پرورش زالو در پیچ و خم قانون

زالو، جانداری آبزی از گروه كرم‌ها و از راسته آرواره ‌داران است كه اندام های آن قابلیت انقباض و انبساط فراوان دارد و از دیرباز در صنایع دارویی و طب سنتی كهن جایگاه و كاربرد ویژه داشته است.
طول بدن این جاندار بین سه تا 25 سانتی متر و عرض بدن حدود یك سانتی متر است و این آبزی دارای سه فك است كه هر كدام آن ها 100 دندان دارد و به سبب ماهیت ارتزاق از خون به خون آشام مفید لقب گرفته است.
بیشتر زالوها در اطراف آب‌ های شیرین زندگی می ‌كنند در حالی كه برخی از گونه‌های این جانور را می‌توان در خاك و اطراف دریاها یافت و تاكنون 630 گونه زالو در جهان شناسایی شده كه برخی از آن ها سمی و گوشت خوار است و كمتر از 10 گونه این جانور خاصیت درمانی و طبی دارد.
بسیاری از كشورهای جهان با اقلیم مناسب از جمله تایلند به پرورش، تكثیر و صادرات زالو روی آورده و درآمدهای كلانی را از آن كسب می كنند و نگاه اصولی و برنامه های تسهیل گر و حمایتی برای پاگرفتن این صنعت و تكمیل زنجیره تولید و صادرات آن در ایران ضروری به نظر می رسد.

گردش مالی بازار زالو در جهان حدود 200 میلیون دلار در سال برآورد شده است
درایران نیز مانند كشورهای دیگر جهان، پرورش و توسعه استخرهای زالو در پی افزایش میزان تقاضابه این نوع حیوان آبزی و كاهش میزان جمعیت زالوهای طبیعی به علت وجود تغییر كاربری‌های كشاورزی از سنتی به مدرن مورد توجه قرار گرفته است.
براساس گفته‌های فعالان بازار زالو، در بسیاری از استان‌ های كشور به خصوص كشاورزی ‌خیز از جمله گیلان، مازندران، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و در دیگر استان‌ها مثل اصفهان، خراسان جنوبی، اردبیل و تهران، مزارع پرورش این نوع آبزی ایجاد شده و تعداد آنها نیز در حال گسترش است.
گفته می‌شود هر قطعه زالو در بازار بین 1500 تا 4500 تومان معامله می‌شود و بیش از 300 هزار قطعه زالوی پرورشی در بازار وجود دارد و آنچه پرورش این كرم آبزی را از دیگر فرصت‌های شغلی نظیر آن متمایز كرده، نیاز به سرمایه بسیار اندك برای راه ‌اندازی امكانات پرورش و تكثیر است.
راه اندازی تولید و پرورش زالو با سرمایه بسیار اندك بین 15 تا 20 میلیون تومان امكان پذیر است و در شرایط كنونی اقتصادی می تواند به عنوان بستر پایداری در ایجاد شغل محسوب شود.
به گفته كارشناسان حوزه اقتصادی استان مركزی، اكنون با وجود درآمدهای بسیاری كه در زمینه پرورش و صادرات زالو وجود دارد به علت نبود واحدهای مجاز پرورش، این ظرفیت مغفول مانده و متقاضیان این شغل نیز به علت قوانین پیجیده و موانع جدی در فعالیت قانونی سردرگم هستند.
این كارشناسان معتقدند: با تسهیل در ارایه مجوز و حمایت از واحدهای پرورش زالو می توان ارز آوری بالایی را برای استان و كشور فراهم كرد.
مدیركل دامپزشكی استان مركزی در این خصوص گفت: بر اساس قانون به منظور جلوگیری از بروز انتقال و شیوع احتمالی بیماری ها در جامعه برای پرورش دام، طیور، آبزیان، كرم ابریشم، عقرب و زالو ضوابط و مقرراتی وجود دارد و برای پرورش و اخذ مجوز صادرات رعایت این ضوابط باید در دستور كار پرورش دهندگان و تولیدكنندگان قرار گیرد.
«محسن شانقی» افزود: ضوابط و مقررات پرورش زالو از سال 91 توسط سازمان دامپزشكی به اداره های كل استان ها ابلاغ شده است و بر اساس آن پرورش این جاندار در داخل آپارتمان ها و منازل ممنوع بوده و مكان های پرورش باید در خارج از شهرها ایجاد شود.
مدیركل دامپزشكی استان مركزی اظهار داشت: آب مورد استفاده برای پرورش زالو از نظر فیزیكی و شیمیایی باید مورد تایید دامپزشكی باشد و فاصله 100 تا یك هزار متری مكان پرورش این جاندار با مراكز و صنایع دامی، ماهیان، مرغداری ها، پرورش زنبور عسل، كارخانه ها و سكونتگاه های شهری و روستایی رعایت شود.
شانقی ادامه داد: محل و موقعیت مركز باید به گونه ای باشد كه حوادث طبیعی از جمله سیل آن را تهدید نكند و در مسیر قنات، چشمه ها و مسیر آب آشامیدنی روستایی و شهری نباشد، به راه های ارتباطی برای حمل و نقل دسترسی داشته و امكان دسترسی به آب سالم و بهداشتی در این واحدها وجود داشته باشد.
وی افزود: حداقل ظرفیت واحدهای پرورش زالو در هر سال 100 هزار قطعه بوده و گستره زمین مورد نیاز نیز باید حداقل دو برابر مساحت زیر بنای آن باشد.
مدیركل دامپزشكی استان مركزی بیان كرد: فاصله این واحدها با جاده (اتوبان، بزرگراه، اصلی و فرعی) و نیز با فرودگاه (بین المللی و منطقه ای) بر اساس حریم تعیین شده از سوی وزارت راه و شهرسازی ملاك عمل است.
شانقی گفت: استفاده از ضایعات گوشت كشتارگاه برای جلوگیری از انتقال بیماری ها در مكان های پرورش زالو ممنوع است و پرورش دهندگان برای تغذیه این موجودات باید از جلبك، حلزون و مواد غذایی بدون پایه خون بهره گیری كنند.
مدیركل دامپزشكی استان مركزی ادامه داد: در صورت تامین غذای زالو از جلبلك باید از مراكز تولید مورد تایید سازمان دامپزشكی تهیه شود و نیاز به احداث این واحد نیست.
شانقی اظهار داشت: پرورش دهندگان باید از پرورش زالو در استخرهای سرپوشیده خودداری كرده و پرورش این موجودات در استخرهایی كه در محوطه باز ایجاد شده است انجام شود.
او افزود: مخازن تكثیر و پرورش زالو باید از جنس بتن، شیشه (آكواریوم) و یا فایبر گلاس و به شكل مستطیل بوده و قابلیت شست و شو و ضدعفونی كردن داشته باشد و كانال یا لوله آبرسانی اختصاصی، زهكش عمومی و مجرای تخلیه آب باشند.
مدیركل دامپزشكی استان مركزی گفت: هر مخزن باید برای پیشگیری از بیماری ها و در صورت نیاز عملیات درمانی دارای ورودی و خروجی جداگانه ای باشد.
شانقی تصریح كرد: كانال ها و شبكه های ورودی و خروجی، باید آب مورد نیاز هر یك از بخش های تولید را با كیفیت مناسب تامین كند و كانال هایی كه در مناطق محل گذر مردم، محل عبور و مرور دام قرار دارد و یا با خطر ریزش كوه مواجه است، سرپوشیده باشد.
وی ادامه داد: مساحت تاسیسات جانبی شامل ساختمان اداری و كارگری، رختكن، سرویس های بهداشتی، انبار خوراك و لوازم، نمازخانه و سالن غذاخوری باید حداقل یك پنجم تا یك هفتم تاسیسات اصلی باشد.
مدیركل دامپزشكی استان مركزی یادآور شد: زالوها باید سابقه خونخواری نداشته باشند و تهیه زالوهای مولد (بالغین) از طبیعت یا مراكز دیگر مجاز است.
وی ایجاد رختكن، حوضچه های بهداشتی در مبادی ورودی، دریافت كارت بهداشت برای افراد و كاركنان، ایجاد چاه دفن بهداشتی و اخذ مجوز زیست محیطی از اداره كل محیط زیست استان را از دیگر ضوابط و شرایط پرورش زالو عنوان كرد.
دكتر شانقی یادآور شد: تاكنون چهار یا پنج درخواست پرورش زالو به اداره كل دامپزشكی استان مركزی ارایه شده و به دلیل پیگیری نشدن این درخواست ها توسط متقاضیان هیچ مجوز رسمی برای پرورش این جاندار در استان صادر نشده است.
رئیس روابط عمومی سازمان جهاد كشاورزی استان مركزی نیز گفت: با توجه به اینكه مجوزی برای فعالیت زالو پروری در استان صادر نشده است آماری از شمار این واحدها وجود ندارد.
«جمیله شكرایی» افزود: سازمان جهاد كشاورزی در صورت مراجعه افراد برای فعالیت در حوزه زالو پروری از آمادگی كامل برای هرگونه همكاری با این افراد برخوردار است.
وی ادامه داد: با توجه به اینكه پرورش و صادرات زالو اشتغال و درآمد بسیاری برای فعالان این حوزه به همراه دارد می طلبد كه فعالان این حوزه نسبت به دریافت مجوز و ایجاد زمینه صادرات این موجودات از استان مركزی به خارج از كشور اقدام كنند.
رئیس اتحادیه خواروبار و لبنیات اراك نیز در این خصوص گفت: عطاری محل فروش گیاهان دارویی بوده و فروش زالو در این مكان ها ممنوع است.
حسین عباسی افزود: نگهداری و فروش زالو نیازمند محیط های استرلیزه بوده و با توجه به اینكه ایجاد این محیط ها در عطاری ها مشكل است امكان عرضه این موجودات در عطاری ها وجود ندارد.
«حسین عظیمی» یكی از پرورش دهندگان زالو در استان مركزی نیز دراین خصوص گفت: این واحد از ابتدای امسال پرورش زالو را آغاز كرده است.
وی ظرفیت پرورش این واحد تولیدی را حدود 10 هزار زالو در دوره پرورش سه ماهه عنوان كرد و ادامه داد: در مرحله نخست فعالیت این واحد حدود هفت هزار لارو این موجود پرورش داده شد.
این پرورش دهنده زالو در استان مركزی افزود: لاروهای مورد نیاز خود را از یك واحد پرورش زالو در استان خراسان رضوی تهیه می كند و پس از پرورش به سبب نبود امكان عرضه در بازارهای داخلی و صادرات به همان واحد فروخته می شود.
عظیمی گفت: این واحد تولید زالو با اعتبار 500 میلیون ریال از محل آورده شخصی در استان مركزی ایجاد شده و با بهره برداری از آن سه فرصت شغلی مستقیم فراهم شده است.
وی نبود سرمایه در گردش را از جمله مشكلات این واحد زالو پروری در استان مركزی عنوان كرد و اظهار داشت: با حمایت دولت و تزریق سرمایه در گردش امكان اشتغال برای سه نفر دیگر در این واحد فراهم می شود.
این پرورش دهنده زالو در استان مركزی نبود مجوز پرورش از اداره كل دامپزشكی را از دیگر مشكلات این واحد زالو پروری در استان عنوان كرد و افزود: دریافت مجوز پرورش زالو از مهمترین برنامه های این واحد است و تا كنون اقدام هایی برای دریافت مجوز از این اداره انجام داده كه به دلیل نبود منابع مالی به صورت نیمه تمام مانده است.
عظیمی، درآمد ارزی حاصل از صادرات هر قطعه ماهیان زینتی به خارج از كشور را حدود یك دلار عنوان كرد و ادامه داد: صادرات زالو به خارج از كشور حدود سه برابر درآمد ارزی حاصل از تجارت ماهیان زینتی را برای استان و كشور به همراه دارد.
وی تسهیل در ارایه مجوز برای پرورش زالو را یكی از خواسته های فعالان این حوزه عنوان كرد و گفت: این حرفه جدید و سودآور است كه می تواند در شرایط سخت اقتصادی اشتغالزایی و تولید ثروت داشته باشد بنابراین باید بسترهای حمایتی و قوانین روان بر آن حاكم شود و سرمایه گذاران از سردرگمی برای دریافت مجوز خارج شوند.
یكی از پرورش دهنگان زالو در استان مركزی كه خواست نامی از وی برده نشود نیز دراین باره گفت: وجود برخی بندهای بخشنامه اجرایی و ضوابط فنی بهداشتی تكثیر و پرورش زالو به گونه ای است كه امكان اخذ مجوز تكثیر این جانور را بسیار سخت كرده است.
وی ادامه داد: اكنون برخی افراد به سبب بیكاری و با سرمایه كم به پرورش زالو روی می آورند كه تهیه و اجرای همه بندهای این ضوابط برای آنان ناممكن است.
این پروش دهنده زالو در استان مركزی گفت: نیاز است برای توسعه پرورش این موجود در استان ضمن آسان سازی ضوابط اجرایی زمینه حمایت دولت از تولیدكنندگان این بخش فراهم شود.
مدیرعامل شركت دانش بنیان مركز رشد دانشگاه پیام نور فراهان نیز در این خصوص گفت: 300 هزار قطعه لارو زالو نیمه نخست امسال با مصرف طبی در استان تولید شد.
«محمدرضا فراهانی» افزود: قرارداد تولید 800 هزار لارو برای پزشكان در سال جاری با این شركت دانش بنیان منعقد شده است و برای تامین این میزان لارو از ظرفیت بنگاه های كوچك تولید لارو در سایر استان ها كمك گرفته شد.
وی اظهار داشت: زالو درمانی از شیوه های طب سنتی است كه در سال های اخیر رواج یافته و در خارج كشور متقاضی و سفارش دهنده فراوانی دارد اما موانع صادراتی و مجوزهای دامپزشكی؛ تولیدكنندگان و صادركنندگان را با مشكلات عدیده ای مواجه كرده است.
مدیرعامل شركت دانش بنیان مركز رشد دانشگاه پیام نور فراهان گفت: قرارداد تولید 20 میلیون قطعه زالو با آلمان در خرداد امسال توسط شركت دانش بنیان دانشگاه پیام نور فراهان منعقد شد اما مشكلات صادارتی و مجوزهای دامپزشكی مانع از تحقق این سرمایه گذاری شد.
فراهانی ادامه داد: در صورتی كه مانعی برای این قرارداد وجود نداشت برای 20 هزار نفر فرصت شغلی فراهم می شد.
وی اظهار داشت: سرمایه اولیه برای آغاز پرورش زالو 500 میلیون ریال و پس از سه ماه درآمدزایی از مركز تولید حاصل می شود.
مدیرعامل شركت دانش بنیان مركز رشد دانشگاه پیام نور فراهان گفت: تعدادی از زالوها پس از قرنطینه تلف می شوند كه در ساخت و تولید كرم و داروها مورد استفاده قرار می گیرد.
فراهانی افزود: فعالیت در حوزه پرورش زالو از ظرفیت اتحادیه، انجمن و صنف برخوردار نیست و مجموعه دامپزشكی قانون مشخص و مدونی برای این موضوع ندارد.
وی تصریح كرد: افراد سودجو به فعالیت اقتصادی پرسود ورود كرده اند و با تهیه زالو از شبكه های زیرزمینی، سلامت مردم را با خطر مواجه می كنند و در صورت همكاری دامپزشكی در دادن مجوز با كمترین سخت گیری از فعالیت غیرمجاز واحدهای پرورش غیرقانونی جلوگیری می شود.
مدیرعامل شركت دانش بنیان مركز رشد دانشگاه پیام نور فراهان گفت: عرضه و فروش زالو در عطاری ها به سبب محیط غیراستریل، بهداشتی نیست و مجموعه بهداشت و درمان باید به این حوزه نظارت جدی تری داشته باشد.
فراهانی افزود: سودجویان با ترفندهایی خونی كه زالو از بدن بیماران كشیده است را از بدن زالو خارج و همان زالو را به متقاضی دیگر می فروشند و باعث انتقال بیماری می شوند.
عضو پارك علم و فناوری استان مركزی نیز در این خصوص گفت: تولیدكنندگان بسیاری در حوزه آبزی پروری از جمله زالو پروری در كشور فعالیت دارند كه بیشتر آنان به روش سنتی انجام می شود.
«سبحان فرجی» سازنده نخستین دستگاه پرورش زالو به روش مكانیزه در كشور، افزود: در این دستگاه میزان تبادل میكروب و آلودگی به حداقل رسیده و تلفات زالو در این دستگاه نسبت به سایر روش ها كمتر است.
وی ادامه داد: با توجه به وجود خشكسالی های اخیر در كشور پرورش زالو به روش مكانیزه به دلیل نیاز كم این روش به آب نقش مهمی در صرفه جویی و كاهش هدر رفت آب كشاورزی به همراه دارد.
این مخترع اراكی بیان كرد: كاهش نیاز به نیروی انسانی در پرورش زالو از دیگر مزایای پرورش این جانور به روش مكانیزه است.
فرجی گفت: زالوی ایرانی بهترین نوع در جهان بوده و پرورش این نوع به سبب تلفات بالا بسیار مشكل است.
او افزود: بهره گیری از دستگاه پرورش زالو كه در استان مركزی ساخته شده نقش مهمی در كاهش تلفات پرورش زالو ایرانی داشته و با استفاده از این دستگاه می توان زمینه معرفی این نوع را در بازارهای داخلی و خارجی فراهم كرد.

استان مركزی به عنوان دومین قطب صنایع مادر تخصصی، چهارمین قطب صنعت كشور محسوب می شود و در زمینه تنوع تولیدات صنعتی رتبه نخست كشور را به خود اختصاص داده است.
670 هزار هكتار زمین های باغی و كشاورزی در استان مركزی وجود دارد كه 1.2 درصد تولیدات كشاورزی مازاد بر نیاز استان به سایر مناطق ارسال می شود.
این استان رتبه چهارم تولید بچه ماهی قزل آلا، رتبه نخست تنوع تولید گل و گیاهان زینتی، رتبه دوم تولید گل های شاخه بریده، رتبه سوم تولید گل و گیاهان زینتی، رتبه دوم سطح زیر كشت و تولید انار، رتبه ششم تولید پسته، مقام هشتم تولید گل محمدی، مقام نهم تولید انگور، رتبه سوم تولید لوبیا و رتبه پنجم تولید جو را در كشور به خود اختصاص داده است.
استقرار ایستگاه انار ساوه، پژوهشكده گل و گیاهان زینتی محلات، ایستگاه ملی تحقیقات لوبیای خمین، وجود شعبه ششم تحقیقات واكسن و سرم سازی رازی، وجود ایستگاه تحقیقات ماهیان زینتی و مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی نیز از ظرفیت های علمی و تحقیقاتی استان مركزی است.
1955/6013/3075/6033
گزارش از: مهدی عظیمی