استاد عبدالمحمد آيتي از مترجمان بنام و چيره‌دست عربي به فارسي بود و ترجمه‌هاي فارسي قرآن مجيد، نهج‌البلاغه و صحيفۀ سجاديه را در طول عمر پربار خود به پايان برد. استاد آيتي از سال 1370 به عضويت پيوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسي درآمد و پس از تشكيل گروه دانشنامۀ تحقيقات ادبي در سال 1371، تا سال 1379 رياست اين گروه و پس از آن رياست شوراي علمي دانشنامۀ تحقيقات ادبي فرهنگستان را نيز بر عهده داشت.
وي در سال 1305 در بروجرد به دنيا آمد و زندگاني پر فراز و نشيبي با تحمل سختي ها و مرارت هاي بسيار پشت سر نهاد از جمله غم از دست دادن دختر جوانش ، پري ، كه اندوهش تا پايان عمر او را رها نكرد.
در خاطره اي مي گويد : ' روزي يك از ترجمه هاي من به نام باتلاق در كتاب هفته چاپ شده بود ... براي گرفتن حق التأليف آن (پري) را هم همراه خود بردم. به مؤسسه كيهان رفتم . كتاب هفته نشريه كيهان بود. دكتر محسن هشترودي ، فيلسوف و رياضي دان بر آن نظارت داشت. وقتي وارد شديم استاد پشت ميز نشسته بود، تا جلو رفتيم . استاد داستان باتلاق را پسنديده بود، مرا مورد تفقّد قرار داد، پري در كنار من بود ، دكتر به چشمانش نگاه كرد و گفت : نگاه عجيبي دارد ، هوشمندي از آن هويداست، مواظبش باش... پري در دانشگاه حقوق رشته علوم سياسي مي خواند . روزي با سه دانشجوي ديگر با اتوموبيلي مي رفتند و مورد سوءظن ساواك واقع شدند. ايست دادند، آنها دير ايستادند مأمورين ماشين را به گلوله بستند و هر چهار دانشجو را كشتند. اين واقعه در فروردين 1356 بود.'
روح سرشار و شخصيت علمي جامع الاطراف آيتي ، مسير زندگي ايشان را علاوه بر تدريس و تأليف و ترجمه به سمت تجربه ي روزنامه نگاري نيز سوق داد و در سال 1348 سردبير ماهنامه آموزش و پرورش شد كه دوران پرباري در زندگي خود را در زمينه ي انتشار آن مجله و تأليف مقاله رقم زد.
قلم متين و استوار ونثر شيوا ، ساده و روان ايشان در تأليف و ترجمه آثار زيادي در حوزه هاي مختلف از زبان عربي كه مشتمل بر 50 اثر مي شوند مانند، تاريخ ابن خلدون (العبر)، معلّقات سبع ، اشعار ابوالعلاء ، تاريخ دولت اسلامي در اندلس ، تاريخ فلسفه اسلامي ، تاريخ ادبيات زبان عربي اثر حنا الفاخوري ، زمينه ي ماندگاري اين آثار را فراهم آورده اند.
همچنين انتخاب ترجمه ي با اهميت ترين متون ديني ايرانيان يعني قرآن كريم ، نهج البلاغه ، و صحيفه ي سجاديه ، در علاقه مند كردن جوانان به مطالعه و بهره مندي از متون ديني و داشتن اميد و پشتكار و سختكوشي در مسير كسب دانش و خدمت رساني بسيار مؤثر بوده است.
استاد در مورد ترجمه قرآن كريم به فارسي، در مصاحبه اي مي گويد : ' ترجمه قرآن سالها آرزوي من بود و سرانجام به لطف باري تعالي اين آرزو تحقق يافت. از پيش از هزار سال پيش تا به امروز نمونه هايي از ترجمه قرآن در دست است به خصوص در اين سال هاي اخير. گويند نخستين نمونه ي ترجمه قرآن به زبان فارسي از سلمان فارسي است. . او بود كه بسم الله الرحمن الرحيم را ' به نام خداوند بخشنده مهربان' ترجمه كرد و هم او سوره ي حمد را نخستين بار ترجمه نمود. و حتي ترجمه خود را از نظر مبارك رسول خدا ( ص) گذرانيده است...'
مصاحبه اي كه در اواخر عمر استاد توسط همكارشان بانو حكيمه دسترنجي با ايشان انجام شد، حكايت از شوق پرواز استاد از عالم خاكي دارد: ' وقتي آدم به سن كهولت مي رسد حتي ذائقه اش طعم غذاها را خوب درك نمي كند . فكر مي كند نانها و گوشتهاي قديم خوشمزه تر بوده اند. احساسات هم به ضعف مي گرايد. براي من چهره مرگ زيباترين چهره هاست . دوستان قديم ديگر حال و حوصله دوستي و رفت و آمد ندارند ... دوستي كه تحمل يك آدم سالخورده را مي كند كتاب است. واي به حال پيري كه از كتاب بيزار باشد.'
نمونه اي از ترجمه استاد آيتي از نهج البلاغه (خطبه 21) :
'چه خيري است در سرايي كه چون بنايي شكسته فرو مي ريزد؟ يا چه فايده در عمري كه چون نوشته اي پايان يافتني به سر مي رسد ؟ چه سودي در روزگاري كه سرانجام چون راهي كه پيموده مي شود ، پايان مي يابد؟ '
ياد ايشان گرامي.
* گروه انديشه
تهران - ايرنا ، بيستم شهريور ماه سالروز درگذشت زنده ياد استاد عبدالمحمد آيتي پژوهشگر، اديب ، مؤلف و مترجم آثار مرجع و ماندگار ادبيات اسلامي - ايراني است .