حكایت مردان رایزن: از اشرف اسلامی تا امیری

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری، معاونت امور مجلس ریاست جمهوری، پل ارتباطی دولت و مجلس است و وظیفه اصلی این معاونت آن است كه ضمن انتقال نظرات نمایندگان مجلس به دولت، نمایندگان را درخصوص برنامه ها و خطی مشی دولت اقناع كند تا دولت بتواند اهداف مورد نظر در لوایح را پیش برد. به طور معمول معاون امور مجلس باید فردی باشد كه توانایی رایزنی و مذاكره داشته و بتواند نمایندگان را با دولت همگام سازد. این معاونت تا سال 1388 به صورت معاونت حقوقی و امور مجلس اداره می شد و در این سال، این دو معاونت تفكیك شدند.
تا پیش از انقلاب اسلامی كه نخست وزیران اداره كابینه را برعهده داشتند، فردی با عنوان «وزیر مشاور در امور پارلمانی» مسوولیت رایزنی میان مجلس شورای ملی و كابینه را انجام می داد. از جمله وزرای مشاور در امور پارلمانی در دوره پیش از انقلاب اسلامی می توان به دكتر «حسین فاطمی» اشاره كرد.

** یك معلم، اولین معاون
معاونت امور مجلس ریاست جمهوری، در دولت سوم جمهوری اسلامی ایران تشكیل و تا پیش از آن با معاونت حقوقی دولت به صورت مشترك از سوی یك نفر اداره می شد. «سید احمد اشرف اسلامی» (1359 تا 1364) اولین معاون پارلمانی مجلس بود كه همراه با شهید رجایی به دولت راه یافت، در 33 سالگی معاون پارلمانی شد و تا پایان دولت سوم و جنگ تحمیلی در این سمت باقی ماند. مرحوم اشرف اسلامی كه سابقه معلمی و معاونت مدرسه علوی را در كارنامه خود داشت، در دوران پیش از انقلاب، معلم بسیاری از دولتمردان ایرانی بود و از همین رو توانست در پنج سال مسوولیت خود، مانع از استیضاح وزیران دولت شده و در دوران سخت سال های ابتدای جنگ، مجلس را با دولت همصدا سازد. در این دوران، دو بار وزرای دولت استیضاح شدند كه هر دو بار بار وزرا توانستند مجددا از مجلس رای اعتماد كسب نمایند.

** ایام طولانی معاون پُرهیاهو
«عطاالله مهاجرانی» (1364- 1376) متولد اراك دومین معاون امور مجالس در تاریخ جمهوری اسلامی ایران است و در كل دولت های چهارم، پنجم و ششم، مسوولیت مذاكره با مجلس را برعهده داشت. وی از 32 سالگی كار خود را آغاز كرد. هرچند معاون امور مجلس باید بیش از هر چیز به رایزنی با نمایندگان و بپردازد و از اتخاذ مواضع جنجال برانگیز اجتناب كند اما مهاجرانی با نگارش برخی مقالات، در آن زمان مجادلات جدی را رقم زد. البته در دوران جنگ و طی سال های 1364 تا 1368، مهاجرانی تنها یك بار با چالش استیضاح مواجه شد. در سال های بعد نیز با توجه به نفوذ آیت الله هاشمی رفسنجانی در مقام رئیس جمهوری و در میان نمایندگان مجلس، مهاجرانی روزهای سختی در این معاونت نداشت و تنها چالشی جدی پیش روی او، استیضاح «ایرج فاضل» در سال دوم مسوولیت او بود كه با عدم اعتماد مجلس، این وزیر بركنار شد اما سه استیضاح بعدی در این دوران هشت ساله، به نتیجه نرسید و مهاجرانی توانست دوران به نسبت موفقی داشته باشد، هرچند رابطه او با مجلس بسیار پر فراز و نشیب بود و رای اعتماد متزلزل او در مقام وزیر، نشان داد كه او در مجلس پنجم چندان محبوب نبوده است.
** از معاونت به وزارت
حجت الاسلام والمسلمین «عبدالواحد موسوی لاری» (1376-1377) متولد مُهر در استان فارس سومین معاون امور مجلس در تاریخ جمهوری اسلامی ایران بود كه با روی كار آمدن دولت هفتم و انتخاب عطاالله مهاجرانی برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، این موسوی لاری بود كه در 43 سالگی در جایگاه معاونت امور مجلس قرار گرفت. بزرگترین چالش پیش روی موسوی لاری و در همان ابتدای كار، استیضاح «عبدالله نوری» وزیر كشور بود. وزیر كشور به عنوان كلیدی ترین وزیر كابینه اصلاحات در سیاست داخلی تنها یك سال توانست سكاندار این وزارتخانه باشد و موسوی لاری نتوانست مانع از استیضاح او شود اما انتخاب خود موسوی لاری به جانشینی نوری و كسب رای قابل قبول از نمایندگان، نشان از اهمیت جایگاه او برای دولت هفتم داشت.

** دوران معاون معتمد
حجت الاسلام والمسلمین «محمدعلی صدوقی» فرزند آیت الله صدوقی، شهید محراب و خود از جمله همراهان امام خمینی در سفر بازگشت از پاریس بود و سال ها امامت جمعه شهر یزد و نمایندگی ولی فقیه در این شهر را برعهده داشت. حجت الاسلام صدوقی ( 1377-1380) كه در 49 سالگی معاونت امور مجلس را بر عهده گرفت چهره ای بی حاشیه بود و توانست دورانی آرام را در این معاونت سپری كند. در دوره معاونت مرحوم صدوقی تنها یك استیضاح صورت پذیرفت و مهاجرانی در مقام وزیر ارشاد، توانست رای اعتماد مجدد خود را از مجلس كسب كند. در سال آخر مسوولیت مرحوم صدوقی، مجلس ششم روی كار آمد و به دلیل همسویی كامل دولت و مجلس، این معاونت مسیری آسان را پیش رو داشت.

** روزهای سخت یك معاون
حجت الاسلام والمسلمین «محمدعلی ابطحی» (1380-1383) زاده مشهد كه یكی از یاران نزدیك رئیس دولت اصلاحات بود، در دولت هشتم و در 42 سالگی مسوولیت معاونت پارلمانی دولت را برعهده گرفت. در دوران مجلس ششم چهار بار وزرای دولت استیضاح شدند اما به دلیل همراهی دولت و مجلس، این وزرا هر بار توانستند از مجلس رای اعتماد مجدد كسب كنند. با روی كار آمدن مجلس هفتم در سال 1382، روزهای سخت ابطحی نیز آغاز شد و به دلیل اختلاف میان ابطحی و مجلسیان، او سه بار از سمت خود استعفاء داد تا در نهایت حدود 10 روز پس از استیضاح وزیر راه در مهرماه 1383، با استعفای او موافقت شد و ابطحی از این معاونت خداحافظی كرد.

** دوره اول یك معاون با تجربه
حجت الاسلام «مجید انصاری» (1383- 1384) زاده زرند كه برای دوره اول و پس از استعفای ابطحی در پنجاه سالگی به معاونت پارلمانی ریاست جمهوری رسید، كمتر از یك سال این مسوولیت را برعهده داشت. سابقه انصاری در مجلس شورای اسلامی، مجلس خبرگان، قوه قضائیه و مجمع تشخیص مصلحت نظام، از او سیاستمداری با تجربه ساخته بود و توانست در سال پایانی دولت هشتم، مانع از گسترش اختلافات میان دولت و مجلس شود. در این دوران كوتاه هیچ وزیری استیضاح نشد و انصاری دورانی سخت اما موفق داشت.

** روزهای فارغ از جنجال یك معاونت
حجت الاسلام والمسلمین «سیداحمد موسوی» (1384- 1386) زاده بستان در زمان كسب مسوولیت معاونت44 سال و سابقه عضویت در هیئت رئیسه مجلس هفتم را داشت و رابطه او با مجلس بسیار مناسب بود. در عین حال رویكرد «محمود احمدی نژاد» با سایر روسای جمهوری متفاوت بود. در 14 استیضاحی كه تا پیش از ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد صورت پذیرفته بود، تنها یك بار، یك رئیس جمهور برای دفاع از وزیر خود در مجلس حاضر شده بود اما احمدی نژاد در دو استیضاح انجام شده در دوران حجت الاسلام موسوی، خود به مجلس آمد. در نهایت موسوی در سال 1386 به عنوان سفیر ایران در سوریه انتخاب شد و با استعفاء از مقام خود، حكم مشاوره از دولت دریافت كرد.

** دوران كوتاه تنها سرپرست معاونت
پس از استعفای موسوی، مجید جعفرزاده (1386-1387) به صورت موقت به عنوان سرپرست معاونت انتخاب شد. در دوران كوتاه جعفرزاده به عنوان سرپرست كه تنها حدود 6 ماه طول كشید، اتفاق مهم و قابل ذكری نظیر استیضاح صورت نگرفت و تنها در چند روز آخر مسوولیت جعفرزاده بود كه جلسه استیضاح «مسعود میركاظمی» وزیر بازرگانی، پیش از برگزاری لغو شد.

** ماموریت دشوار حمایت از وزرای كابینه احمدی نژاد
محمدرضا رحیمی (1387-1388) زاده قروه به عنوان نهمین معاون 54 ساله امور حقوقی و پارلمانی مجلس، در خرداد 1387 از سوی رئیس جمهوری وقت انتخاب شد. این انتخاب در آخرین روز كاری مجلس هفتم صورت پذیرفت و مورد اعتراضاتی واقع شد زیرا رحیمی همزمان رئیس دیوان محاسبات نیز بود و از پست خود استعفاء نداده بود. پس از آن رحیمی كه فرد مورد اعتماد محمود احمدی نژاد بود، بزرگترین چالش پیش روی خود را در آبان ماه 1387 و در زمان استیضاح مرحوم «علی كردان» دید. در آن زمان، عده ای از نمایندگان رحیمی را متهم كردند كه در مقام معاون امور مجلس، تلاش داشته است تا با پرداخت رشوه، نظر نمایندگان را به نفع كردان جلب كند. این جنجال ها در رابطه میان دولت و مجلس ادامه یافت تا در نهایت با آغاز به كار دولت دوم محمود احمدی نژاد به اوج خود رسید. در این زمان و در جلسه معرفی كابینه دولت، مجلسیان از عدم تعامل دولت با مجلس برای انتخاب وزرا انتقادهایی جدی به عمل آورده و در نهایت سه وزیر پیشنهادی موفق به كسب آرای لازم نشدند و تعداد آرای «سوسن كشاورز» وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش حتی به پنجاه عدد هم نرسید. این مشكل در تصویب لوایح بودجه نیز ادامه یافت و جنجال بر سر لوایح پیشنهادی بودجه و دشواری دولت در تصویب این لوایح، چالش دیگری برای این معاونت بود. در نهایت و پس از انتصاب محمدرضا رحیمی به عنوان معاون اولی ریاست جمهوری، او از سمت خود استعفاء داد.

** ادامه روزهای پر فراز و نشیب معاون پارلمانی
حجت الاسلام والمسلمین «سیدمحمدرضا میرتاج الدینی» (1388-1391) متولد تبریز، نماینده مجلس و عضو هیئت رئیسه آن بود كه در سال 88 و سن چهل و نه سالگی از سوی محمود احمدی نژاد به عنوان معاون امور مجلس انتخاب شد. در همین زمان بود كه برای اولین بار این معاونت از معاونت حقوقی جدا شد و «فاطمه بداغی» برای معاونت امور حقوقی و میرتاج الدینی به عنوان معاون امور پارلمانی انتخاب شدند. اولین چالش جدی پیش روی میرتاج الدینی، استیضاح بهبهانی، وزیر راه و ترابری بود. در این استیضاح كه محمود احمدی نژاد در آن حاضر نبود، بهبهانی نتوانست آرای لازم را كسب كند. میرتاج الدینی در این دوران، در حال رایزنی برای ایجاد تعامل میان مجلس هشتم و دولت بود كه رابطه شان در فضایی پر تنش به سر می بردند و از جمله نتایج آن دشواری تصویب لوایح بودجه در این دوران بود. لوایح بودجه در این دوره اغلب بسیار دیر تقدیم مجلس می شدند و مجلس نیز این لوایح را با بحث و بررسی فراوان و بسیار دیرتر از موعد مرسوم به تصویب می رساند. مدتی كوتاه پس از استیضاح بهبهانی، استیضاح دیگری در مجلس و برای وزیر نیرو رقم خورد كه این بار محمود احمدی نژاد برای دفاع، خود در مجلس حاضر شد و وزیر از مجلس رای اعتماد گرفت. میرتاج الدینی در سال بعد یك استیضاح دیگر را نیز تجربه كرد كه آن را نیز به صورتی موفقیت آمیز پشت سر گذاشت و در نهایت، در سال 1391، به كار خود پایان داد.

** پر تنش ترین دوره معاونت پارلمانی
دوران كار «لطف الله فروزنده دهكردی» (1391-1392) زاده شهركرد را می توان یكی از سخت ترین دوره ها برای معاونت امور مجلس دانست. وی پنجاه و یك ساله بود كه متصدی این مسوولیت شد. در این دوران كه كشور تحت فشار و تحریم های بین المللی قرار گرفته و انتقاد از دولت به بالاترین حد خود رسیده بود، ماجرای استیضاح «عبدالرضا شیخ الاسلامی» رخ داد. در این رویداد مجلس و دولت به بالاترین حد تنش خود رسیدند و در جریان آن رئیس مجلس و رئیس دولت با یكدیگر درگیری لفظی پیدا كرده و تا پایان دوران تصدی گری فروزنده دهكردی، این رابطه به صورتی پر تنش باقی ماند.
در این دوره بود كه بحث های فراوانی پیرامون طرح سوال از رئیس جمهوری و همچنین استیضاح وزرا شكل گرفت و می توان گفت هرگز شرایطی این چنین پر تنش میان دولت و مجلس در تاریخ جمهوری اسلامی ایران سابقه نداشت، هرچند با توجه به آن كه رئیس دولت خود، مسوولیت ورود به ماجرای استیضاح را برعهده گرفته بود، می توان گفت فروزنده تا حد زیادی امكان و فرصتی برای مدیریت بحران نداشت. در همین سال بود كه ركورد تاخیر تقدیم لایحه بودجه با 84 روز تاخیر در ارائه این لایحه به مجلس نیز زده شد. با پایان دوره دولت، فروزنده نیز از این معاونت كنار رفت.

** دوره دوم معاون كهنه كار
انتصاب حجت الاسلام والمسلمین مجید انصاری (1392-1395) كه پیش از این سابقه تصدی این معاونت را برعهده داشت و چهره ای اصلاح طلب نیز بود از دید گروهی زدن یك تیر با دو نشان بود؛ انتخاب فردی كه هم یك اصلاح طلب بسیار معتدل و هم سیاستمداری با تجربه بود و می توانست رابطه پرتنش میان دولت و مجلس در دوران قبل را آرام كند.
اولین چالش پیش روی انصاری در جلسه رای اعتماد به كابینه دولت اول روحانی مشخص شد و سه وزیر دولت روحانی نتوانستند از مجلس رای اعتماد لازم را كسب كنند و كسب رای اعتماد برای وزیر ورزش و جوانان بسیار طولانی شد، به صورتی كه سه وزیر پیشنهادی برای این وزارتخانه از سوی مجلس رد شدند. البته این امر تا حدی قابل پیشبینی نیز بود زیرا اكثریت مجلس در اختیار جناح رقیب قرار داشت.
یك سال بعد «رضا فرجی دانا» وزیر علوم استیضاح شد و دو وزیر پیشنهادی بعدی نیز نتوانستند رای لازم برای كسب اعتماد مجلس را بدست آورند. پس از انتخابات مجلس در سال 1394، تركیب مجلس تا حد زیادی تغییر كرد و در نتیجه رابطه میان دولت و مجلس بهبود یافت. در نتیجه مجید انصاری توانست استیضاح وزرای راه و شهرسازی و آموزش و پرورش را با موفقیت پشت سر بگذارد. در دوره مسوولیت انصاری، لوایح بودجه با موانع اندك و اغلب با موافقت كلی مجلس، در زمان مقرر مصوب می شدند. در نهایت در سال 1395، با انتصاب مجید انصاری به معاونت حقوقی، او با این معاونت خداحافظی كرد و مسوولیت خود را به «حسینعلی امیری» سپرد.
پژوهش**ب.س**9279