ترش و شیرین سوغات خراسان شمالی

به گزارش ایرنا، بیشتر استان‌ها و شهرهای ایران علاوه ‌بر داشتن اماكن تاریخی و دیدنی و جاذبه های گردشگری، خوردنی‌های‌ منحصر‌به‌فردی دارند كه وقتی اسم شهری را می‌شنویم ناخواسته به یاد آن خوردنی و یا مزه خاص آن می‌افتیم.
از سویی محصولات صنایع دستی و سنتی برخی از استان ها در حكم یادگارهایی هستند كه خاطره دوران مسافرت را برای سالیان سال در ذهن ما زنده نگه می دارند.
حضور قومیت های مختلف با فرهنگ های متنوع در خراسان شمالی و هم نشینی جذاب و درخور تحسین آنان باعث شده تا تولیدات سوغات و صنایع دستی این خطه با تنوعی كم نظیر شهرتی جهانی بگیرد.

* آب نبات بجنوردی
شهر بجنورد، مركز استان خراسان شمالی همواره با سوغات آب نبات خود كه به شكرپنیر نیز معروف است، كام مسافران را شیرین كرده و هرگاه از این شهر نامی برده می‌شود ناخودگاه طعم آب نبات آن در كام می پیچد.
آبنبات بجنورد را از خمیر كش‌ داده شده شكر كه موجب سفید شدن رنگ آن می‌شود، تولید می‌كنند.
این خمیر را از قالب‌های مخصوص و در اندازه‌های دو سانتیمتر مكعبی عبور داده و پس از خشك شدن در كمتر از یك ساعت در پاكت های پلاستیكی نیم تا یك كیلوگرمی بسته‌بندی و به بازار عرضه می‌كنند.
خمیر آبنبات به مغز گردو، مغز پسته، هل، دارچین، پودر لیمو، كنجد و سایر مواد مغذی و معطر نیز آغشته و آبنبات‌هایی به همین نام روانه بازار می شود كه در استان های مجاور خراسان شمالی، به ویژه در خراسان رضوی طرفداران زیادی دارد.
در سطح شهر بجنورد شمار زیادی مغازه آبنبات فروشی وجود دارد و شاید برایتان جالب باشد بدانید كه در كارگاه های آبنبات سازی این شهر ماهانه حدود 600 تن آبنبات تولید می‌ شود و
بنابر این می توان گفت كه شغل بسیاری از اهالی شهر به نحوی با این صنعت در ارتباط است.

* قره قروت
وجود مراتع و چراگاه‌های مناسب در خراسان شمالی رونق خوبی به بخش دامداری داده و قره قروت هم یكی از تولیدات وابسته به دامداری است.
قره قروت یك فرآورده لبنی به رنگ سیاه یا قهوه‌ای و گاهی سفید یا زرد است كه مزه‌ای ترش دارد و از دوغ یا ماست به دست می‌آید كه یكی از سوغات های استان خراسان شمالی محسوب می شود.

* كشك
كشك، محصولی سنتی است كه از جوشاندن ماست به دست می آید، این محصول دارای كلسیم بسیار بالایی بوده و با طعم خوش مورد رضایت كلیه مصرف كنندگان از جمله كودكان است.

* دستبافته های سنتی
سفره كردی، لباس های محلی، قالی، گلیم، چاروق، پشتی و قالیچه های مرغوب تركمنی، كشك، لواشك و قره قروت در بجنورد؛ قالیچه و خرسك، جاجیم، نمد، پوستین، خشكبار و سیب بهاره در شیروان، چادر شب روئین، حوله دستی در اسفراین، كلاه كركی جاجرمی، جل و زیورآلات اسب تركمن و كشمش و آجیل از دیگر سوغات خراسان شمالی است.
كشك، قره قروت، ماست خشك و انواع خشكبار نظیر گردو و كشمش سوغات شهرستان های فاروج، شیروان، مانه و سملقان، بجنورد، جاجرم و گرمه را تشكیل می دهند.
كشمش بیدانه كه از انگورهای مرغوب تولید می شود سوغات شهرستان های شیروان و فاروج است و انگور كلاهداری كه تا عید نیز در سردخانه ماندگاری دارد شیرین و قرمز رنگ است و سوغات پرطرفدار شهرستان بجنورد است.
صنایع دستی خراسان شمالی به عنوان بخشی از جاذبه گردشگری استان كه هر ساله مسافران زیادی را پذیرا است، جایگاه خاص خود را دارد.
تولیدات صنایع ‌دستی در این خطه با توجه به ‌زیست قومیت‌های مختلف كرد، ترك، تركمن، تات و فارس در استان از تنوع چشمگیری برخوردار است.

* نان قتلمه بجنورد
نان قتلمه از نان های شیرینی است كه در بجنورد، قوچان و شیروان بیشتر پخت می شود و در اصل یكی از نان های محلی این مناطق به شمار می رود، این نان از خمیر آرد سفید به همراه زردچوبه و كره درست می شود.
پس از پخت در بعضی از مناطق روی آن را با شكر و دارچین می پوشانند، طعم و عطر بی نظیر این نان باعث می شود شما مجذوب آن شوید.
كارگاه های شیرینی پزی بجنورد آن را در فر می پزند و شما می توانید این نان خوشمزه را برای صرف یك میان وعده تهیه كنید زیرا خوردن نان محلی تنوری طعم و مزه دیگری دارد.
گلیم‌بافی، زیلوبافی، سفره كردی، پلاس، پاپوش های سنتی، چارق دوزی، ساخت و سازهای سنتی، رنگرزی سنتی و دوخت لباس های محلی و نمدمالی از جمله صنایع دستی تولید شده در استان است.
گلیم، نوعی فرش پرزدار است كه با درگیری تار و پود به یكدیگر ایجاد می شود و از جمله قدیمی ترین زیراندازها است كه محققان سابقه ای هفت هزار ساله برای آن تخمین می زنند.
الیاف استفاده شده در این زیرانداز عمدتا از نوع طبیعی بوده و بیشتر به عنوان زیرانداز یا تزئین به كار می رود.
طرح گلیم های تولیدی در این خطه متاثر از فرهنگ سنتی و محیط جغرافیایی طبیعی بافندگان است و در بیشتر روستاهای استان هنگام بافت از نقشه استفاده نمی شود و از نقوش ذهنی كه دارای تنوع بیشتری است، استفاده می شود.
گلیم های تولیدی این خطه دارای بافت یكرو و دورو هستند و كاربری آنها به عنوان روفرشی، رومیزی، جوال، خورجین، پادری، كناره، گلیم زیرانداز، گلیم تزیینی مانند تابلو، رختخواب بند، كوله پشتی، رومبلی، كفش و كیف زنانه، جوراب، دستكش و چاروق و زانوبند مرسوم است.
سفره كردی، رایج ترین هنر عشایر كرد، نوعی گلیم بافته شده به نام سفره كردی است كه بازگو كننده داستان زندگی بافنده است.
این هنر مختص به خراسان و از بافته های منحصر به فرد زنان كرد عشایر این خطه است كه در شهرستان های بجنورد، مانه و سملقان، شیروان، فاروج و اسفراین رواج دارد.
سفره كردی در ابعاد مختلف به نقش های بسیار زیبا و با مضامین و مفاهیم عمیق كه ریشه در باورهای این منطقه دارد، از جنس پشم بافته می شود.
نقش های به كار رفته در این دست بافته ها نیز دارای تنوع بسیاری بوده كه عمدتا شامل نقش های انتزاعی گیاهی، حیوانی و نقوش هندسی و بر اساس سه شكل مربع، مثلث و دایره است.
جاجیم بافی، جاجیم دست بافته ای ضخیم شبیه پلاس یا گلیم كه راه راه و رنگین است و مانند سایر دست بافته ها به عنوان زیرانداز استفاده می شود و جنس آن عمدتا از پشم انتخاب می شود.
رنگ و نقش جاجیم متنوع و نمادهایی مانند جوان بودن بافنده و امید به آینده ای روشن را دربر دارد.
فرش و قالیچه تركمن، فرش تركمن هنر دست زنان تركمن خراسان شمالی است كه در منطقه مرزی و تركمن نشین جرگلان بجنورد و شهرستان مانه و سملقان رواج دارد و نقش های بسیار زیبا و خاص آن چشم را نوازش می دهد.
عمدتا نقش های فرش تركمن از لحاظ شكل هندسی و شكستگی خطوط، خاص مردم كوچ نشین است كه به صورت ذهنی و در انواع طرحهای تركمن یموتی، شانه ای، آغال، چهار قاب، غزال گز و قاشقی بافته می شود.
یكی دیگر از دست بافته های زیبا كه توسط زنان تركمن بافته می شود پشتی های تركمنی است كه شامل دو قسمت پلاس و قسمت پرزدار است.
پشتی تركمنی بسیار شبیه قالیچه است و رنگ های آن بیشتر چهار رنگ قزل، طلایی، قره و آق است و نقوش جای گرفته در آن را گلچه و قره نقش می خوانند.
چاروق دوزی دیگر هنر مردمان این خطه است كه به نوعی پای افزار و یا كفش اطلاق می شود كه از پوست تهیه شده و آنرا با ریسمان های ضخیم و بلندی به پا می بندند.
این پاپوش سنتی استان خراسان شمالی از زمان های بسیار دور مورد استفاده مردم این منطقه بوده است.
چاروق با ویژگی ها و ظاهر خاصش از گذشته های دور در مناطق شمال شرقی ایران از جمله بجنورد متداول بوده و با توجه به وجود ساكنان كرد و ترك می توان این پای افزار سنتی را متعلق به این منطقه دانست.
نساجی سنتی نیز با زندگی مردم این سرزمین گره خورده است و علی رغم افول این هنر در سطح كشور در استان خراسان شمالی با منسوجاتی نظیر چادرشب در شهرستان های جاجرم و اسفراین همچنان كم و بیش تولید می شود.
چوخه از دیگر صنایع دست باف در استان خراسان شمالی است كه در دهه های اخیر این هنر دستی نیز رو به خاموشی گراییده است.
این دستبافته از پشم بره یا شتر تهیه و پس از آماده شدن پشم و تبدیل پشم به نخ تابیده از طریق پودگذاری بر روی دار زمینی تولید می شود.
چوخه به عنوان جلیقه، لباس كشتی (پالتوی چوخه)، پاتابه، كت و شلوار به كار می رود و به علت نوع آب و هوای سرد و شرایط اقلیمی، مردان، چوخه را به عنوان لباس زمستانی استفاده می كرده اند.
معمولا جوانان و پهلوانان ایل كه عموما ورزشكار و سختكوش بوده اند سفارش پالتوی چوخه را می دادند و این لباس را به عنوان پوشش خاص این ورزش در هنگام مبارزه كشتی به تن می كردند.
نام كشتی محلی باچوخه در خراسان شمالی كه با گذشت زمان همچنان در این استان رونق دارد بر گرفته از این لباس است.
جوراب بافی نیز از دیگر هنرهای دستی در خطه شمال خراسان به خصوص گستره خراسان شمالی است كه بیشتر مورد استفاده اقوام چادرنشین بوده و به جوراب كركی شهرت دارد، نخ این فرآورده دستی از پشم گوسفند تهیه می شود.
كلاه كركی معروف ترین هنرهای دستی در خراسان شمالی به خصوص در منطقه جاجرم در جنوب غربی این استان است كه با ثبت آن در یونسكو به جرگه هنرهای ایرانی پیوسته و شهره جهانی یافته كه از جنس كرك است و به علت داشتن حفاظ روی گوش در اصطلاح محلی به كلاه گوشی نیز معروف است.
نمدمالی، نمد مصنوعی است كه بر اثر درگیری و تراكم پشم و كرك در شرایط فنی مناسب از طریق ورز دادن تهیه می شود.
این مصنوع در منطقه راز و جرگلان بیشتر به چشم می خورد و زمینه آن خودرنگ بوده و به رنگ های كرم و قهوه ای تولید شده و در نگاره های جای گرفته در آن نیز از رنگ قرمز استفاده می شود.
هنگام نقش اندازی در نمد از تصاویر و موتیف های هندسی و همچنین حركات حلزونی استفاده می شود و از نمد برای تهیه كلاه، پالتو و زیر انداز استفاده می كنند.
رودوزی های سنتی، رودوزی سنتی هنر آراستن پارچه های ساده با بهره گیری از نخهای الوان با كمك سوزن و قلاب است.
هنرمندان به مدد بخیه های ظریفی كه بر منسوجات ساده می نشانند تلفیق زیبایی از صبر و شكیبایی و هنر را به نمایش می گذارند.
رودوزی های سنتی یكی از گسترده ترین شاخه های هنرهای سنتی است و در خراسان شمالی با توجه به تنوع قومیت ها از جمله كرمانج و تركمن این هنر از جایگاه مناسبی برخوردار است.
از انواع دوخت های این خطه گلدوزی روی پوستین، روی چاروق، ملیله دوزی و منگوله بافی، یراق دوزی و ابریشم دوزی، زنجیره دوزی، دوخت های كردی این منطقه، سنبله دوزی، زری دوزی و نوار دوزی را می توان نام برد.
زیورآلات سنتی، زیور آلات مكمل لباس های سنتی و بومی بوده و معرف آداب، رسوم، عادات و سنن و فرهنگ مردم استان است و در مراسم عروسی و جشن و شادمانی اسب عروس نیز با زیورآلات خاص تزیین می شده است.
هنرمندان تركمن خراسان شمالی با استفاده از طلا، نقره، قلع، فیروزه، یشم، عقیق مهره ها و نگین های شیشه ای رنگی با ابزاری چون سندان، چكش، سمباده، سوهان، انبردست، سیم چین و مته و با ذوق و مهارت خاصی، ضمن حفظ ویژگی ها و اصالت های منطقه به خلق این آثار هنری مشغول هستند.
از آنجا كه موسیقی به عنوان یكی از اركان مراسم، جشن ها و آیین های مختلف در فرهنگ بومی، مذهبی و ملی این استان جایگاه ویژه ای داشته، ساخت سازهای سنتی همواره از مراتب خاصی برخوردار بوده و حضور هنرمندان كمالگرا و مبتكر در ساخت سازهای ایرانی به خوبی مشهود است.
از سازهای بومی و رایج در خراسان شمالی می توان به دوتار، سه تار، دهل و سرنا، دایره، كمانچه و قشمه اشاره كرد.
ساز قشمه جزو سازهای اصیل استان است كه دارای هفت بند در بالا و یك بند در زیر است و بدنه نی آن از جنس چوب ساخته می شود.
جنس این سازها غالبا از چوبهای گردو، سنجد، توت و افرا بوده و در ساخت ملزومات آنها نیز از موادی چون استخوان و شاخ قوچ استفاده می شود.
رنگرزی سنتی، رنگین كردن الیاف یا پارچه های ابریشمی، پشمی، كرك و پنبه را با استفاده از مواد طبیعی كه منشا گیاهی یا حیوانی دارند با كمك روش های قدیمی و كاملا سنتی رنگرزی می گویند.
به تبع رونق دستبافته های متنوع در خراسان شمالی و وجود شرایط اقلیمی مساعد و وجود بافت گیاهی متنوع در منطقه و همچنین رونق دامداری در آن این هنر صنعت در این استان از پیشینه بسیاری برخوردار است.
رنگرزی سنتی، با وجود تفاوت هایی كه در مناطق مختلف وجود دارد، دارای فرمول مشخصی است و حاصل تجربه صدها ساله مردمان این مرز و بوم است كه همواره با اقتباس از طبیعت به زندگی خود رنگ بخشیده اند.
منبت چوب، در استان خراسان شمالی با توجه به شرایط مساعد اقلیمی و تنوع بافت گیاهی و امكان تهیه انواع چوب در این استان به ویژه در دهكده رویین اسفراین این هنر از رونق خاصی برخوردار بوده است.
از دیگر رشته‌های صنایع دستی در خراسان شمالی می‌توان به سفالگری، تذهیب، نگارگری (مینیاتور)، منبت‌كاری، چلنگری، آهنگری، مسگری، قلم‌زنی، جلدسازی سنتی، رنگرزی سنتی، نقاشی روی چرم، پارچه و شیشه سرامیك و انواع سوزندوزی اشاره كرد.

* غذاهای سنتی
به گفته كارشناسان اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی بیش از 100 نوع غذای سنتی در این استان وجود دارد.
دلمه، فتیر مسكه، آش یارمه، نان محلی قطاب، شله ماش، قروتو، كاچی، اُجِز یا اشكنه، آش جوشواره، دیمه ‌دَنی، قابلی، كماج و آش بلكه از جمله غذاهای سنتی استان خراسان شمالی است.
در خراسان شمالی كردها، تات ها، ترك ها، تركمن ها و حتی بلوچ ها انواع و اقسام غذاها و نان ها و دمنوش های خاص خودشان را دارند.

* برپایی 20 بازارچه صنایع دستی و سوغات در خراسان شمالی
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی گفت: 20 بازارچه عرضه و فروش صنایع دستی برای مهمانان و مسافران نوروزی در استان برپا شده است.
علی عابدی اظهار داشت: فعالیت این بازارچه ها در قالب 220 غرفه در تمامی شهرستان های استان پیش بینی شده است.
هم اكنون خراسان شمالی 60 رشته زنده و فعال صنایع دستی دارد و 15 هزار صنعتگر و هنرمند در زمینه تولید این صنایع فعالیت می كنند.
استان خراسان شمالی در حدفاصل دو قطب سیاحتی شمال و زیارتی مشهدمقدس واقع شده كه سالانه در ایام تعطیلات نوروز مسافران و زائران زیادی از این خطه تردد می كنند در این استان هشت هزار و 700 جاذبه گردشگری شناسایی شده در حوزه های مختلف وجود دارد.
این استان در شمال شرق كشور قرار دارد.
3007/5132