به گزارش ایرنا، بانگ کاروانت به گوش می‌آید که عاشقان را دوباره به مهمانی فرا می‌خوانی؛ این روزها تمامی شهرها، کوچه و خیابان‌ها در حال سیاه پوشان برای سید و سالار شهیدان و ۷۲ تن از یاران با وفایش است.
محرم، ماه ایثار و از جان گذشتگی، ماه آمیختن با خون و آمیختن عشق است، ماه قیام و پیام است که دل‌های شیدای نیکان و مشتاقان را به سوی مراد و محبوبشان معطوف می‌سازد تا شیفتگان معرفت و عاشقان ایثار را با کاروان کربلا همراه و هم نوا سازد، تا شور و شعور عاشورایی، دیگر بار احیاء گردد.
در روزهای محرم، که بیشتر شهرهای ایران سیاه‌پوش می‌شوند، عزاداری به شیوه‌های گوناگونی انجام می‌شود، هیات‌ها و دسته‌های عزاداری، زنجیرزنی، پختن نذری، علم‌کشی و شام غریبان از جمله مراسمی است که در سراسر ایران در روزهای محرم به ویژه تاسوعا و عاشورا برپا می‌شود.
بعضی از شهرها آداب و رسوم خاصی دارند به طور نمونه در سیستان و بلوچستان آئین های همچون شوُوی‌خوانی(تعزیه خوانی)، گرفتن روزه توسط اهل سنت در روز تاسوعا و عاشورا و بستن حجله حضرت قاسم (ع) توسط زنان پاکستانی در بلوچستان برگزار می‌شود.
آیین های سوگواری محرم که ریشه در اعتقادات عمیق مردم سیستان و بلوچستان دارد با شکوه خاصی برگزار می‌شود که اجرای آئین خیمه سوزان و چاووشی خوانی بخشی از آنها است
سیستان و بلوچستان دیار مردان و زنان ولایی دارنده بزرگترین افتخار تاریخی به عنوان نخستین خونخواهی در شهادت سرور آزادگان جهان حضرت امام حسین (ع) و یاران گرانقدر ایشان همه ساله در ایام محرم یکپارچه سیاه پوش و عزادار می‌شود و مردم ولایتمدار آن از قرنها پیش با برگزاری آیین‌های ویژه سوگواری عشق و ارادت خود را به خاندان عصمت و طهارت نشان می‌دهند.
سیستان و بلوچستان از جمله مناطقی است که عزاداری منحصر به فردی دارد، در این استان به سبب نوع فرهنگ عمومی مردم منطقه سنت‌ها و آئین‌های عزاداری برای امام حسین (ع) نیز تا حدودی متفاوت است.
بیرق‌های مشکی، خیمه‌های افراشته و لباس‌های مشکی عزا و صدای طبل و سنج و زنجیر از جمله المان‌هایی است که در این ماه در سیستان به چشم می‌خورد، عزاداری ماه محرم در منطقه سیستان با برگزاری مراسم گلدسته گردانی در روستاهای قدیمی این منطقه شروع می‌شود، مراسمی که نمادی از آغاز قیام امام حسین (علیه‌السلام) است.
برگزاری آیین های مذهبی، عزاداری های محرم، تعزیه، مناسک مذهبی در مناسبت های دینی، سحرخوانی، چاوشی و رمضان خوانی نشانه‌ای از اهمیت مذهب و اعتقاد به پیامبران و پیام آوران دینی و ائمه اطهار(ع) در سیستان و بلوچستان است.
گلدسته گردانی
سیستانی‌ها روزها قبل از شروع ماه محرم، خود را آماده کرده و لباس‌های سیاه بر تن می‌کنند و با این عمل خود را با بازماندگان کربلا، عاشورای حسینی همدلی می‌کنند. در شب اول ماه محرم در اغلب روستاهای قدیمی منطقه سیستان مراسم مشعل و چراغ و یا گلدسته روشن می‌شود و عزاداران به نماد آغاز قیام امام حسین (علیه‌السلام) این گلدسته‌ها را در سطح روستا می‌گردانند.
شووی‌خوانی
از سنت‌های برجسته محرم در سیستان، شووی خوانی (تعزیه‌خوانی) بوده که یکی از سنت‌های ماندنی در این منطقه است. هر ساله مراسم عزاداری امام حسین (علیه‌السلام) با شووی آغاز می‌شود که از جمله آنها می‌توان به روستاهای قلعه‌نو، سه‌کوهه و دولت‌آباد و بنجار شهرستان زابل اشاره کرد.
روز هشتم محرم، تعزیه حر، در روز تاسوعا، تعزیه آقا ابوالفضل (علیه‌السلام) و در روز عاشورای حسینی، تعزیه شهادت امام حسین (علیه‌السلام)، علی‌اصغر (علیه‌السلام) و علی‌اکبر (علیه‌السلام) برگزار می‌شود.
سینه زنی شُنَسُتَکا
سینه زنی به صورت نشسته که در سیستان به «سینه شُنَسُتَکا یا سینه سه ضرب معروف» است و قدمتی دیرینه دارد. سینه‌زنی شُنَسُتَکا بدین صورت است که عزاداران در صف‌های منظم نشسته و مداح با خواندن اشعار و مراثی معروف به بحرطویل که حاوی مضامین حماسی و مذهبی است انجام می‌شود و در زمان دم نوحه، سینه زنانی که رو به روی هم بر روی زانو نشسته‌اند، بر زانو می‌زنند و با این حرکت شدت افسوس و حسرت خود از شهادت سالار شهیدان و یاران با وفایش را نشان می‌دهند.
چاوشی
چه‌وشی یا چاوشی یکی دیگر از سنت‌های مردم سیستان در ماه محرم است. بدین گونه که تنی چند از بزرگان و پیر غلامان خوش صدا پس از اذان مغرب و عشا با صدای حزن‌انگیز و زیبا و با حرکت در کوچه‌ها و معابر روستا، بام منازل، حسینیه و مساجد رفته و با خواندن اشعار و مراثی مردم را برای تجمع در حسینیه و مسجد دعوت می‌کنند و در واقع نوعی فراخوان برای شروع عزاداری است.
سقایی و سقاخوانی
سقاخوانی اوج ارادت مردم این خطه را به حضرت ابا عبدالله (ع) نشان می دهد به گونه ای که در این ایام برخی ارادتمندان به امام حسین (ع) در حالیکه با یک دست مشک آب و با دست دیگر کاسه ای در دست دارند به یاد تشنه لبان کربلا، عزاداران را سیراب می کنند و از سوی دیگر سقا شدن نیز نشان دهنده اوج ارادت مردم این خطه به حضرت ابا عبدالله (ع) است، تا جاییکه در ایام حرکت دسته های عزادار و سینه زن برخی افراد با حمل آب، عزاداران را سیراب می کنند.
برخی از سقاها در گذشته اشعاری سوزناک از تشنگی خاندان رسول الله (ص) در قالب مرثیه سرایی می خواندند.
علم و علامت گردانی
علَم در عزاداری حسینی از ابزارهایی است که در هیئت‌ها و دسته‌های مذهبی به کار گرفته و از نشانه‌های گروه‌های عزادار محسوب می‌شود.
علَم در حقیقت به عنوان سمبلی برای تداعی کردن واقعه کربلا طراحی شده و نشانه‌هایی مانند دست بریده یا شاخه‌های نخل, ابزارآلات جنگ مانند سپر و شمشیر و یا تزیین یک چوب بلند با پارچه‌های سبز و قرمز و نصب ابزار آلات جنگی و غیره از علَم های اصیل محسوب می شود.
در اصطلاح عزاداری حسینی نام علم و علامت، نشانه خاصی است که هر هیئت و دسته ویژه خود دارد و آن را از دسته های دیگر متمایز می سازد و عزاداری شهادت حضرت اباعبدالله یکی از مراسمات و شعائر دینی ما شیعیان بوده و منحصر به یک مراسم آیینی صرف نیست بلکه دارای یک بار معنایی، فکری و فرهنگی گسترده‌ای است.
اهمیت فوق العاده‌ای که این مراسم مذهبی در جامعه ما دارد بر کسی پوشیده نیست و تنها در یک جمله می‌توان از آن به عنوان مراسمی راهبر در اندیشه و عمل شیعیان نام برد.
پرده خوانی
از جمله هنرهای معرکه گیری که در گذشته در استان به خصوص سیستان بیشتر در قهوه خانه ها، بازار، گورستان ها و میادین انجام می شد و ترکیبی از فنون قصه گویی و نقالی بوده را پرده خوانی یا شمایل گردانی، پرده داری و پرده گردانی می گویند.
از مشهورترین پرده های مذهبی، پرده های درویشی است که معمولا از جنس کرباس و مانند طومار است که در حدود سه یا چهار متر طول و یک و نیم تا ۲ متر عرض دارد.
چهره اولیاء و معصومان به ویژه حضرت ابوالفضل (ع)، حضرت امام حسین (ع) و علی اکبر، زیبا و متناسب و اندامشان بزرگتر از دیگران است و اغلب در مرکز پرده قرار دارد و چهره اشقیاء بزرگ، زشت، خشن، ستیزه جو و بی شرم است.
روی این پرده ها که پرده های نقل خوانده می شوند، مجالسی از وقایع زندگانی پیامبر(ص) و برخی غزوات ایشان و حضرت علی (ع)، حوادث زندگانی ائمه و وقایع کربلا، صحنه های از بهشت و جهنم و برخی واقعه های برگرفته از قصص، احادیث و باورهای عامه درباره روز قیامت و کیفر و پاداش گناهکاران و مومنان به تصویر درآمده است.
بیشتر بخوانید:
محرم و آیین‌های سوگواری در سیستان
محرم و آیین‌های سوگواری در بلوچستان
نگاهی به آداب و رسوم مردم سیستان در ماه محرم
از آئین خیمه سوزان تا چاووشی خوانی
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان به بیان آئین های سنتی عزاداری ماه محرم در منطقه سیستان پرداخت و افزود: مراسم سیاپوشی، مشعل‌گردانی، علم گردانی، گلدسته و تابوت‌گردانی، سقایی، شووی یا شبی‌گردانی، چاووشی، سینه‌زنی ودورخوانی، زنجیر زنی، روضه‌خوانی زنان و نذورات مختلف پخت حلیم و شعله زرد از جمله آداب خاص مردم سیستان در ماه محرم است.
علیرضا جلالزایی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا اظهارکرد: در عزاداری تاسوعا و عاشورا که از بامداد آغاز و تا عصر ادامه دارد هیات‌ها با حرکت از مقابل حسینیه‌ها و تکایا با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی به سمت امامزاده‌ها وگلزار شهدا هر منطقه رفته و در این محل به عزادارای می پردازند.
وی یکی از رسوم سیستانی‌ها را«چووه شی یا چاووشی» عنوان کرد و گفت: در اجرای این مراسم عموما یکی از پیرمردان یا مداحان با صدای حزن‌انگیز و زیبا اشعاری در راستای قیام عاشورا را می‌خواند و مردم و جمعیت را آماده سینه‌زنی و شروع مراسم می‌کند.
این مقام مسوول تصریح کرد: در بین سیستانی‌ها مرسوم است که از شب چهارم محرم به بعد از حسینیه‌ها، دسته‌های عزا به صورت سینه‌زنی و زنجیرزنی برای عرض تسلیت به مساجد و تکایای دیگر می‌روند، آنچه در این بین خیلی مهم و حزن‌انگیز است زمان رسیدن دو دسته زنجیرزنی به هم هست که مداحان و پیرغلامان با خواندن اشعاری به صورت «بحث و بیت» اجرا و همچنین به همدیگر بابت عزای حسینی تسلیت می‌گویند که این صحنه بسیار حزن‌انگیز است.
وی ادامه داد: در سیستان اکثرا تا روز دهم غذاهای نذری مردم را «قلور» تشکیل می‌دهد و در روز عاشورا با «قیمه» از سوگواران پذیرایی می‌شود، همچنین در این شب مردم به مساجد می‌روند و چراغها را خاموش می‌کنند و در نور شمع به سوگواری می‌پردازند و با شله زرد و آش رشته از سایر عزداران پذیرایی می‌کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان یکی از آئین های مردم سیستان را در ظهر عاشورا «خیمه سوزان» دانست و گفت: در این آیین تعزیه حادثه عاشورا به یاد مظلومیت و غربت سید و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) و ۷۲ یار باوفایش به اجرا در می‌آید و عزاداران در سوگ این حادثه عظیم اشک ماتم می‌ریزند.
وی یکی از مهمترین بخش‌های این آیین را «تابوت‌گردانی» عنوان و تصریح کرد: تابوت گردانی در نقاط مختلف کشور در اشکال و صورت‌های گوناگونی دیده می‌شود، به گونه‌ای که می‌توان گفت بر اثر اشاعه فرهنگی، این آیین گسترش یافته و متناسب با محیط، شکل و نام خاصی به خود گرفته است، این رسم به عنوان یکی از مواریث فرهنگی طی دوران متمادی به تدریج شکل گرفته و به صورت سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
جلالزایی اظهار کرد: سقاخوانی (یعنی در یک دست مشک آب و با دست دیگر کاسه ای در دست دارند به یاد تشنه لبان کربلا، عزاداران را سیراب کردن) و علم و علامت‌گردانی را از دیگر رسوم مردمان این خطه دانست.
از ادای رسم «خرج امام» تا روزه گرفتن در تاسوعا و عاشورا
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه مردم اهل تسنن در ماه محرم برای عزاداری امام حسین علیهم السلام آئین‌های خاصی نظیر اطعام‌دادن و کمک به فقرا را انجام می دهند، بیان کرد: این استان گرچه از لحاظ وجود امام‌زادگان یا معصومین بی‌بهره است اما به واسطه ارادت قلبی و علاقه شدید مردم این خطه اعم از بلوچ و سیستانی به اهل بیت عصمت و طهارت، بقعه‌ها و اماکن متبرکه بی‌شماری را در خود جای داده که یا به واسطه مدفون بودن سادات جلیل‌القدری مانند سیدباقر (ره) در زابل و یا اشخاص مهم و محترمی مانند سید غلام‌رسول در چابهار از اهمیت و احترام بالایی برخوردار شده است.
وی با بیان اینکه بیش از ۷۰ بقعه، نظرگاه، قدمگاه و آرامگاه در سیستان و بلوچستان وجود دارد، افزود: امام حسین (ع) متعلق به بشریت است، اهل سنت همانند شیعیان برای احترام به ماه محرم و ایام شهادت امام حسین(ع) از برگزاری مراسم ازدواج و جشن‌های شادی خودداری می‌کنند.
این مقام مسوول با بیان اینکه در شهرستان ایرانشهر و بزمان شیعیان بلوچ آداب و رسوم خاص خود را دارند و با آغاز اولین روز از ماه محرم امامان جمعه، پیش‌نمازان مساجد و ملایان با سخنرانی در مساجد و محافل مذهبی، مردم را از اهمیت این ماه آگاه می‌کنند، گفت: علما و روحانیون در این ایام با روایت احادیث مختلف به بیان مظلومیت امام حسین (ع) و نقش وی در اسلام و همچنین عظمت این ماه پر برکت می پردازند.
اکثر اهل سنت در روزهای تاسوعا و عاشورا اقدام به گرفتن روزه می کنند، علاوه بر آن کمک به فقرا، پخت غذاهای محلی از قبیل حلوا، خورشت و برنج و همچنین پخش شیر و خرما میان خانواده‌های کم درآمد از دیگر آیین‌های روزهای تاسوعا و عاشورا در نقاط مختلف بلوچستان استوی تصریح کرد: اکثر اهل سنت در روزهای تاسوعا و عاشورا اقدام به گرفتن روزه می کنند، علاوه بر آن کمک به فقرا، پخت غذاهای محلی از قبیل حلوا، خورشت و برنج و همچنین پخش شیر و خرما میان خانواده‌های کم درآمد از دیگر آیین‌های روزهای تاسوعا و عاشورا در نقاط مختلف بلوچستان است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان تاکید کرد: یکی از رسومی که از گذشته‌های بسیار دور در شهرستان دلگان رواج داشته تحت عنوان «خرج امام» است، بدین نحو که مردم این منطقه در شب‌های دهه اول محرم با دورهم نشینی به عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع) می‌پرداختند؛ به این صورت که بانی مجلس که عموما از افراد ریش‌سفید و یا معتمد روستا است مردم را قبل از نماز مغرب و عشا جهت عزاداری حضرت امام حسین (ع)به منزل خود دعوت می‌کرد و علاوه‌بر خرج دادن و پخش نذورات، مراسم روضه‌خوانی و نوحه‌خوانی با حضور اهل سنت و تشیع برگزار می کرد.
وی با بیان اینکه دعوت به تأمل و وحدت، یکی از حرکات جالب در میان مردم بلوچستان و اهل تسنن است، ادامه داد: در این ایام مولوی‌ها و ملایان مساجد مردم را دعوت به تامل وحدت می‌کنند و با دیدن یکدیگر، این ایام را به هم تسلیت می‌گویند، افزون بر آن یکی از آیین‌های خاص مناطق شیعه‌نشین در بلوچستان که طی سال‌های اخیر رواج یافته اجرای آیینی موسوم به «مقتل‌خوانی» بعد از نماز ظهر عاشوراست.
جلالزایی بیان کرد: از دیگر رسوم مردم این خطه این است که عزاداری در روزهای ابتدایی ماه داخل حسینیه‌ها و مساجد محل انجام می‌شود اما از روزهای چهارم به بعد حسینیه‌ها و تکایا برای اعلام تسلیت به سایر هیئت‌ها در صفوف منظم به خیابان‌ها آمده و به سایر مساجد رفته و در مراسمات عزاداری آنها شرکت می‌کنند.
نظر شما