كشور را از نظر اكوسیستم تامین می كند لذا نیاز است با كمی تلاش حیات دوباره به این تالاب بازگردد.
وی افزود: اقتصاد بسیاری از مردم به همین تالاب وابسته است.
فرماندار روبار جنوب كرمان نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: جازموریان از نظر جغرافیا از اهمیت خاصی برخوردار است و در نقشه كشور هم این تالاب جایگاه مشخصی دارد.
حسن مرادی افزود: سدسازی در بالا دست و استفاده بی رویه از منابع آبی و از سوی دیگر كاهش نزولات جوی دست به دست هم داده تا این تالاب كه روزگاری نه چندان دور تامین كننده علوفه میلیون ها دام بوده خشك شود.
وی بیان كرد: تالاب جازموریان یك تالاب چند منظوره بود، این تالاب روزگاری محل جولان پرندگان كمیاب و مهاجر بود و از سوی دیگر هم دشت جازموریان نیز تامین كننده علوفه دام های جنوب كرمان و بخشی از استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان بود.
مرادی خاطرنشان كرد: مساحت جازموریان در هر سه استان 520 هزار هكتار می باشد كه تامین علوفه دو میلیون و 200 هزار راس دام سبك و 800 هزار راس دام سنگین و شتر كه هشت ماه در این منطقه هستند به سر سبزی و زنده بودن تالاب بستگی دارد.
وی خاطرنشان كرد: از عوامل دیگری كه در خشك شدن تالاب جازموریان نقش داشته احداث كمربند امنیتی به طول بیش از 70 كیلومتر و عمق شش متر و با عرض چهار متر در این دشت است.
مرادی تصریح كرد: این كانال پس از حضور اعضای كمیسون امنیت ملی و سیاست خارجه مجلس شورای اسلامی به جنوب استان كرمان تصویب و حفر شد.
وی خاطرنشان كرد: از طرفی از سال 71 كه آبگیری سد جیرفت آغاز شد و حق زیست محیطی تالاب جازموریان هم رهاسازی نشد و رفته رفته این تالاب رو به خشك شدن رفت تا اینكه در سال 76 به طور كامل خشك شد.
فرماندار رودبار جنوب ادامه داد: در بالا دست تالاب جازموریان و سرشاخه های تامین كننده آب این تالاب 29 طرح سدسازی اعم از سدهای بتنی، خاكی و بندهای سنگ و سیمانی ساخته شده كه می توان گفت هیچ آبی به سوی تالاب رهاسازی نمی شود.
وی خاطرنشان كرد: در صورت زنده شدن و احیاء تالاب جازموریان به خاطر رطوبت بالا شاهد افزایش نزولات جوی هم خواهیم بود كه امید است تا مسوولان چاره ای برای این خطر بزرگ كه كشاورزی و دامپروری جنوب را تهدید می كند، بیاندیشند.
فرماندار رودبار جنوب تصریح كرد: انتقال آب از دریای عمان یكی از راه های اصلی نجات دریاچه جازموریان است كه باید به صورت ویژه مورد توجه مسوولان نظام قرار گیرد.
وی گفت: طوفان های نمكی ناشی از خشك شدن دریاچه جازموریان نیز از تبعات خطرناك و تهدید جدی برای منطقه جنوب كرمان محسوب می شود.
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب استان كرمان نیز در این باره گفت: با شروع خشكسالی از سال 71 در استان كرمان آب این تالاب كم و كمتر شد به نحوی كه در سال 76 خشك شدن این تالاب قابل مشاهده بود و هم اكنون نیز دریاچه این تالاب به صورت كامل خشك شده است.
عزیزاله افشارزاده افزود: برداشت بی رویه آب از سفره های زیر زمینی بالا دست این تالاب، كاهش نزولات جوی و سدسازی در بالا دست آن بدون در نظر گرفتن حق آبه این تالاب از عوامل خشك شدن آن می باشد.
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب كرمان گفت: یكی از راهكارهای ما در جازموریان بالا بردن پوشش گیاهی است كه این كار در قالب كاشت نهال و ایجاد جنگل دستكاشت در دست اجرا است.
وی ادامه داد: اجرای طرح های آبخیزداری در ارتفاعات نیز باعث تقویت سفره های زیر زمینی می شود كه این موضوع هم در دستور كار قرار دارد.
افشارزاده با بیان این مطلب كه طرح ترسیب كردن یا همان توانمند سازی جوامع محلی باری نخستین بار از سوی این اداره كل شروع شده است ادامه داد: در قالب این طرح با مشاركت مردم بومی منطقه اقدام به كاشت نهال در حاشیه مزارع آنها صورت می گیرد كه این موضوع علاوه بر جلوگیری از توفان شن موجب بالا رفتن رطوبت هوا می شود.
وی تصریح كرد: طرح ترسیب كربن تنها مربوط به اداره كل منابع طبیعی نمی باشد بلكه تمام دستگاه های اجرایی از جمله بهداشت و درمان، آموزش و پروش ، جهاد كشاورزی و سایر ارگان های مربوطه برای توانمند سازی جوامع محلی باید مشاركت كنند.
افشارزاده با بیان این مطلب كه هم اكنون یك میلیارد ریال اعتبار از سوی استانداری برای اجرای طرح ترسیب كربن در جازموریان اختصاص داده شده است، گفت: با توجه به اینكه این طرح در مرحله نخست در 50 هكتار انجام می شود نیاز به 20 میلیاد ریال اعتبار دارد.
وی ادامه داد: برای اجرای این طرح باید از سازمان های بین المللی كمك گرفت زیرا این سازمان ها از جمله سازمان ملل این طرح را در برخی از كشورهای جهان اجرا كرده است و باید از تجربیات و كمك های مالی آنها استفاده كرد.
افشار زاده ادامه داد: با توجه به خشك شدن تالاب جازموریان در آینده، جنوب كرمان با مشكل زیست محیطی هم دچار خواهد شد.
معاون امور عمرانی استانداری كرمان در پاسخ به این نكته كه احداث سدها و اجرای پروژه های آب در بالا دست این تالاب بر خشك شدن آن موثر بوده است، گفت: برای احداث هر سد، مطالعات مورد نیاز در حوزه های زیر دست و بالادست صورت می گیرد و امور مورد نیاز در این حوزه، كنترل می شود.
'محمدجواد كامیاب' افزود: عامل اصلی خشك شدن تالاب جازموریان، خشكسالی است زیرا در استان كرمان، 16 سال به صورت مداوم خشكسالی بوده است و سد بالا دست این تالاب نیز بسیار كمتر از ظرفیت آن، آبگیری می شود.
به همه این اوصاف امید است مسوولان دولت تدبیر و امید با برنامه ریزی توجیهی تدبیری بیاندیشند كه بتوان امید حیات را نه تنها به مردم و ساكنان حاشیه تالاب جازموریان برگردانند، بلكه بحران آب را در كشور عزیزمان ساماندهی كنند.ك/4
7444/2624 /330
كرمان - تالاب جازموریان از مناطق مهم در رونق حیات، اقتصاد و كشاورزی شرق كشور است كه سالهاست دست تقدیر روزگار و كم توجهی به آن، جز زمین خشك از آن باقی نگذاشته و احیای آن عزم ملی را می طلبد.