كارنامه سكانداران دستگاه دیپلماسی

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ روابط كنسولی به معنی حفظ منافع افراد كشوری در كشور دیگر و قدیم ترین روابط بین المللی شناخته می شود، چنانچه برخی سابقه نهاد كنسولی را قرن سیزدهم قبل از میلاد مسیح(ع) می دانند. امروزه و با توجه به شرایط و پیچیده شدن موضوعات و مشكلات اتباع كشورها، مجامع و سازمان های بین المللی نیز ضرورت وجود نهادهای كنسولی در دیگر كشورها را به خوبی احساس كرده اند.

وزارت امور خارجه به عنوان یكی از مهمترین وزارتخانه های جمهوری اسلامی شناخته می شود كه تبیین راهگشای تصمیم‌ گیران سیاست‌ خارجی ‌‌باشد تا هم با حركت در چارچوب قانون ‌اساسی تصمیمات آنها در عرصه داخلی مشروع جلوه نماید و سیاستمداران هم بتوانند با پیگیری اهداف قانون ‌اساسی با ادبیات حقوق ‌بشری در عرصه بین ‌المللی موفقیت ‌های لازم را كسب كنند. با اختصاص فصل دهم قانون ‌اساسی به سیاست خارجی مهر تاییدی بر جایگاه خاص این مقوله در ملاحظه های كلان كشور زده شده است. به موجب این قانون چهار اصل 152، 153، 154، 155 بر طیف وسیعی از اهداف، مقاصد و ضوابط سیاست خارجی جمهوری اسلامی تاكید دارد.

** وظایف وزارت امور خارجه
وزارت امور خارجه به عنوان دستگاه دیپلماسی كشور دارای مسوولیت ها و وظایفی است كه در صدر آنها می توان از اموری به شرح ذیل نام برد: «بررسی، برقراری، تنظیم، حفظ و توسعه روابط سیاسی جمهوری اسلامی ایران با سایر كشورها، ایجاد و اداره نمایندگی های سیاسی و كنسولی در كشورهای خارجی و سازمان های سیاسی، توجه و مراقبت دائم و اقدامات لازم و به موقع نسبت به وقایع بین‌المللی به ویژه وقایع جهان اسلام و تهیه و تنظیم گزارش‌های لازم و دقیق در‌این زمینه با پیش‌ بینی و پیشنهادات جهت اطلاع مراجع ذیربط، فراهم آوردن زمینه‌ های مناسب برای انجام وظایف نمایندگی دولت های خارجی و سازمان های بین‌المللی در ایران طبق قوانین و مقررات و‌عرف داخلی و بین‌المللی و بر اساس اصل عمل متقابل با هماهنگی و همكاری دستگاه های ذیربط، تدوین و اجرای آیین‌ نامه‌های مربوط به تابعیت و پناهندگی سیاسی با همكاری و هماهنگی وزارت كشور و سایر دستگاه های ذیربط و ...»

- تاریخچه وزرای امور خارجه در ادوار مختلف جمهوری اسلامی
پس از پیروزی انقلاب و تشكیل نظام جمهوری اسلامی 11 تن در باغ ملی (محل استقرار وزارت امور خارجه) سكان دار دستگاه دیپلماسی بوده اند. در این میان در یك مقطع زمانی كوتاه از نیمه سال 1359 تا تیر 1360 خورشیدی شهید رجایی نخست وزیر وقت همزمان سرپرستی وزارت امور خارجه را عهده دار شد و علی اكبر صالحی نیز سرپرست بود با توجه به این موضوع می توان گفت تعداد وزرای خارجه 9 تن بوده است.

** كریم سنجابی(1357)
كریم سنجابی نخستین وزیر امور خارجه پس از انقلاب اسلامی است. وی رییس دانشكده حقوق و علوم سیاسی و همچنین دبیر كل جبهه ملی بود. وی در كابینه مهندس بازرگان به مدت 55 روز بر مسند وزارت امور خارجه نشست. در دوران وزارت وی برخی گروه ها درصدد اشغال سفارت آمریكا در تهران و نیز كنسولگری آمریكا در تبریز برآمدند كه در هر 2 مورد با آنها به شدت برخورد كرد. برخی روزنامه ها در آن زمان نوشتند سنجابی چند روز از عید 1358 را در آمریكا به سر برد و به این خاطر بر وزیر خارجه دولت انقلابی خرده گرفتند. سنجابی به دلیل پاره ای اختلاف های كهنه با مهندس بازرگان كه در خاطراتش آمده است، استعفا كرد. وی در قسمتی از خاطرات خود نوشت: آیت الله هاشمی رفسنجانی به عیادت او می رود و از جانب امام خمینی(ره) این پیام را می برد كه كناره گیری خود را تا برگزاری همه پرسی جمهوری اسلامی به تاخیر بیندازد. وی این موضوع را می پذیرد و سه هفته بعد از همه پرسی كنار رفت و مخفیانه ایران را ترك كرد و پس از سال ها اقامت در اروپا و آمریكا در 1374 خورشیدی در 91 سالگی درگذشت.

** ابراهیم یزدی(1358)
شاید بتوان ابراهیم یزدی را از جمله نخستین افرادی دانست كه نقش مهمی در نهضت اسلامی ایفا كرد و با شروع نخست‌وزیری محمد مصدق مدتی به همراهی با جبهه ملی پرداخت. همزمان با بازگشت امام خمینی(ره) ابراهیم یزدی نیز همراه ایشان وارد كشور شد. یزدی در ابتدای شروع به كار دولت بازرگان به ‌عنوان معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب انتخاب شد. با استعفای كریم سنجانی (نخستین وزیر امور خارجه دولت موقت) ابراهیم یزدی به عنوان دومین وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران شد. از جمله مهمترین اتفاق های دوران وزارت یزدی می‌توان به حكم امام(ره) به یزدی برای قطع رابطه با مصر، دیدار یزدی با فیدل كاسترو رهبر كوبا و از همه مهم‌تر ملاقات اعضای دولت موقت با برژینسكی مشاور امنیت ملی وقت آمریكا كه در حاشیه جشن‌های بیست و پنجمین سالگرد انقلاب الجزایر در الجزیره اتفاق افتاد. در مقطعی یزدی به عنوان وزیر امور خارجه با یك مقام آمریكایی دیدار كرد و این ملاقات در حالی صورت پذیرفت كه زمزمه سفر محمدرضا پهلوی از مكزیك به آمریكا درگرفته بود و نیروهای سیاسی مختلف در ایران به شدت علیه آمریكا موضع می گرفتند. همین عامل سبب شد تا به یكی از مهمترین انگیزه های دانشجویان مسلمان پیرو خط امام برای تسخیر سفارت آمریكا در تهران بیانجامد. با رخ دادن این واقعه در 13 آبان 1358 خورشیدی دولت بازرگان استعفا كرد و وزارت یزدی نیز خاتمه یافت. یزدی در سال های اخیر از كهولت سن و بیماری رنج بسیار می‌برد و در كشور تركیه در 86 سالگی درگذشت.

** ابوالحسن بنی صدر(1358)
ابوالحسن بنی صدر دانش آموخته رشته اقتصاد بود. وی تا قبل از پیروزی انقلاب برای مردم كشور چهره ای نا شناخته بود، اما تلاش ها و فعالیت هایی كه به هنگام عضویت در جبهه ملی در اروپا از خود نشان داد نام وی بر سر زبان ها افتاد، با استعفای دولت موقت، امام خمینی شورای انقلاب را مامور اداره دولت كرد و ابوالحسن بنی صدر كه برای ریاست جمهوری آماده می شد وزارت خارجه را پذیرفت. وی در ابتدای راه با این انگیزه بر سركار آمد كه بحران گروگان ها را حل كند تا از این فرصت برای تبلیغات ریاست جمهوری خود استفاده كند اما كاری نتوانست انجام دهد وبه همان یك ماه بسنده كرد و ترجیح داد پروژه انتخاباتی خود را با وزارت اقتصاد و حذف بهره های بانكی دنبال كند.

** صادق قطب‌زاده(1358تا 1359)
صادق قطب زاده فعالیت سیاسی خود را از دهه 40 شروع كرد. همچنین سابقه حضور در انجمن های اسلامی دانشجویان آمریكا را هم داشت. وی یكبار از طرف امام خمینی(ره) مأمور شد تا برای پیگیری ماجرای موسی صدر به لیبی برود و همچنین تلاش زیادی برای انتقال امام از تركیه به نجف انجام داد. صادق قطب‌زاده به عنوان نخستین رییس صدا و سیما و دومین وزیر خارجه دولت شورای انقلاب شناخته می شود. در دوران مسوولیت وی به علت تندسخن گفتن در اجلاس سازمان كنفرانس اسلامی در اسلام آباد در خصوص مسكو روابط ایران و شوروی قدری به سردی گرایید. مهم‌ترین اقدام دوران وزارت او در امور خارجه شایعه بازپس‌گرفتن‌ هواپیمای حامل شاه از پاناما برای پایان ماجرای گروگان‌ها بود. اصل قضیه و نگه‌داشتن هواپیمای حامل شاه برای چند ساعت درست بود اما قطب‌زاده قصد استفاده تبلیغاتی داشت تا در كارزار انتخابات به كار او بیاید، البته نتیجه نداد و در انتخابات ریاست‌جمهوری در انتهای جدول قرار گرفت. اما با این حال به عنوان وزیر خارجه در مسوولیت خود باقی ماند و در دولت شهید رجایی ماموریت او پایان یافت.

** محمد علی رجایی(1359تا 1360)
محمدعلی رجایی با اتمام تحصیلات خود با عضویت در نهضت آزادی ایران به فعالیت‌های سیاسی پرداخت در جریان فعالیت‌های سیاسی و پخش اعلامیه دستگیر شد و ۵۰ روز را در زندان گذراند. وی پس آزادي از زندان با شهید باهنر به سازماندهي مجدد هیات‌های موتلفه اسلامی پرداخت. شهید رجایی همزمان با شروع جنگ تحمیلی به علت خالی بودن كرسی وزیرخارجه در دولت خود سرپرستی وزارت امور خارجه را نیز بر عهده گرفت. توافق نامه الجزایر برای آزادی گروگان ها از جمله مهمترین اتفاق این دوران بود.

** میرحسین موسوی(1360)
میرحسین موسوی خامنه‌ نخست وزیر جمهوری اسلامی بوده‌ است. وی در سال‌های حضور خود در عرصه سیاست به عنوان نخست‌وزیر، وزیر امور خارجه، عضو شورای مركزی حزب جمهوری اسلامی ایران، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و... به فعالیت پرداخت. موسوی خامنه به عنوان چهارمین وزیر امورخارجه ایران شناخته می شود. وی درباره برنامه های كوتاه مدت و درازمدت وزارت امورخارجه خود معتقد بود: برنامه های دراز مدت وزارت امورخارجه متاثر از دو مساله است. یكی این كه وزارت امور خارجه باید اهداف انقلاب اسلامی را در جهت سامان دادن این وزارت خانه به شكلی كه برآورنده این اهداف باشد دنبال كند تا بتواند حركتی به وجود آورد كه راه دولت و ملت ما را برای رسیدن به این اهداف تسریع كند كه البته نمی شود اهداف دراز مدت را تعریف كرد. مساله دوم برگشت به واقعیت های موجود در جهان است این كه ببینیم انقلاب ما چه رسالتی بر عهده دارد؟ و به چه سمتی می خواهد حركت كند؟ موسوی در دوران ریاست جمهوری آیت الله خامنه‌ای هشت سال به عنوان نخست‌وزیر فعالیت كرد. در دوران كوتاه وزارت وی تشكیل جبهه مشترك میان ایران و سه كشور عربی سوریه، لیبی و الجزایر از مهمترین رخدادها بود كه اینگونه مانع از آن شد كه صدام حسین مدعی شود در جنگ با ایران از حمایت تمامی اعراب برخوردار است. دوران مدیریت 8 ساله موسوی با ایجاد تغییر در قانون اساسی و حذف نخست وزیری از ساختار سیاسی و مدیریتی ایران به پایان رسید.

** علی اكبر ولایتی(1360 تا 1376)
علی‌اكبر ولایتی سیاستمدار و پزشك متخصص اطفال و كودكان است. وی همچنین ریاست فعلی مركز تحقیقات استراتژیك مجمع تشخیص مصلحت نظام، مشاور امور بین‌الملل رهبر ایران، رییس هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی و عضویت در شورای سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ایران را در كارنامه خود دارد. ولایتی با سابقه 16 ساله در وزارت امور خارجه نقش های چشمگیری را در زمینه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ایفا كرده است. قبول قطعنامه 598شورای امنیت سازمان ملل و پایان جنگ ایران وعراق از جمله رخدادهای مهم دوران وزارت علی اكبر ولایتی محسوب می شوند.

** كمال خرازی(1376 تا 1384)
سید علی‌نقی (كمال) خرازی به عنوان چهره ای سیاسی و استاد دانشگاه شناخته می شود. وی در كارنامه اجرایی خویش عضویت در شورای راهبردی روابط خارجی و دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری های شناخت را دارد. وی كه استادی تمام عیار در دانشگاه علوم تربیتی دانشگاه تهران محسوب می شد فعالیت خود را پس از پیروزی انقلاب با مدیرعاملی كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان آغاز كرد. خرازی در دوران جنگ تحمیلی مدیر عامل خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) نیز بود. خرازی در دوران اصلاحات به مدت هشت سال وزیر امورخارجه شد و همچنین سفیری و نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل متحد را نیز عهده دار شد. سیاست خارجی در این دوران با تنش‌زدایی، گسترش ارتباط با اروپا خصوصا 2 كشور فرانسه و ایتالیا و در مرتبه بعد آلمان و مذاكرات فشرده مربوط به پرونده هسته‌ای در 2 سال آخر شناخته می‌شود و مهمترین دستاورد این دوره، ابراز تأسف وزیر خارجه وقت آمریكا- مادلین آلبرایت- به‌خاطر دخالت در كودتای ٢٨ مرداد یا سیاست‌هایی است كه ایران را از آتش جنگ‌های منطقه‌ای (دو حمله آمریكا به عراق و افغانستان) دور نگه داشت.

** منوچهر متكی(1384 تا 1389)
منوچهر متكی با استخدام در آموزش و پرورش به مدت 2 سال در روستاهای مختلف در مقطع ابتدایی به تدریس پرداخت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به همراه جمعی از دانشجویان در 23 بهمن 1357 به تهران آمد و در اقامتی یك ماهه امور فرهنگی و دانش‌آموزی را به همراه دیگر دانشجویان برعهده گرفت. عضویت در تیم مذاكره ایران در جریان تصویب قطعنامه 598 از فعالیت های متكی شناخته می شود. همچنین از وی به عنوان نخستین فردی یاد می‌شود كه در ۱۳۷۰ خورشیدی و در زمان معاونت بین‌الملل وزارت خارجه میزبانی كنفرانس سران كشورهای اسلامی را عهده دار شد. منوچهر متكی به عنوان هفتمین وزیر امورخارجه به مدت 5 سال این مسوولیت را عهده دار بود. البته وی در دوران وزارت خود از سوی مجلس بارها محل سؤال قرار گرفت؛ تا جایی كه می‌گفتند او وزیر دستورات است نه وزیر خارجه! متكی از مجلس یك كارت زرد گرفت؛ اما نه به خاطر انتصاب‌های فامیلی یا اینكه توان ایستادگی مقابل دستورات احمدی را نداشت؛ ماجرا این بود كه او در شهریور ٨٦ به مجلس رفت تا به سوال الیاس نادران درباره تلاش وزارت خارجه برای آزادی خبرنگار ایرانی بازداشت‌شده در ایتالیا پاسخ دهد. بحث به همایش پرسروصدای ایرانیان خارج از كشور و حواشی آن كشید. متكی نتوانست نمایندگان را قانع كند و كارت زرد گرفت. متكی یكبار دیگر در اسفند ٨٨ مورد سوال قرار گرفت؛ این‌بار مساله مشكل گرد و غبار شدید در استان‌های جنوبی بود و متكی بعد از اینكه حضورش در صحن علنی را دو هفته به عقب انداخت، درنهایت توانست نمایندگان را قانع كند. منوچهر متكی در جریان یك سفر كاری و رسمی به كشور سنگال عازم شد اما به طور غافلگیرانه ای چنان كه ناشایست و تعجب آور بود از طرف محمود احمدی نژاد رییس جموری بركنار شد و دلیل آن را موضع گیری متكی در برابر موازی كاری های احمدی نژاد و مشایی كه می خواستند بر وزارت خارجه تحمیل كنند دانستند.

** علی اكبر صالحی(1389 تا 1392)
علی اكبر صالحی دانش آموخته دانشگاه بیروت با اخذ مدرك دكتری مهندسی هسته ای از دانشگاه MIT آمریكا به كشور بازگشت و در سازمان انرژی اتمی ایران مشغول به خدمت شد. وی افزون بر 2 دوره ریاست بر دانشگاه صنعتی شریف پس از تأسیس دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی، به عنوان نخستین رییس این دانشگاه برگزیده شد. صالحی همچنین عضو هیات علمی دانشكده مهندسی انرژی دانشگاه صنعتی شریف است. وی در فاصله میان سال های 1378 تا 1383 نمایندگی دایم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را برعهده داشته و در پی آن در بازه زمانی سال‌های 1384 تا 1388 در سمت معاونت دبیركل سازمان كنفرانس اسلامی فعالیت كرده است. وی در تیر ماه سال 1388 از طرف محمود احمدی‌نژاد، رییس جمهور وقت، به سمت معاونت رییس جمهور و ریاست سازمان انرژی اتمی ایران منصوب شد كه این دوره از مسوولیت وی در سازمان با آغاز به كار وی در مقام وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران پایان یافت. در1392 خورشیدی پس از پایان دولت دهم، صالحی از طرف حسن روحانی رییس جمهوری به عنوان رییس سازمان انرژی اتمی منصوب شد و تاكنون نیز در همین پست مشغول به خدمت است.

** محمدجواد ظریف(1392 تاكنون)
ظریف متولد در تهران است و تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در دبستان و دبیرستان علوی گذراند ولی پیش از پایان تحصیلات دبیرستانی و به دلیل شرایط سیاسی و امنیتی برای ادامه تحصیل به آمریكا عزیمت كرد. در خلال دوران دانشجویی از فعالان و مسولین انجمن اسلامی دانشجویان در آمریكا و كانادا بود. ظریف از 1356در دانشگاه ایالتی سانفرانسیكو در رشته روابط بین الملل درس دانشگاهی خود را شروع كرد و1367 خورشیدی مدرك دكتریی خود را در رشته مطالعات بین المللی (روابط و حقوق بین الملل) از دانشگاه دنور آمریكا اخذ كرد.

سوابق سیاسی و مدیریتی ظریف در وزارت امور خارجه، طولانی است. مسوولیت وزارت امورخارجه و ریاست هیات مذاكرات هسته ای در دولت تدبیر و امید، معاونت حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه به مدت 10 سال(1371 تا 1381)، سفیر و نماینده دائم در سازمان ملل متحد در نیویورك به مدت 5 سال (1381 تا 1386) مهم ترین مسوولیت های او در وزارت خارجه به شمار می رود. در سال 92 با پیروزی حسن روحانی به عنوان وزیر امور خارجه منصوب شد و در دولت دوازدهم همه به ماموریت خود ادامه می دهد.

دیپلمات باسابقه ای كه توانست در ماه های نخست 1394 خورشیدی مذاكره های چندساله ایران و كشورهای 1+5 را به سرانجام برساند. البته اجرا و قانع كردن نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای توافق بر سر برجام تلاش مضاعفی را می طلبید كه ظریف در این راه سربلند شد.

پژوهش**9117**9131