مداخله جویی آمریكایی؛ ناقض اصول و حقوق بین الملل

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، دشمنی ذاتی و آشكار مقامات آمریكایی با جمهوری اسلامی ایران در طول عمر 38 ساله این نظام وجود داشته و این موضوع حتی در سطح جهان نیز بر كسی پوشیده نبوده و نیست.
در این میان اما در هر دوره ای، ابزارهای بكار گرفته شده برای مقابله با تهران بنا به رویكرد حكمرانان و طیف حاكم در آمریكا متفاوت بوده است.
تحریم و فشار از برجسته ترین ابزار دموكرات ها در چند دهه گذشته علیه جمهوری اسلامی ایران به شمار می رفت به طوری كه پیچیده ترین تنگناهای تحریمی از سوی این جناح بر ایران تحمیل شد. در مقابل، جمهوریخواهان با روحیه ستیزه جویی در كنار بهره گیری از ابزار تحریم، «تهدید» را به سیاست خارجی خود در قبال ایران افزوده اند.
عنصر «مداخله گری» مهمترین ویژگی مشتركی است كه هر دو جناح اصلی در آمریكا از آن استفاده می كنند؛ موضوعی كه پیشینه ای تاریخی در روابط ایران و آمریكا دارد. برخلاف دوره پهلوی، تلاش آمریكایی ها برای مداخله گری پس از روی كار آمدن جمهوری اسلامی راه به جایی نبرده ولی به این معنا نیست كه آنها به این عنصر بی توجه اند.

** سخنان مداخله جویانه تیلرسون و پاسخ بجای ایران
آن چه در روزهای گذشته خبرساز شده، سخنان روز 24 خردادماه «ركس تیلرسون» وزیر امور خارجه ایالات متحده است كه در كمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آن كشور حضور یافت و پرده از رفتارهای مداخله جویانه غیرقانونی كشور خود برداشت.
تیلرسون در بخشی از سخنان خود كه به موضوع ایران اختصاص داشت، اظهار كرد: «سیاست ایالات متحده در قبال ایران ... تلاش در جهت حمایت از عناصری در داخل ایران است كه باعث انتقال مسالمت آمیز قدرت در آن كشور شود. آن عناصر همان طور كه به یقین می دانیم آنجا هستند.»
بیان این سخنان مداخله جویانه كه ناقض صریح قواعد آمره حقوق بین الملل بود از طرف مقامات جمهوری بی جواب نماند و مسوولان كشورمان هر كدام به نحوی و در جایگاه های متفاوتی به آن پاسخ گفتند كه چند نمونه آن قابل توجه است.
در وهله نخست، واكنش وزارت امور خارجه به عنوان پاسخی به موقع و سنجیده انعكاس یافت. «بهرام قاسمی» سخنگوی این سازمان با اشاره به مداخله جویایی تاریخی آمریكا در امور ایران، تاكید كرد كه ایالات متحده از دهه 50
میلادی گونه های مختلف مداخله در ایران از كودتا و مداخله نظامی را تا سیاست تغییر رژیم كه به صورت مستمر و رسمی در سه دهه آغازین جمهوری اسلامی ایران دنبال می شده است، با شكست و شرمساری جهانی تجربه كرده كه نفرت مردم ایران و بی حیثیتی جهانی برای آمریكا را به دنبال داشته است.»
مرحله دوم هشدار به آمریكا از طریق حافظ منافع این كشور در ایران صورت گرفت. در غیاب سفیر سوییس، وزارت امور خارجه ایران كاردار این كشور را احضار و مراتب اعتراض جمهوری اسلامی را در یادداشتی رسمی به او ابلاغ كرد.
سومین پاسخ به موقع از جانب «غلامعلی خوشرو» سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل انجام شد كه در این باره با ارسال نامه به دبیركل سازمان ملل، وی را در جریان سخنان مداخله جویانه تیلرسون و ابعاد مختلف آن قرار داد.

** مداخله جویی های آمریكا؛ ناقض حقوق و معاهدات بین المللی
ایالات متحده پس از جنگ جهانی دوم و خروج از مرحله درون گرایی، بیش از هر كشور دیگری در امور داخلی كشورهای مختلف جهان مداخله كرده است. ایران دوره پهلوی دوم به طور قابل ملاحظه ای تحت تاثیر این رفتارهای مداخله جویانه واشنگتن قرار داشت. اجبار شاه به جابجایی در كابینه و پست های كلیدی، مداخله در انتخابات، دخالت در امور مجلس و دست نشاندگی برخی نمایندگان و همچنین حضور فعال نظامیان و مستشاران آمریكا در ایران از جمله این رفتارهای مداخله جویانه به شمار می رفت.
حتی كودتا و براندازی با حضور و دخالت مستقیم سازمان سیا همانند آن چه در قضیه 28 مرداد 1332 و كنار گذاشته شدن «محمد مصدق» نخست وزیر منتخب مردم ایران اتفاق افتاد، نشان می دهد كه سران كاخ سفید از هیچ توطئه ای برای دستیابی به اهداف خود در دیگر كشورهای جهان فروگذار نیستند و اصل «حق تعیین سرنوشت» و اصل «عدم مداخله» مندرج در منشور ملل متحد و اسناد معتبر بین المللی برای آنها اعتباری ندارد.
این دو اصل یاد شده از دیرباز در كنوانسیون ها و معاهدات بین المللی گنجانده شده و مورد توجه ویژه ای قرار گرفته اند اما متاسفانه برخی از قدرت های بزرگ به عنوان تدوین كنندگان كلیدی این اسناد، تنها در سطح شعار به آن پایبندند و در عمل هیچ حد و مرزی را برای رفتارهای مداخله جویانه خود تعریف نكرده اند كه سخنان اخیر تیلرسون نیز از همین موضوع حكایت می كند.
پرسش كه در اینجا به ذهن می رسد این است كه حقوق و قواعد بین المللی چه نگاهی به مداخله جویی دارند و چه چارچوبی برای آن در نظر گرفته اند؟
همان طور كه از نام این اصل بر می آید مداخله یعنی تدبیرهای نظامی، سیاسی، اقتصادی و غیره كه با هدف وادار كردن دولت دیگر به نفع خود و یا برای حصول امتیازها از آن انجام می گیرد. اصل عدم مداخله نیز به معنای خودداری از دخالت در امور داخلی یا خارجی كشور یا كشورهای دیگر تلقی می شود؛ اصلی كه نه در عمل بلكه در گفتار همه به آن پایبندند.
این اصل (عدم مداخله) به عنوان اصل بنیادین حقوق و روابط بین الملل با اصول دیگری همچون اصل عدم توسل به زور، اصل صلح آمیز اختلاف های بین المللی، اصل برابری حاكمیت، اصل تعیین حق سرنوشت، اصل همكاری بین المللی و غیره ارتباط تنگاتنگی دارد كه مبنای حقوقی این اصل را می توان در منشور سازمان ملل متحد سال ١٩٤٥، اعلامیه مجمع عمومی ملل متحد سال ١٩٧٠، اعلامیه هلسینكی ١٩٧٥ و اعلامیه مجمع عمومی ملل متحد سال ١٩٨٢مشاهده كرد.
به عنوان نمونه ماده دو از بند هفت منشور ملل متحد تاكید می كند كه «هیچیك از مقررات مندرج در این منشور، ملل متحد را مجاز نمی‌ دارد در اموری كه ذاتاً جزو صلاحیت داخلی هر كشوری است دخالت نماید و اعضاء را نیز ملزم نمی‌ كند كه چنین موضوعاتی را تابع مقررات این منشور قرار دهند لیكن این اصل به اعمال اقدامات قهری پیش‌بینی شده در فصل هفتم لطمه وارد نخواهد آورد.»
همچنین در قطعنامه شماره 2131 تحت عنوان اعلامیه راجع به «قابل قبول نبودن مداخله مداخله در امور ملی كشورها و حمایت از استقلال و حاكمیت آنها» مصوب 21 دسامبر 1965 مجمع عمومی سازمان ملل متحد هر نوع مداخله مستقیم یا غیر مستقیم در امور داخلی یا خارجی كشور دیگر، مداخله یا تهدید علیه شخصیت دولت یا عناصر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آن محكوم شده است.
از طرفی آمریكا در اسناد بین المللی زیادی تعهد داده است تا از ورود به دیگر كشورها و دخالت در امور داخلی آنها خودداری كند همچون تعهدی كه پس از رویداد گروگان گیری، در قرارداد الجزایر (1981 میلادی) به ایران داد اما به آن پایبند نماند.
و سخن آخر اینكه با توجه به مفاد قانونی كه به آن اشاره شد، مواضع اخیر وزیر امور خارجه آمریكا در قبال ایران نه تنها مغایر روح منشور ملل متحد است كه با همه هنجارها، اصول بین الملل و حقوق بین الملل در تناقض است. البته از آمریكا به عنوان كشوری كه در برخی شرایط بدون دریافت مجوز سازمان ملل، اقدام نظامی علیه دیگر كشورها انجام می دهد، نمی توان انتظار خودداری از اعمال قدرت نرم و دوری از مداخله جویی در جهان را داشت.
نكته مهم تر این كه تیلرسون در شرایطی از تلاش آمریكا برای نفوذ و مداخله در ایران سخن به میان می آورد كه یك ماه پیش نزدیك به 72 درصد واجدان شرایط در انتخابات ریاست جمهوری شركت كردند كه خود دلیلی بر رضایت داخلی از نظام جمهوری اسلامی و تلاش مردم در راستای اصل حق تعیین سرنوشت است.
به توجه به آن چه گفته شد از مواضع تیلرسون در قبال ایران می توان دو برداشت داشت؛ نخست این كه وزیر امور خارجه آمریكا و كاخ سفید نشینان جدید از حقوق و قواعد بین المللی بی اطلاع اند كه آشكارا آن را نقض می كنند و انگشت نمای جهانیان می شوند. دوم این كه آنها از مسائل سیاسی و تحولات داخلی كشورهای جهان همچون ایران (نظیر آنچه در انتخابات گذشت) بی اطلاع اند كه در هر دو صورت سیاست مداخله جویانه آنها محكوم به شكست است.

پژوهشم**1969**1601**خبرنگار: حسن شكوهی نسب **انتشاردهنده : شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.