درگیری های باکو و ایروان؛ اختلافی که به نفع منطقه نیست

اولین بار ، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان در بیانیه ای خبر داد که درگیری های روز یکشنبه /۲۲ تیر ماه/ میان نیروهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان در مرز دو کشور در مسیر شهرستان "تاووز " جمهوری آذربایجان منجر به تلفات جانی هر دو طرف شده است.

الهام علی اف رییس جمهور آذربایجان در جلسه شورای امنیت ملی کشورش، نیروهای ارمنی را به خرابکاری و حمله به مواضع واحدهای نظامی جمهوری آذربایجان متهم کرد و مسوولیت وضعیت متشنج در منطقه را بر عهده مسوولان نظامی و سیاسی ارمنستان دانست.

از سوی دیگر ارمنستان نیز نیروهای جمهوری آذربایجان را در وقوع این درگیری ها متهم کرده و گفته که باکو با حملات توپخانه‌ای قصد داشته مواضع نیروهای ارمنی را تصرف کند. منابع ارمنی همچنین مدعی شده اند که ارتش جمهوری آذربایجان به عقب‌نشینی وادار و متحمل خسارات انسانی شده است.

صرف نظر از این که کدام یک از طرف ها واقعیت را عنوان می کنند و نیروهای آذری یا ارمنی کدام توانسته اند بیشترین خسارت را به طرف مقابل وارد سازند و این که کدام یک از طرف ها اقدام به آغاز درگیری کرده اند، نکات قابل توجهی درباره این درگیری طولانی مدت جمهوری آذربایجان و ارمنستان در نزدیک به سه دهه وجود دارد که به اختصار به برخی از آنها اشاره می شود.

اما پیش از ورود به بحث اصلی لازم است اشاره ای کوتاه به منشاء این درگیری و علت آن و نیز تلاش های صورت گرفته برای حل بحران قرع باغ بدون هرگونه جانبداری بشود.

تشکیل کارگروه مینسک برای حل اختلاف قره باغ

مناقشه و اختلاف میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره باغ کوهستانی در سال ۱۹۸۸ میلادی آغاز و در سال ۱۹۹۲ به درگیری نظامی منجر شد. در نتیجه این مناقشه منطقه قره باغ کوهستانی جمهوری آذربایجان و هفت شهرستان همجوار آن به اشغال نیروهای ارمنستان درآمد. 

در ماه می سال ۱۹۹۴ میلادی میان طرفین مناقشه، رژیم آتش بس برقرار شد، ولی میانجیگری بین المللی از سوی سازمان امنیت و همکاری اروپا (موسوم به مینسک) به ریاست مشترک روسیه، فرانسه و آمریکا برای حل مسالمت آمیز این مناقشه تا به حال نتیجه ای نداشته است.

کارگروه موسوم به گروه مینسک در سال ۱۹۹۲ توسط سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) برای حل مشکل قره باغ تاسیس شد. این کارگروه در سال ۹۲ میلادی در شهر مینسک پایتخت بلاروس به دنبال نشست چندین کشور تشکیل شد و به همین علت نام گروه مینسک به آن اطلاق شد. 

بحران قره باغ چگونه آغاز شد

بحران قره باغ که در فوریه سال ۱۹۸۸ تبدیل به یک جنگ ویرانگر شد و تا مارس ۱۹۹۴ ادامه یافت، در ناحیه ای به همین نام در جنوب جمهوری آذربایجان رخ داد. در این منطقه که عمده جمعیت آن ارمنی هستند، با پشتیبانی ارمنستان و مقابله جمهوری آذربایجان یک جنگ تمام عیار شکل گرفت و همانطور که عنوان شد حدود ۶ سال به طول انجامید که طی آن حدود ۳۵ هزار نفر کشته و بیش از ۸۰۰ هزار نفر نیز از منازل خود آواره شدند.

با اوج گیری بحران هر یک از طرف های درگیر سعی در پاکسازی قومی از منطقه کردند که خود یک فاجعه فرهنگی و قومیتی را نیز به دنبال داشت.

هر چند از همان ابتدای درگیری در قرع باغ بازیگران زیادی از اروپا گرفته تا آمریکا و آسیا وارد بحران شدند و طرح های زیادی را نیز ارایه کردند، اما به نظر می رسد تاکنون این طرح ها از جمله تاسیس کاگروه مینسک هیچ یک به نتیجه مطلوب خود نرسیده و منطقه همچنان در حالت نه صلح و جنگ باقی مانده است.

هر چند از همان ابتدای درگیری در قرع باغ بازیگران زیادی از اروپا گرفته تا آمریکا و آسیا وارد بحران شدند و طرح های زیادی را نیز ارایه کردند، اما به نظر می رسد تاکنون این طرح ها از جمله تاسیس کارگروه مینسک هیچ یک به نتیجه مطلوب خود نرسید و منطقه همچنان در حالت نه صلح و جنگ باقی مانده است.

آبی از سوی غربی ها برای حل بحران گرم نخواهد شد

موضوع ورود کشورهای غربی به بحران قره باغ هر چند بعد از شروع جنگ موجب ایجاد نوعی امید برای حل مناقشه میان باکو و ایروان در بین بسیاری از مردم منطقه و حتی تعداد زیادی از سیاستمداران شد، اما پس از گذشت چند سال از آغاز ماجرا و تداوم بحران خیلی زود امیدها به یاس تبدیل شد و ناکارآمدی نظام غرب برای حل اینگونه مناقشات منطقه ای نزد بیشتر ناظران و کارشناسان و حتی مردم عادی به اثبات رسید.

در این میان حتی برخی از کارشناسان به نوعی نقش تعدادی از کشورهای و دولت های غربی در به وجود آوردن بحران در قره باغ کوهستانی را نیز نفی نکردند و دلیل آنها نیز دخالت مستمر آن کشورها در منطقه بحرانی جهان از جمله میان جمهوری های تازه استقلال یافته از شوروی منحل شده را  دلیل محکمی بر تلاش آنها برای حفظ بحران در منطقه قره باغ و درگیر کردن باکو ایروان عنوان کرده اند.

بدون تردید هرگونه ادعای غربی ها برای حل مناقشه و در نتیجه تلاش آنها به خصوص آمریکا در این راستا با هدف تامین امنیت انتقال انرژی و حضور در منطقه با نقشه ایجاد کمربند امنیتی به دور برخی کشورها و نظارت از نزدیک بر آنها از جمله روسیه و ایران و همانطور که گفته شد خیمه زدن بر منابع نفت و انرژی کشورهای قفقاز جنوبی و حاشیه خزر را در دستور کار خود قرار داده اند. این دسته از کشورهای غربی به بهانه حل مناقشه قره باغ با سرگرم کردن مردم و دولت های منطقه به تداوم بحران تلاش می کنند تا حضور خود را در این منطقه تثبیت کنند و باکو و ایروان نیز هر یک به طور مستقل بر این موضوع واقفند که غربی ها و به ویژه ایالات متحده آمریکا هرگز به دنبال حل این مناقشه نبوده و نخواهند بود. 

بنابراین و بدون تردید آبی از سوی آنها برای حل مناقشه قره باغ گرم نخواهد شد و طولانی شدن این بحران نه تنها منجر به افزایش هزینه ها می شود، بلکه بروز هر از گاه درگیری و کشته شدن عده ای سرباز و نظامی تنها به افزایش کینه و دشمنی در هر دو سوی ماجرا می انجامد.

باکو و ایروان بیش از هر گروه و سازمانی می توانند هرگونه بحرانی را از راه های دیپلماتیک و گفت و گو حل کنند و بحران قره باغ نیز از این موضوع مستثنی نبوده و تلاش طرفهای درگیر در این راستا یک بار برای همیشه می تواند مناقشه را مرتفع سازد.

جمهوری آذربایجان و ارمنستان می توانند با تشکیل یک کارگروه مستقل زیر نظر هر دو دولت و بدون دخالت قدرت های خارجی به ویژه غربی ها و آمریکایی ها با هدف حل بحران قره باغ، حکومت محلی آن را به عنوان یک دولت خود مختار به رسمیت بشناسند. بدیهی است حدود اختیارات هر دو طرف برای برخی دخالت ها را نیز کارگروه یاد شده می تواند مشخص کند. این کارگروه در نهایت و در صورت توافق نهایی دو طرف، نتیجه اقدامات خود را به سازمان ها و دولت های جهانی ارایه خواهد داد.

باکو و ایروان می توانند با تشکیل یک کارگروه مستقل زیر نظر هر دو دولت و بدون دخالت قدرت های خارجی به ویژه غربی ها و آمریکایی ها با هدف حل بحران قرهباغ، حکومت محلی آن را به عنوان یک دولت خود مختار به رسمیت بشناسند. بدیهی است حدود اختیارات هر دو طرف برای برخی دخالت ها را نیز کارگروه یاد شده می تواند مشخضص کند. این کارگروه در نهایت و در صورت توافق نهایی دو طرف، نتیجه اقدامات خود را به سازمان ها و دولت های جهانی ارایه خواهد داد.

بدون تردید زمان در حال از دست رفتن است و حل مناقشه قره باغ و پایان دادن به خشونت های گاه و بی گاه از سوی هر یک از طرفین می تواند امید تازه ای به مردم منطقه بدهد و در آن صورت پای غربی ها نیز از منطقه که همواره تلاش می کنند به بهانه حل بحران و با هدف غارت منابع و انرژی در آنجا حضور داشته باشند، بریده خواهد شد. 

به علاوه تجربه سال های اخیر نشان داده است برخی قدرت های بین المللی و منطقه ای دنبال مناطق مستعد بحران هستند تا گروه های تروریستی مانند داعش، القاعده و ... را که پرورش داده اند، با هدف بهره گیری از آنان جهت تامین منافع خود در چنین مناطقی مستقر کنند؛ عراق، سوریه، یمن و امروزه لیبی نمونه های عینی این واقعیت هستند.