سايه خزان بر كوچه‌ باغ ياسمن

در اين مطلب مي خوانيم:
«اطراف باغ را ديوار گلي نسبتا كوتاهي پوشانده بود...اينجا و آنجا شاخه‌ هاي انار از اين ديوار گلي آويزان شده‌ و سرخي انار در ميان سبزي پرطراوت درختان مانند فريادي از شادي در ذهن ببيننده مي ‌پيچيد... درختان اقاقيا كه گل مي ‌كردند بويشان همه كوچه ياسمن را برمي‌ داشت... صبح كه پنجره را باز مي ‌كرديم، صداي آواز پرندگان روحمان را نوازش مي‌ داد.... طوطي وحشي... مرغ مينا... سهره.... دنيايي از پرندگان در ميان درختان انار و انجير و نسيم خنكي كه در باغ مي‌ پيچيد، زندگي را براي ما شيرين كرده بود... »
اين توصيف سيد حسين بني حسيني، يكي از اهالي قديمي كوچه ياسمن در منطقه سالاريه قم است از روزگار قديم اين منطقه. از روزهايي كه هنوز ساخت و سازهاي هزار و يك رنگ در اين محدوده رخ نداده بود و باغ سالاريه، مانند يك نگين سبز در ميان پهنه كويري شهر قم مي ‌درخشيد.
«دماي هوا به خوبي 5 درجه با محلات اطراف فرق مي ‌كرد. طرف ديگر ساختمان هاي خيابان ياسمن هم منظره بسيار زيبايي از كوه‌ هاي اطراف شهر داشت كه زيبايي ‌هاي محله را تكميل مي ‌كرد. الان آن باغ به آن زيبايي از بين رفته است. از زماني كه باغ سالاريه به يك جامعه ‌الزهرا(س) واگذار شد، رسيدگي خوبي صورت نگرفت. درختان يكي يكي خشك شدند. ساختمان‌ ها در باغ پيشروي كردند و هوا ديگر آن طراوت و شادابي هميشگي را ندارد....»
او از چندين بار آتش ‌سوزي در ميان باغي كه مالكيت آن با جامعه الزهرا است خبر مي‌ دهد. و از خشكي و حال و هواي دردناك اين روزهايش.
« اين باغ ريه شهر است. وقتي اين ريه ‌ها را از بين مي برند طبيعي است كه دماي شهر مدام گرمتر مي ‌شود و هوا آلوده تر... » بني‌ حسيني معتقد است درخت ملك شخصي كسي نيست و كسي حق ندارد درخت را آب ندهد تا خشك شود. او از نهادهايي كه بايد ناظر باشند هم گلايه فراوان دارد: « باغ به اين زيبايي را خراب مي‌ كنند تا ساختمان ‌هاي دانشگاهي و حوزوي بسازند اما آيا اين محله شهر گنجايش اينهمه ساختمان را دارد كه اينهمه آجر روي آجر و حرارت روي حرارت مي ‌گذارند؟ .... »
اين روزها اگر از بام يكي از ساختمان ‌هاي كوچه ياسمن نگاهي به باغ پشت ساختمان جامعه الزهرا(س) بيندازيد، مساحتي حدودا هشت هكتاري باقي ‌مانده از باغ بزرگ سالاريه را خواهيد ديد كه در مالكيت اين نهاد حوزوي است اما جز باقي ‌مانده خشكيده درختان چيزي از آن باقي نمانده است. دور تا دور اين باغ يك رديف درخت كاج گويا خوب رسيدگي شده و باقي مانده است. از ديدِ ناظر بيروني با توجه به وجود ديوارهاي بلند مشكلي وجود ندارد اما از بالا كه نگاه كني، حسرتي عميق از خشك شدن يك باغ چندين ساله در دلت شعله مي ‌كشد.
داستان باغ سالاريه كه برخي مساحت آن را 70 هكتار و برخي كمتر و بيشتر ذكر مي‌ كنند، داستاني شنيدني است. محمد باقر توليت، دو پسر به نام ‌هاي سالار و ابوالفضل داشت كه ابوالفضل آخرين‌ ميراث‌ دار پدر مي‌ شود و از آنجا كه فرزندي نداشته، اموالش را به يك بنياد خيريه به نام بنياد طاهر مي ‌بخشد تا صرف مبارزه با رژيم پهلوي شود. نام اين بنياد از نام طاهره غفاري، همسر دوم ابوالفضل توليت گرفته شده است. پس از پيروزي انقلاب اسلامي اموال اين بنياد به جامعه الامام صادق واگذار مي‌ شود كه دانشگاه امام صادق(ع) از زير مجموعه ‌هاي آن است. هيئت امناي جامعه الامام صادق(ع) كه از بزرگان نظام بودند قسمت‌ هاي مختلف اين باغ را به نهادهاي مختلف واگذار كرده‌ اند كه از جمله اين قسمت در مالكيت جامعه الزهرا(س) است.
پس از رحلت امام خميني(ره) و در دهه 70 مديريت جامعه الزهرا نامه ‌اي به رهبر انقلاب مي ‌زند كه تصميم به گسترش جامعه الزهرا داريم. بر اساس اين نامه، قسمتي از اين باغ هم به جامعه الزهرا(س) اختصاص پيدا كرد. جامعه الزهرا(س) براي تامين هزينه ساخت و ساز دو تكه از اين باغ را واگذار مي كند. يك تكه به وزارت اطلاعات و تكه ديگر در كوچه ياسمن به آموزش و پرورش. يك دو هكتاري در مجاورت پارك سالاريه هم براي گرفتن پروانه با شهرداري تهاتر مي ‌شود. از مجموع تمام اين باغ، تنها همان هشت هكتاري پشت جامعه الزهرا(س) باقي مانده و تكه ‌اي كه مدتي به شهرداري براي پارك سالاريه اجاره داده شده بود. اين هشت هكتاري به گواهي اهالي محل در دو سه سال اخير به هر علتي خشك شده و چهار هكتاري پارك سالاريه هم وضعيت چندان بهتري ندارد.
محمد علي فرزادنيا از اهالي قديمي كوچه ياسمن است. او مي‌ گويد در زمان كودكي ‌اش اين منطقه 70 هكتار باغ انار و مقداري گوجه سبز و انجير بود. يك ديوار كوتاه گلي داشت و شب‌ ها به خاطر هواي خنكي كه از باغ خارج به خيابان مجاور جريان مي يافت
«وقتي از كوچه ژاله با دوچرخه وارد خيابان ياسمن مي‌ شديم، هوا به طرز محسوسي خنك‌ تر مي ‌شود. » توصيف آن سال ‌ها هنوز هم براي اهالي اين محل شيرين و دلپذير است.
اين شهروند قمي افزود: اين باغ را از بين بردند و ساختمان‌ هاي ساختند كه مي ‌شد در زمين ‌هاي باير آنها را ساخت. نيازي نبود كه باغ چند صد ساله را خشك كنند و ريه شهر را از بين ببرند و با بتن وميلگرد به جايش ساختمان بسازند. با فاصله 300 و 400 متر هر چه كه مي ‌خواستند هزاران هكتار زمين وجود داشت.
محمود طعامي هم از كاسبان قديمي محله سالاريه است. او مي‌ گويد اين باغ در گذشته بسيار سرسبز بود و دو نهر بزرگ داشت. نهرهايي كه انقدر پر آب بودند كه حتي كودكان در آن غرق مي‌ شدند.
طعامي كه از روند خشك كردن باغات و بي‌ توجهي به درختان باقي ‌مانده در اين محله دلخور است، مي‌ گويد محله ديگر آن صفاي قديم را ندارد و به جاي درختان ميلگرد و سيمان كاشته مي ‌شود...
12 هزار هكتار٬ كمترين عددي است كه براي باغ‌ هاي سوخته شهر قم ذكر مي‌ شود. باغ ‌هايي كه اطراف شهر را مانند دست‌ هاي سبز دربر گرفته بودند و روزگاري زندگي در اين شهر را به رويايي شيرين تبديل كرده بودند. امروز اما از آنهمه زيبايي چيزي به يادگار نمانده است.
روند خشك كردن باغات و تبديل آن به ساختمان البته در روزگار حاضر از دست هر كسي برنمي‌ آيد. گناه اين موضوع هم تنها به گردن مالك نيست. كميسيون ماده پنج استان با كوتاه آمدنش در مقابل چنين اقداماتي و تغيير كاربري باغات و شهرداري با عدم كمك به مالكان براي تامين آب و نگهداري از باغات و همكاري در ساخت و ساز هم در اين عرصه مقصر هستند.
مقصر هر كه باشد يا نباشد، ديدن تصوير خشك شده يك باغ بزرگ براي كسي كه قرار است سالها در اين شهر، گرماي طاقت‌ فرسا و ريزگردهاي تابستاني را تحمل كرده، بسيار دردناك است.
طبق ماده 6 قانون حفظ و گسترش فضاي سبز از بين بردن درختان به صورت عمدي جرم است و در صورتي كه مالك باغ را از بين ببرد تا زمين را تفكيك كرده و براي خانه ‌سازي به كار ببرد، تمام مساحت آن قطعه زمين به نفع شهرداري ضبط مي ‌شود و به مصرف خدمات عمومي شهر و محرومين مي‌ رسد.
از همه بندها و تبصره‌ هاي قانوني در اين زمينه كه بگذريم، سخن مقام معظم رهبري هم در اين زمينه شفاف و روشن است: درختان را از بين نبريد، چه براي شهربازي و هتل و چه براي مدرسه علميه....
/8138/ 6133/ تنظيم كننده: فرزانه پيري **انتشار- جعفرمسلمي