كوچ زودهنگام عشایر؛ پیامدها و راه حل ها

به گزارش ایرنا هرساله با پایان اسفند و آغاز فروردین زمزمه كوچ عشایر به سمت مناطق سردسیری آغاز می شود و در این میان به دلایل مختلف برخی عشایر اقدام به كوچ زودهنگام می كنند.
كوچ زودهنگام عشایر تهدید جدی برای مراتع و منابع طبیعی به حساب می آید كه علاوه بر نبود تعادل بین دام و مرتع در كهگیلویه و بویراحمد تهدیدی برای عرصه‌های منابع طبیعی این استان است.
در كهگیلویه و بویراحمد 2 میلیون واحد دامی و یك میلیون و 300 هزار هكتار جنگل و مرتع وجود دارد كه این تناسب از نظر كارشناسان، استاندارد نیست و سبب تخریب مراتع می شود.
**مهمترین عوامل كوچ زودرس
گرمای بیش از حد، كمبود آب، كمبود علوفه، مدرسه فرزندان و حركت سایر دامداران از مهمترین عوامل كوچ زودهنگام عنوان شده است.
براساس بررسی های صورت گرفته عشایر به ترتیب به دلیل كمبود آب، كمبود علوفه، گرمای بیش از حد ، حركت سایر دامداران و مدرسه فرزندان به كوچ زودهنگام می پردازند.
معاون فنی اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری كهگیلویه و بویراحمد با اشاره به پیامدهای كوچ زودرس برای مراتع ییلاقی گفت كه به طور معمول 15 اردیبهشت هر سال زمان كوچ عشایر از محل قشلاق به ییلاق تعیین می شود.
گودرز باقری با بیان اینكه مناطق ییلاقی كهگیلویه و بویراحمد در فروردین و ابتدای اردیبهشت، مناسب كوچ دام عشایر نیست تصریح كرد كه فقر پوشش گیاهی مراتع و فرسایش خاك از زیانبارترین پیامدهای كوچ زودرس است.
باقری اظهار داشت كه در این استان 550 هزار هكتار مرتع وجود دارد كه كه 40 هزار هكتار از این سطح به بیابان تبدیل شده است.

** زمان كوچ عشایر كهگیلویه و بویراحمد تعیین شد
معاون سیاسی و امنیتی استاندار كهگیلویه و بویراحمد گفت: 15 اردیبهشت 1398 زمان كوچ عشایر از محل قشلاق به ییلاق تعیین شد.
محمد كاظم نظری اظهار داشت: با توجه به قانون سخت گیرانه قاچاق دام سبك و سنگین از استان هرگونه جابجایی در این خصوص قبل از تاریخ معین شده ممنوع است.
وی افزود: برای برقراری نظم و امنیت كوچ و همچنین جلوگیری از آسیب رسیدن به منابع طبیعی، عشایر كهگیلویه و بویراحمد در تاریخ اعلام شده اقدام به كوچ كنند.
وی هرگونه كوچ چه به روش سنتی و چه از طریق كامیون را تا قبل از این تاریخ غیرقانونی عنوان كرد.
نظری تاكید كرد: عشایر قبل از كوچ هماهنگی لازم را با اداره امور عشایر كهگیلویه و بویراحمد و همچنین منابع طبیعی داشته باشند.
معاون سیاسی و امنیتی استاندار كهگیلویه و بویراحمد تصریح كرد: فرمانداران هشت گانه نیز جلسه هماهنگی كوچ عشایر را در شهرستان ها برگزار كنند و نسبت به مشكلات آن ها آن برنامه ریزی لازم را انجام دهند.


** راهكارهای جلوگیری از كوچ زودهنگام
احمد عابدی سروستانی، استاد دانشگاه و كارشناس علوم كشاورزی و منابع طبیعی كه در زمینه كوچ زودرس عشایر تحقیق كرده است می گوید: بیشتر عشایر به صورت پیاده كوچ می كنند و این روش در مقایسه با روشهای دیگر (مانند كوچ با ماشین) می تواند به كاهش میزان ورود زودهنگام دام به مراتع ییلاقی بینجامد بنابراین جابجایی دام فقط با استفاده از ماشین می تواند اثر زیادی در افزایش ورود زودهنگام دام به مراتع ییلاقی داشته باشد.
عابدی سروستانی معتقد است كه اندیشیدن تمهیدات مناسب مانند صیانت از ایل راههای عشایری و گماشتن قرقبان برای مراتع ییلاقی به منظور اطمینان از چرانده نشدن این مراتع توسط دیگر دامداران، هم می تواند به افزایش این نوع كوچ در بین عشایر بینجامد و هم عشایر فرصت استفاده از مراتع میانبند را بیشتر خواهند داشت كه خود به افزایش زمان طی مسیر كوچ و در نتیجه ، ورود بهنگام دام به مراتع ییلاقی كمك زیادی می كند.
نتایج مطالعات وی نشان می دهد كه نبود امنیت در طی مسیر كوچ میتواند موجب اخلال در نظم كوچ شود، بنابراین سازمانهای ذیربط در افزایش تأمین امنیت كوچ عشایر تلاش بیشتری انجام دهند.
یكی از راه های جلوگیری از كوچ زود هنگام از نظر این محقق، آموزشهای ترویجی است كه به اعتقاد عابدی سروستانی می توان با ارائه آموزشهای ترویجی مناسب در بین عشایری، بتوان تعدادی از خانوارها را با اهمیت و پیامدهای كوچ زودرس آشنا كرد و با این كار این احتمال وجود دارد آنان در هنگام كوچ، سایر خانوارهای عشایری را به رعایت زمان ورود بموقع و مناسب به مراتع تشویق كنند.
براساس تحقیقات این كارشناس، بیشتر عشایر با مشكل گیاه بهمن در مراتع قشلاقی خود مواجه هستند و این مشكل باعث می شود آنان به طور متوسط 18 روز زودتر مجبور به ترك مراتع قشلاقی و حركت به سمت مراتع ییلاقی شوند. بنابراین، لازم است مطالعات و اقدامات لازم برای كنترل گیاه بهمن در مراتع قشلاقی عشایر انجام پذیرد و آموزشهای لازم در این باره به عشایر ارائه شود.
نتایج تحقیقات این پژوهشگر نشان داد نشان داد كه مهمترین عامل در كوچ زودرس، ابتدا كمبود آب و دوم، كمبود علوفه است، از این رو، برای كاهش مشكل كوچ زودرس عشایر، لازم است ابتدا با روشهای مناسب نسبت به تأمین آب مورد نیاز آنان اقدام شود.
به اعتقاد عابدی سروستانی به دلیل اهمیت حفاظت و ارزش محیط زیستی مراتع در توسعه پایدار، در سالهای خشكسالی، بخشی از علوفه مورد نیاز دام های عشایر با قیمت مناسب در اختیار آنان گذاشته شود تا به كاهش میزان ورود زودهنگام دام به مراتع ییلاقی كمك كند.
كهگیلویه و بویراحمد دارای 22 هزار خانوار كوچرو و نیمه كوچرو است.
خانوارهای عشایری كهگیلویه و بویراحمد در مناطق گرمسیری جنوب استان در گچساران، كهگیلویه، جنوب چرام، لنده و جنوب و غرب بهمئی مستقر هستند.
25 اتراقگاه در مسیر كوچ عشایر كهگیلویه و بویراحمد وجود دارد كه تعدادی از آنها به سكو، انبارهای ذخیره، لوله كشی انتقال آب، برق و سایر زیرساخت‌ها تجهیز شده است.
54 درصد گوشت قرمز، 37 درصد شیر و سالانه 10 هزار مترمربع صنایع دستی توسط عشایر كهگیلویه و بویراحمد تولید می‌شود.
12 درصد از جمعیت استان 713 هزارنفری كهگیلویه و بویراحمد با 11 هزار خانوار عشایر هستند.
در مجموع، مهمترین عامل در كوچ زودرس، به ترتیب كمبود آب و كمبود علوفه برای دام است و صیانت از ایل راههای عشایری، گماشتن قرقبان بـرای مراتع ییلاقی، افزایش تأمین امنیت كوچ، ایجاد اتراق گاههای موقت در مسیر كوچ به منظور تأمین خدمات حمایتی دام، انجام اقدامات لازم برای كنترل گیاه بهمن در مراتع قشلاقی، تامین آب مورد نیاز عشایر بـا روش های مناسب و تامین بخشی از علوفه مورد نیاز دام در سالهای خشكسالی از پیشنهادهای این كارشناس برای كنترل كوچ زودرس عشایر است.
9928/6110