به گزارش روز یکشنبه ایرنا، ضعف احزاب از جمله آسیب‌های عرصه سیاست و سیاست‌ورزی در کشورمان است. دغدغه‌ای که در مقاطع نزدیک به انتخابات در رسانه‌ها و بین نخبگان و کنشگران سیاسی طرح می‌شود اما با فروکش کردن تب انتخابات این دغدغه هم تا انتخابات بعدی فراموش می‌شود. این روند تا به امروز نتوانسته در تقویت احزاب اثر بخش عمل کند.
با وجود همه این تاکیدات نه از منظر قانونی بسترهای مناسب برای تقویت احزاب طرح ریزی شده و نه از منظر فرهنگی و عملیاتی بسترهای شکل‌گیری احزاب قدرتمند فراهم است. بلکه بیشتر احزاب در ایران تبدیل به محافل سیاسی شدند که در تعریف واژگانی و علمی تمایز آشکاری با احزاب سیاسی دارند و همین محافل هم بر خلاف احزاب و تعریف مشخص آن «شخص محور» هستند و حول یک شخص شکل گرفته‌اند. در حالی که در احزاب، بیشتر افراد حول یک تفکر و سلیقه مشترک جمع می‌شوند و شخص محوری کم رنگ است.
افزایش هزینه‌های فعالیت سیاسی، به رسمیت شناخته نشدن احزاب در عرصه انتخابات ، معرفی کاندیدای حزبی و مشخص نبودن منابع مالی احزاب از جمله آسیب‌های این حوزه است. دولت تدبیر و امید تلاش کرد با تدوین لایحه جامع انتخابات به سمت تقویت نظام حزبی در کشور حرکت کند که این اقدام با همراهی مجلس دهم و یازدهم مواجه نشد و این لایحه هنوز به سرانجام مشخص نرسیده است. خلاصه اینکه با طرح همه این بحث‌ها، هنوز اقدام عملی در جهت تقویت احزاب در کشور صورت نگرفته است.
برای بررسی دلایل ضعف احزاب در ایران با تمرکز بر روی مولفه‌های فرهنگی، با «محمد باقرمکرمی پور» پژوهشگر مسائل سیاسی گفتگو کرده‌ایم.
احزاب و مساله کسب قدرت
مکرمی‌پور در پاسخ به این پرسش که اصولا محافل سیاسی باید دارای چه مختصاتی باشند تا بشود آن‌ها را حزب سیاسی نامید، گفت: احزاب سیاسی گروه و تشکل‌هایی هستند که هدف اصلی و اساسی آن‌ها کسب قدرت به صورت قانونی، مسالمت آمیز و در چارچوب قانون اساسی نظام، مستقر است. برپایی و شکل‌گیری احزاب هم دارای دلایل متعددی است اما در این میان دلیل و بستر اقتصادی از اهمیت فزاینده‌ای برخوردار است. در واقع بسترهای اقتصادی مشترک از مهم ترین دلایل شکل گیری احزاب مختلف است.
وی در ادامه به تفاوت احزاب در جمهوری اسلامی با دوره های گذشته اشاره کرده و گفت: شکل گیری احزاب در ایران به دوران مشروطه برمی‌گردد. با توجه به انقلاب مشروطه و شکل‌گیری مفاهیم سیاسی جدید، روشنفکران ایرانی با تقلید از محافل اروپایی، احزاب را در ایران پایه گذاری کردند که نقش مهمی هم در تحولات بعد از مشروطه داشتند. در نظام جمهوری اسلامی احزاب با دوره های پیشین متفاوت هستند و وارد بستر جدیدی شدند. به این معنا که علاوه بر حضور تشکل و احزاب جدید در عرصه سیاسی کشور، روحانیت به عنوان نیروی اجتماعی رسمی از تشکیلات عمده‌ای برخوردار شد. در جامعه ایران به دلیل فقدان فرهنگ سیاسی مرتبط ، احزاب سیاسی نتوانسته‌اند از حال ویترینی به حالت عنصر میدانی اثر گذار تبدیل شوند.
مکرمی پور گفت: از نظر برخی متفکران جامعه شناسی سیاسی، احزاب سیاسی، سازمان‌هایی هستند که تنها برای فعالیت و اقدام سیاسی به وجود آمده و در جستجوی قدرت سیاسی و سپس اعمال آن هستند. اما در جامعه ایران به دلیل فرهنگ سیاسی و نبود پایگاه‌های منسجم حزبی در میان مردم و همچنین ایدئولوژی، احزاب سیاسی نتوانسته‌اند از حال ویترینی به حالت عنصر میدانی اثر گذار تبدیل شوند. بنابراین تسخیر قدرت سیاسی هم در جامعه ایران لزوما از مسیر احزاب رخ نمی‌دهد.
راه های برون رفت از شخص محوری و تمرکزگرایی در احزاب
این پژوهشگر علوم سیاسی با بیان اینکه عدم تساهل و فقدان سعه صدر در ایران هم از جمله مولفه‌های تضعیف احزاب هستند، گفت: به دلیل حاکمیت چنین نگرش‌هایی فرهنگ سیاسی ما بیشتر به سمت شخص محوری و تمرکزگرایی میل پیدا کرده است. قانون گرایی، شفاف سازی و نظارت پذیری، اشاعه فرهنگ مسئولیت پذیری و اجتماعی شدن، توسعه متوازن ملی و محلی از جمله عناصری هستند که باید در حوزه فرهنگی تقویت شوند تا سپس شاهد تقویت احزاب باشیم. همچنین نهادینه سازی تشکیلات استانی و شهرستانی احزاب ملی هم ضروری است. احزاب نباید تنها حوزه فعالیت خود را پایتخت تصور کنند و از بقیه استان‌ها غافل شوند چرا که در این صورت ما شاهد توسعه نامتوازن خواهیم بود.
مکرمی پور افزود: ضعف نظام حزبی و فقدان احزاب کارآمد از موارد اساسی و مهم تاریخ معاصر ایران به ویژه پس ازمشروطه تا ادوار کنونی است که بعضا باعث اولویت یافتن منافع دیگر بر منافع ملی شده است. برجستگی کانونی شخصیت‌ها در سیاست ایران هم به خاطر وجود همین مولفه‌های فرهنگی است. این درحالی است که ناپایداری مواضع افراد هم باعث تشدید ضعف کارکردی احزاب در کشور شده است.
نظر شما