به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، بارها دیده‌ایم که وقتی در محلی یا در خیابانی حادثه‌ای و یا اتفاقی روی می‌دهد، بسیاری خیلی ساده از کنار آن می‌گذرند و یا بیشترین عکس العملی که از خود نشان می‌دهند تنها تماشای آن حادثه و یا اتفاق است. بطوریکه این امر امروزه در کلان شهرها وشهرهایی که نشانه‌های مدرنیته در آنها زیاد دیده می‌شود، در حال گسترش است و همین امر نگرانی‌های بسیاری از کارشناسان و متخصصان را به همراه داشته است. چه بسا این امر می‌تواند زمینه‌های بی هنجاری، فساد و عدم مشارکت اجتماعی را به همراه آورد. اما اینکه به راستی چه عواملی زمینه ساز و سوق دهنده مردم به بی تفاوتی اجتماعی است و این امر چه آثار و پیامدهایی دارد، سبب شد با ناهید بابایی جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی به گفت و گو بنشینیم.
بی تفاوتی اجتماعی یا بی مسوولیتی اجتماعی
بابایی در خصوص بی تفاوتی اجتماعی و تفاوت اش با بی مسوولیتی اجتماعی گفت: بی تفاوتی اجتماعی یکی از عناصر نامطلوب فرهنگ مدرن است که با تأکید بیش از حد بر ترجیحات شخصی و منافع فردگرایانه در زندگی شهری معاصر نموده یافته و همچون مانعی در ایجاد و برقراری ارتباطات مثبت اجتماعی و نیز افزایش مشارکت شهروندان در امور اجتماعی قرار گرفته، به تضعیف یا حتی توقف فرایند توسعه ملی منجر می‌شود.
وی افزود: در بی تفاوتی اجتماعی برای ما مهم نیست که چه بر سر دیگران می‌آید. با ورود فضای مجازی به زندگی اجتماعی به نظر می‌رسد که بی تفاوتی اجتماعی شدت بیشتری یافته است و هر نوع برخورد با ناهنجاری و کجروی در حوزه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و آموزشی برای افراد مهم نیست. در برابر این نوع رفتارها کمتر کسی در جامعه واکنش نشان می‌دهد.
علل بی تفاوتی اجتماعی
بابایی در خصوص دلایل مختلف بی تفاوتی اجتماعی در جامعه گفت: در این زمینه مجموعه عوامل مختلفی تاثیر گذار هستند که می‌توان در یک دسته بندی آنها را به دلایل روان شناختی، اجتماعی و اقتصادی و نیز سیاسی تقسیم بندی کرد. از جمله دلایل روان شناختی مواردی از قبیل احساس عزت نفس کم، عدم اعتماد به دیگران، عدم مسوولیت پذیری و عدم احساس کارایی و اثرگذاری و از جمله دلایل اجتماعی و اقتصادی می‌توان به اموری نظیر ظرفیت‌های پایین اجتماعی و اقتصادی، پایگاه پایین اجتماعی و اقتصادی، میزان درآمد کم، شغل نامناسب و سطح آموزش پایین در جامعه اشاره کرد. از جمله دلایل سیاسی نیز می‌توان به مواردی از قبیل عدم وجود آزادی بیان، احزاب، ساختار نامناسب سیاسی و قانونی کشور و… اشاره کرد.
این پژوهشگر افزود: همچنین رشد صنعت و تکنولوژی، توسعۀ ارتباطات اجتماعی، افزایش افسار گسیختۀ جمعیت، حرکات وسیع جمعیتی، گسترش فرهنگ شهرنشینی، مجاورت فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌های متفاوت، رشد ارتباطات موزاییکی، عقلایی شدن رفتار انسان، گسترش منطق خشک محاسبه گری، فردگرایی، ضعف نهادها و اعتقادات مذهبی و از بین رفتن هویت های گروهی و محلی از جمله عوامل مؤثر بر بروز این پدیده هستند.
وی افزود: همانطور که مشارکت وسیع شهروندان در قلمروهای مختلف زندگی اجتماعی شرط مهم توسعه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است، پس عدم مشارکت شهروندان و شیوع بی تفاوتی نیز یک عامل قوی در توسعه نیافتگی است
وی افزود: بی تفاوتی اجتماعی در جامعه در حال بازتولید شدن است و به الگویی همگانی تبدیل می‌شود و علاوه بر نقش عوامل فردی و شخصی در بروز این پدیده شوم و ناگوار، عوامل ساختاری نقش مهم‌تری بازی می‌کنند. به عبارت دیگر، ساختارهای اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در جامعه به موانع مهمی در تقویت مشارکت پذیری، ایجاد همبستگی اجتماعی، تقویت اعتماد اجتماعی و جامعه پذیری مطلوب تبدیل شده‌اند. از این رو افراد جامعه به عنوان کنشگران اجتماعی هر چه بیشتر به سمت فردگرایی، تنهایی، انزوا، از خودبیگانگی کشیده به همان اندازه نیز بی تفاوتی اجتماعی رشد و گسترش می‌یابد.
ارتباط بی تفاوتی اجتماعی با سرمایه اجتماعی
بابایی در خصوص ارتباط بی تفاوتی اجتماعی با سرمایه اجتماعی گفت: بی تفاوتی اجتماعی با سرمایه اجتماعی، ارتباط تنگاتنگی دارد. سرمایه اجتماعی هر جامعه ناشی از وضعیت فرهنگی و اجتماعی موجود در آن جامعه است و یکی از پارامترهای مهم بررسی وضعیت جامعه درخصوص چگونگی ارتباطات اجتماعی، از جمله میزان تعهد انسان‌ها به یکدیگر، یا در نقطه مقابل، میزان بی تفاوتی آنها به یکدیگر است. به لحاظ نظری، سرمایه اجتماعی بیشتر روی شبکه روابط و اعتماد و مشارکت در اجتماع و همکاری های گروهی در قالب انجمن ها و تشکیلات مدنی تأکید دارد. سرمایه اجتماعی دستاورد شبکه های اجتماعی افراد، گروه ها و سازمان‌ها در برقراری ارتباطات سازنده و مثبت اجتماعی است. وجود این شبکه های اغلب غیررسمی به تجهیز و توانمندی سطح گسترده ای از تماس های اجتماعی- شخصی برای عملکرد بهتر زندگی سیاسی- اجتماعی منجر می‌شود و از این رو می توان با مطالعه آن به کیفیت و چگونگی ارتباطات اجتماعی در جامعه پی برد.
بابایی افزود: در جامعه‌ای که سرمایه اجتماعی از سطح پایینی برخوردار است، دلسردی و بی اعتنایی هر یک از اعضا یا گروه‌های جامعه، بر اثر بیگانگی اجتماعی، احساس عدم اثربخشی، نارضایتی و عدم اعتماد نسبت به دیگران باعث ایجاد شکنندگی در ساختار اجتماعی خواهد شد. همین عوامل رفته رفته، اعضای شبکه اجتماعی را نسبت به همه فرآیندهای اجتماعی بدبین کرده و دچار بیماری ناامیدی نسبت به آینده و انزوای اجتماعی خواهد کرد.
آسیب‌های بی تفاوتی اجتماعی در جامعه
بابایی در خصوص آسیب‌های بی تفاوتی اجتماعی در جامعه گفت: رواج فساد و فحشا، شیوع پیمان شکنی، عدم پایبندی به روابط اجتماعی، نابرابری و.. از مهمترین آسیب‌های ناشی از بی تفاوتی اجتماعی است.
وی افزود: از سویی هر چه در جامعه بی تفاوتی رواج یابد دو پیامد وجود خواهد داشت و آن به وجود آمدن خودخواهی‌های افراطی در طبقات ثروتمند و نابرابری میان افراد جامعه و ایجاد احساس ضعف و ناتوانی در میان طبقات پایین جامعه و به دنبال آن رواج قانون گریزی و هنجار شکنی در جامعه است.
بابایی در خصوص راهکارهای موثر برای مقابله با این وضعیت گفت: در این زمینه عواملی نظیر اعتماد اجتماعی، اعتماد بین مردم و حکام، اعتماد بین مردم و نهادهای اجتماعی واجرای کارهای فرهنگی اهمیت دارند. جامعه باید تلاش کند تا فرزندان خود را از کودکی مسئولیت پذیر تربیت کند. به جای تقویت فردگرایی، باید توجه به سمت منافع جمعی در سبک زندگی و الگوهای تربیتی جایگزین شود. اگر مسئولیت پذیری در جامعه تقویت شود، مشارکت و همدلی به تبع آن بیشتر می‌شود. برای رفع بی تفاوتی اجتماعی در جامعه می‌توان به الگوسازی رفتارهای همدلانه در جامعه و از رسانه برای ترویج همدردی اجتماعی بهره گرفت.
نظر شما