#
تهران، ایرنا: 29 دی 1382 برابر با 19 ژانویه 2004
از "حمید اسماعیلی"
در نگرشی به مناسبات ایران و اروپا باید توجه داشت که متغیرهای روابط
دو طرف بیش از آنکه به پیش شرطهای اعلام شده طرفین مربوط باشد ، ناشی از
اراده دوجانبه ای است که در سالهای اخیر بروز یافته و بر این منوال ادامه
دارد.
با این حال، تاثیر عوامل جنبی به هر دلیل توانسته است شکل و ابراز
تمایل و شیوه اقدام برای نزدیکی ایران و اروپا را هدایت کند. بنابراین
اراده گسترش روابط هرگز تمایلی یکجانبه نبوده و نیست بلکه رفتاری برخاسته
از انگیزه های مشترکی است که عاملان آن با محاسبه گری واقع گرایانه در این
راه گام برداشته اند.
اگر ایران در تلاش برای خروج از فشارهای تحمیل شده بر آن و نیز قوت
بخشی به اقتصادش ، می کوشد روابط فعال با اروپا را جانشین خلاء های ناشی از
خصومت های آمریکا کند اروپائیان نیز با درک واقعی نقش منطقه ای برجسته
ایران و نیز استعداد آن در ارائه بازاری جذاب و گسترده می کوشند روابطی
صمیمانه را با تهران برقرار سازند. اروپاییان بویژه عقیده دارند که برک
روابط با تهران قادر است آنان را در رقابتهای منطقه ای با آمریکا به نحو
موثری یاری کند.
گرایش متقابل باعث تلاش به منظور دستیابی به فرمول مشترک برای استقرار
روابط پویا و پایدار می شود اگرچه ممکن است برخی جنبه های مهم و غیرقابل
انکار همواره بر این گرایش تاثیرگذار باشد ولی عزم دو طرف برای قاعده مند
سازی رفتار سبب ادامه روابط تا بدین پایه شده است.
مشکل اساسی در روابط ایران و اروپا عدم دستیابی کامل به قاعده واقعی
برای تثبیت مناسبات است دلیل این امر همانگونه که اشاره شد به تاثیرپذیری
اجتناب ناپذیر از جنبه های حاشیه ای مربوط می شود که عموما در متن روابط
جاخوش می کند.
شروط چهارگانه اروپاییان که تحقق آنها را بعنوان بستر لازم برای
استقرار روابط دائمی اعلام کرده اند ، ممکن است به ظاهر اصول قاعده مند حاکم
بر روابط محسوب شود ولی تحت این عنوان هرگز جانشین تمایل عمیق اروپاییان
برای داشتن روابط خوب و گسترده با تهران نمی شود.
به عبارت دیگر شدت علاقه مندی اروپا به داشتن مناسبات مقبول با تهران
که در چارچوب نگرش استراتژیک معنا می شود ، مانع از آن نخواهد بود که شروط
چهارگانه آن یعنی تعیین تکلیف برنامه های هسته ای تهران ، همراهی با روند
گفت و گوهای صلح خاورمیانه، همکاری در مبارزه جهانی با تروریسم و دست آخر
احترام به حقوق بشر و آزادیهای مدنی تاثیر سرنوشت سازی را در روابط بجا
بگذارد ، در همین حال اروپاییان نیز آگاهند که تهران با شناخت عمق تمایل
اروپا و گرایش آنان در رقابت با آمریکا به نقاط قوت و ضعفها آگاهی دارد.
علاوه بر این ایران پل ارتباط مطمئنی میان اروپا و کشورهای خاورمیانه
است و از سوی دیگر پرهیز ایران از قبول رسمیت برای حضور هژمونیک آمریکا
در منطقه ثروتمند خلیج فارس ، منفذی است که اروپاییان از آن در رقابت با
آمریکا بهره می برند.
به این ترتیب بر خلاف تبلیغات ترغیبی مربوط به تعیین کنه سنگین تمایلات
برای گسترش روابط ایران و اروپا، باید گفت که اگر گرایش اروپا در این
رابطه بیش از تهران نباشد کمتر از آن هم نیست اما جنبه های تاثیرگذار در
کیفیت روابط دوسویه نیز واقعیتی انکارناپذیر است که خوب یا بد به شکل
هم پوشاننده تمایلات و ضد تمایلات عمل می کند.
این جنبه ها برخی مربوط به ساخت فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی اروپا است
برخی به اصول حاکم بر فرهنک مدرن روابط بین الملل ربط دارد و بقیه نیز در
کیفیت رفاقت و رقابت آمریکا و اروپا بعنوان قطبهای اصلی قدرت در جهان
امروز قابل استناد است.
در این سو در طرف ایرانی نیز جنبه های تاثیرگذار در تمایلش برای داشتن
روابط با اروپا ، مواردی چون اصرار بر استقلال و هویت خالص فرهنگی، سیاسی
و اجتماعی ، پرهیز از دامچاله های استراتژیک ، تعریف معلوم از روابط خارجی
و مرزهای آن با کیفیت تعاملات داخلی وجود دارد.
اگرچه تهران کوشیده است ضمن تاکید بر قواعد مقبولش برای ایجاد روابط
با اروپا،انعطافهایی را نشان دهد ولی حاضر نیست اصول اساسی اش را که موضوعیت
جمهوری اسلامی است،هزینه روابطی کند که هر دو طرف برای ایجاد و استمرار آن
از انگیزه های کافی برخوردارند.
به همین دلیل تهران تاکید دارد که اروپاییان باید با پرهیز از مدیریت
گفت و گوی انتقادی ، از یک گفت و گوی واقعی و تاثیرگذار حمایت کنند. در
این حال ایران واقع بینانه پذیرفته است که قبول گفت و گو با اروپا و
گسترش روابط به معنای تحمل و مدارا با فرهنگی است که مشخصه های دولت مدرن
را در عصر حاضر تعیین کرده است .
چشم انداز آینده روابط ایران و اروپا همچنان تابع متغیرهای گفته شده
خواهد بود ، اگرچه حاشیه در بیشتر مواقع جای متن را پر کرده است.
1461 220