چشم‌انداز تحولات سوريه و نظم منطقه‌اي غرب آسيا

به گزارش روز يكشنبه خبرنگار گروه دانشگاه ايرنا، در اين همايش سيد محمد كاظم سجادپور رئيس مركز مطالعات سياسي و بين الملل وزارت امور خارجه، حميدرضا دهقاني مديركل خاورميانه عربي و شمال آفريقا وزارت امور خارجه و محمدرضا رئوف شيباني سفير سابق ايران در سوريه، سخنراني كردند.
در ابتداي اين همايش مجري برنامه عنوان كرد: در پي اعلام خروج نيروهاي آمريكايي از سوريه و حضور همه كشورهاي عربي در سوريه و بازگشايي سفارتخانه‌هاي آنها تصميمي به برگزاري اين همايش گرفتيم و از اعضاي وزارت امور خارجه دعوت كرديم تا نظرات جمهوري اسلامي را در اين زمينه بدانيم.

**اعلام خروج نيروهاي آمريكايي از سوريه به نفع ايران است
سخنران اول اين همايش محمدرضا رئوف شيباني سفير سابق ايران در سوريه بود كه در ابتداي صحبت هاي خود گفت: موضوع بحث من نسبت تحولات اخير سوريه با جمهوري اسلامي، محور مقاومت و رژيم اشغالگر قدس است. در يك پاسخ كوتاه و سريع همه اجماع نظر داريم اين تحولات به علت در هم پيچيدگي منافع با هر سه بازيگر دارد هر اتفاقي بيافتد اثرات جانبي بر ايران و محور مقاومت خواهد داشت و علاوه بر اين نقش خود سوريه است به عنوان يك بازيگر ژئوپلتيكي.
وي ادامه داد: اول اينكه ما در سوريه حضور پيدا كرديم و اهدافي را از اين حضور دنبال كرديم كه بر اساس رويكرد واقع گرايي تفسير و تعبير كردند و اعتقاد بر اين است كه رويكرد واقع گرايانه تدافعي داشتيم. از جمله مهم ترين اهدافي كه ما دنبال مي كرديم تقويت محور مقاومت و به دنبال اين بوديم و هستيم كه هويت مقاومتي سوريه را حفظ كنيم.
شيباني درباره اين سوال كه آيا سوريه با توجه به شرايط فعلي در محور مقاومت باقي مي ماند، گفت: اولين عامل در اين زمينه موقعيت و شرايط خود سوريه و اشغال بخشي از آن توسط اسرائيل است كه زمينه مقاومتي ، از آن دور نخواهد شد.
وي ادامه داد: دومين عامل نقشي است كه روسيه در سوريه دارد. روسيه درست است كه يك سري الزامات بين المللي و منطقه اي دارد ولي در مجموع رويكرد اخير روسيه اين نكته را اثبات مي كند كه روسيه حفظ محور مقاومت و همراهي با آن را بخشي از منافع و اهداف استراتژيك آن مي داند.
وي افزود: عامل سوم نگرشي است كه بر موسسات و مقامات سوري در اين رابطه حاكم است و عامل چهارم هم پيماني‌ است كه در 8 سال اخير بين ايران، محور مقاومت و سوريه رخ داد و عامل آخر وجود جريان هاي قومي-عربي است كه انگيزه هاي پنهان در حفظ مقاومت دارند.
شيباني نكته دوم بحث مقدماتي خود را در رابطه با دستاوردها و نتايجي است كه ايران از حمايت از سوريه به دست آورده است مطرح كرد و گفت: ما، محور مقاومت و هم پيمان هاي ما مثل روسيه، موفق شديم در حمايت از سوريه و با طرحي كه آمريكا و رژيم صهيونيستي در منطقه به دنبال آن بودند، مقابله كنيم و علاوه بر اين زمينه هاي شكل گيري خاورميانه مورد نظر خود را ايجاد كنيم و در آن ايران يكي از بازيگران اصلي اين نظم جديد باشد.
سفير سابق ايران در سوريه دو تحول مهم و تاثيرات آن نسبت به ايران، محورمقاومت و رژيم اشغالگر قدس را اين گونه بيان كرد: مسأله اول اعلام خروج نيروهاي آمريكا از سوريه است؛ آمريكا در رابطه با خاورميانه و سوريه دچار سردرگمي استراتژيك بوده و هست و نتوانست استراتژي معيني را اتخاذ كند. ابتدا يك رويكرد تهاجمي اميدواركننده داشت، رويكرد دوم در اواخر دوره اوباما محتاطانه و نامطمئن بود و رويكرد سوم در دوره ترامپ تجديد نظرطلبانه فعال بود.

** اعلام خروج نيروهاي آمريكايي از سوريه براي ايران مثبت است
وي ادامه داد: اعلام خروج نيروهاي آمريكايي از سوريه بدون ترديد براي جمهوري اسلامي مثبت است و يكي خواسته هاي ايران را محقق كرد و آمريكا يكي از خاكريزهاي مقابله با ما را خالي كرد. آمريكايي ها به خاطر اين وضعيت تلاش خواهند كرد براي بهم زدن ميدان و ايجاد چالش براي ما، با ورود بازيگران جديد در معادله سوريه باعث برخوردهاي جديدي شوند.
وي تاثيرات ديگر اين اقدام آمريكا را برشمرد: نزديك شدن تركيه به ايران در موضوع كردي، نزديكي كردها به دولت مركزي، كاهش ميزان تنش آمريكا و روسيه، تنها شدن رژيم صهيونيستي و پايين آمدن قدرت چانه زني آن و بالا رفتن فشار روس ها بر رژيم صهيونيستي.

** بازگشايي سفارتخانه كشورهاي عربي در سوريه و حل و فصل مسائل
شيباني تحول دوم را بازگشايي سفارتخانه هاي كشورهاي عربي در سوريه دانست و عنوان كرد: اين موضوع باعث پيشرفت در حل و فصل سياسي موضوع سوريه مي شود كه مجموعاً مثبت است و باعث بازگشت تاريحي سوريه به جهان عربي مي شود و امكان طرح مسأله فلسطين به عنوان مهم ترين مسأله جهان اسلام را فراهم مي كند و اين در حالي است كه رژيم صهيونيستي از استمرار بحران در سوريه استقبال مي كند.
وي درباره اهداف اسرائيل از استمرار بحران در سوريه عنوان كرد: در اينجا سه مورد مطرح است؛ يكي ترسيم خطوط فرضي براي حضور ايران در سوريه، ديگري مباح دانستن استفاده از فضاي سوريه و امتداد اين حق به فضاي عراق و سوم شكل دهي به يك حل و فصل سياسي فرضي بيت سوريه و اسرائيل.
محمدرضا رئوف شيباني در پايان صحبت هاي خود خاطرنشان كرد: بازگشايي سفارت هاي عربي در سوريه مثبت است و باعث مشاركت عربي در مرحله بازسازي و فراهم شدن زمينه بازگشت سوريه به ميادين عربي و تثبيت حاكميت در سوريه است.

**ترامپ با توجه به پايگاه رأي خود تصميم مي گيرد
سخنران دوم اين همايش حميدرضا دهقاني مديركل خاورميانه عربي و شمال آفريقا وزارت امور خارجه بود كه صحبت خود را با يك سوال شروع كرد: سوال اولي كه مطرح است اين است كه آقاي ترامپ كه اين تصميم را گرفته مثل دو تصميم قبلي اوست يا اين دفعه اجرا مي شود؟
وي ادامه داد: اين تصميم با هم پيمانان آمريكا در منطقه گرفته نشده است و شخص ترامپ حتي نهادهاي داخلي را هم شريك ندانسته و بعد از تصميم گرفتن آن را به كشورهاي عربي اطلاع داده و كمي قبل تر به اسرائيل اطلاع داده است. اين تصميم مانند تصميم هاي ديگر ترامپ جنبه شخصي داشته است.
وي درباره علت اتخاذ اين تصميم توسط ترامپ گفت: هر تصميمي كه او از ابتدا و تا اطلاع ثانوي مي گيرد بخشي از آن به چشمداشت رايي است كه در داخل آمريكا براي دور دوم به دنبال آن است و او شعار داده كه هزينه هاي آمريكا را در خاورميانه كاهش مي دهد و اين تصميم هم در همين راستاست.
وي افزود: در بُعد خارجي هم ماندن آمريكا در سوريه مي توانست تبعات زيادي داشته باشد كه يكي از آنها حركت تركيه به سمت بلوك شرق بود كه جلوگيري از اين اتفاق، از اهداف آمريكا براي اعلام خروج از سوريه بود.
دهقاني درباره نشست آستانه عنوان كرد: اين نشست به نظر مي رسد ابعاد بيشتري از مسأله سوريه پيدا كرده است و مشورت هايي ايران، تركيه و روسيه مي كنند كه فراتر از سوريه است و اين براي آمريكا قابل پذيرش نيست و در تلاش است كه آستانه فروپاشيده شود.
وي درباره اعلام خروج آمريكا از سوريه بيان كرد: اين كار خيلي مهم بود نه از اين جهت كه 2000 نيرو را از سوريه خارج مي كند بلكه از جهت وسعت منطقه‌اي در دست آمريكا بود و سياست پشت آن اهميت دارد. از اين عقب نشيني اسرائيل و كشورهاي عربي طرفدار آمريكا و كردها ناراحت هستند زيرا احساس مي كنند يك حامي اصلي منطقه را خالي كرده است و از طرف ديگر دولت سوريه، تركيه، روسيه و ايران از اين اقدام خوشحال شدند.
وي ادامه داد: به نظر مي رسد در مورد كيفيت و چگونگي اين اقدام با سوال هاي زيادي روبرو هستيم؛ هنوز زماني تعيين نشده و هنوز عنوان نشده كه پايگاه هاي هوايي هم تخليه مي شوند يا خير؟ مشخص نشده كه پايگاه منطقه طنف هم شامل اين عقب نشيني مي شود يا خير؟ حمايت از نيروهاي دموكرات در سوريه چه مي شود؟ به نظر مي رسد يكي از اهداف سفر پمپئو و بولتون به منطقه براي پوشش دادن نگراني هاي ايجاد شده در كشورهاي منطقه است.
مديركل خاورميانه عربي و شمال آفريقاي وزارت امور خارجه در باره واكنش احتمالي تركيه گفت: بايد ديد كه ماجراهاي سوريه تركيه را به اين نتيجه مي رساند كه كه از غرب جدا شود و به شرق بپيوندد يا خير؟
وي ادامه داد: چيزي كه مشخص است اين است كه نه عرب ها از خروج آمريكا از سوريه مطلع بودند و نه آمريكا از بازگشايي سفارت خانه هاي عربي خوشحال است. عرب ها از نقشي كه تركيه در آينده منطقه مي تواند بازي كند نگران هستند زيرا تركيه هم در جهان سني است، هم‌مرزي طولاني با سوريه دارد و توان اقتصادي دوران بازسازي را خواهد داشت.
وي افزود: در مجموع تركيه مي خواهد از اين وضعيت استفاده كند و سعي خواهد كرد منطقه حائلي را در طول مرز سورريه در اختيار بگيرد تا هم از جهت سياسي و هم جغرافيايي اهرم فشاري بر دولت دمشق باشد.
حميدرضا دهقاني در پايان صحبت هاي خود خاطرنشان كرد: مي توانيم اميدوار باشيم در سال 2019، بحران سوريه رو به انتها حركت كند و در پايان سال ما شاهد باشيم كه اين بحران را نداشته باشيم.

**معادلات آينده بسيار پربازيگر است
سخنران سوم اين همايش سيد محمدكاظم سجادپور رئيس مركز مطالعات سياسي و بين الملل وزارت امور خارجه بود كه با عنوان «نقش آمريكا و روسيه در آينده معادلات سوريه و آسياي غربي» به ايراد سخن پرداخت.
وي گفت: در اينجا سه نكته اصلي و قابل توجه وجود دارد؛ يكي تغييرات ساختاري در سه سطح بين المللي، منطقه اي و داخل كشورها، دوم تركيبي از روشني و ابهام از نقش ابرقدرت ها و سوم نقش قدرت هاي منطقه اي و رابطه آنها با قدرت هاي جهاني.
وي درباره تغييرات ساختاري در سه سطح مذكور اظهار كرد : در سطح بين المللي تغييرات خيلي عميق بوده و در 25 سال گذشته، جابه‌جايي جدي از نظر قدرت در جهان جاري است و مفهوم قدرت تغيير كرده و اين در خاورميانه اثر داشته است. در سطح منطقه اي هم خيلي تغييرات داشته ايم و تاثير بازيگران غير عرب بيشتر شده است. در سطح داخلي كشورها از جمله آمريكا هم تغييراتي وجود داشته است. مجموع اين تغييرات به تغيير نقش قدرت هاي جهاني در خاورميانه منجر شده است.
سجادپور درباره روشني و ابهام از نقش ابرقدرت ها عنوان كرد: ابرقدرت ها مخصوصاً آمريكا و روسيه مي خواهند قدرت تعيين كننده باشند ولي نمايش قدرت در بين اين دو متفاوت است. روسيه سعي مي كند از طريق خاورميانه به يك قدرت جهاني تبديل شود و آمريكا مي خواهد نقش سنتي خود را داشته باشد؛ اين مسأله روشن ست.
وي ادامه داد: اما در رفتارهاي آنها ابهاماتي هم وجود دارد. به طور مثال در بحث خروج نيروهاي آمريكايي از سوريه ابهامات زيادي و جدي‌اي وجود دارد. از همه مهم‌تر ابهام بين رئيس جمهوري آمريكا و نظام اداري آمريكا از جمله پنتاگون، دستگاه هاي امنيتي و...، است. اينها باعث توليد اغتشاش و ابهام در منطقه شده است. در مجموع رفتارهاي آمريكا و روسيه تركيبي از روشني -يعني اينكه هركدام مي خواهند قدرت برتر باشند- و ابهام است.

** نقش قدرت هاي منطقه اي و رابطه آنها با قدرت هاي جهاني
رئيس مركز مطالعات سياسي و بين الملل وزارت امور خارجه درباره نقش قدرت هاي منطقه اي و رابطه آنها با قدرت هاي جهاني گفت: يكي از ويژگي هاي جهان امروز، افزايش اثرگذاري قدرت هاي منطقه اي در مناسبات منطقه است. مانند نقش مثبت يا منفي تركيه، ايران و عربستان در معادلات فعلي خاورميانه و مناسبات اين قدرت ها با قدرت هاي جهاني كه در معادلات سوريه و آسياي غربي اهميت دارد. همچنين كنشگرهاي كوچك منطقه اي مثل امارات و قطر هم مهم شده اند.
سجادپور در پايان صحبت هاي خود خاطرنشان كرد: ما خاورميانه و غرب آسيايي خواهيم داشت بسيار پربازيگر و فقط قدرت هاي بزرگ تعيين كننده نخواهند و دولت هاي كوچك و گروه هاي زير ملي اثرگذار خواهند بود. ما شاهد تركيبي از پويايي هاي منطقه‌اي و بين المللي هستيم و لحظات حساسي براي ماست كه امكانات منطقه اي را حفظ و تثبيت كنيم.
**م .م**1601**