درباره آخرین اثر منتشر شده مرحوم استاد پورتراب

به گزارش گروه فرهنگی ایرنا، از حوزه هنری، استاد مصطفی كمال پورتراب موسیقی دان و آموزگار برجسته ی موسیقی ایران، كه چهارشنبه، دوم تیر ماه به رحمت حق پیوست، در زمینه ی تألیف و ترجمه كتاب های موسیقایی ید طولایی داشت.
آخرین كتابی كه از مرحوم استاد پورتراب به طبع رسیده، كتاب «شیوه اجرای تقسیمات ناهمگون زمانی دست راست و چپ در ساز پیانو» است كه به همت انتشارات سوره ی مهر منتشر شده است.
مرحوم استاد پورتراب، پیشتر در گفت وگویی درباره این كتاب عنوان كرده بود: ‌ماجرای اختراع روش علمی تقسیمات ناهمگون زمانی دست راست و چپ در ساز پیانو، به 25سال پیش باز می گردد. آن زمان خواهرم ساز پیانو می زد؛ یك روز قطعه‌یی را نشان داد كه من این قطعه را چه طور بزنم. تا به حال به چنین قطعه‌یی برخورد نكرده بودم. از آنجایی كه ریاضیات من هم بد نبود، از راه ریاضی برای نواختن آن راه حل پیدا كردم. بعد از آن برای قطعه های دیگر هم از این روش استفاده كردم. من زمان زیادی صرف كردم و همه ی نت هایی كه وجود دارد را با ماشین حساب محاسبه كردم.
وی افزوده است: در همان سال‌ها این روش را همان زمانی كه معلم سُلفژ بودم، به شاگردانم هم یاد می‌دادم. یعنی آموزش می دادم كه هم‌زمان در یك ثانیه چگونه دست راست ما 4 ضربه و دست چپ 3 ضربه می زند. بنابراین در یك ثانیه اگر 4 در 3 را ضرب كنیم، سهم انگشتان هر دست مشخص می شود. بعد من برای اجرای این روش به این دلیل كه شاگردان محاسبات ریاضی نمی دانستند و این روش علمی برایشان كاربرد نداشت، از شعرهایی مانند «وای حسین كشته شد» استفاده می‌كردم تا با ریتم بتوانند متوجه منظورم شوند. البته در پیانو نت های بسیاری از این دست وجود دارد كه هر یك روش خاص خود را دارا است.
مرحوم استاد پورتراب همچنین گفته است: سال 1346 از طرف دولت فرانسه بورس برای یادگیری روش‌های جدید به من داده شد. بعد از اقامت روش علمی خود را با یكی از موسیقی دان ها مطرح كردم و او آن قدر استقبال كرد كه طرح مرا در دانشگاه علوم پاریس مطرح كردند، كه بعد از اجرا، بسیار مورد توجه قرار گرفت؛ چراكه تا آن زمان در دنیا برای نواختن قطعه های بزرگ چنین روشی در نظر گرفته نشده بود. مثلاً زدن هفت ضربه ی دست راست و چهار ضربه دست چپ، خیلی بی ربط نواخته و غلط اجرا می‌شد.
وی افزوده است: موسیقی دان های بسیار بزرگی داشته ایم اما هیچ یك از راه علمی نواختن قطعه ها را محاسبه نكرده اند. پژوهشگران و استادان موسیقی اسم این روش را كوانتوم در موسیقی گذاشتند، چون زمان، هنگام نواختن به ذره های ریز در ثانیه تقسیم می شود.
این آهنگساز فقید افزوده است: با بررسی و تأیید، زمانی كه به ایران بازگشتم همیشه در این فكر بودم كه این روش علمی را به صورت كتاب برای هنرجویان علاقه مند بنویسم. برای همین حدود سه ماه وقت گذاشتم و بعد از اتمام كار آن را به انتشارات سوره ی مهر سپردم. سوره ی مهر هم همكاری بسیاری كرد؛ مثلاً كتاب به صورت افقی نوشته شده است تا خوانندگان كاملاَ بتوانند از آن استفاده كنند. البته درست است كه در این كتاب راه ها آموزش داده شده است اما باز هم فكر می كنم نیاز به توضیح خاص دارد.
استاد مصطفی كمال پورتراب در ماه‌های پایانی عمر خود در حال نوشتن كتابی با عنوان «فواصل موسیقی ایرانی به روی دسته سازها» بود، كه متأسفانه دست اجل وی را از كامل كردن آن باز داشت.
كتاب «شیوه ی اجرای تقسیمات ناهمگون زمانی دست راست و چپ در پیانو» تألیف استاد مصطفی كمال پورتراب در 111 صفحه با قطع رحلی خشتی در شمارگان 2500 نسخه به همت دفتر موسیقی انتشارات سوره مهر تهیه و منتشر شده است.
فراهنگ ** 3067 ** 1071