نوسازی بافت فرسوده مشهد اقدامی ضروری و پیشگیرانه در برابر حوادث طبیعی

وقوع زلزله های متعدد اخیر در نقاط مختلف كشور از جمله خراسان رضوی بار دیگر لزوم و اهمیت شتاب در بهسازی بافتهای فرسوده و ناكارآمد شهری را مورد توجه و تاكید همگانی قرار داده است. این در حالی است كه روند نوسازی بافتهای فرسوده در مشهد كند پیش می رود.

* ساختمانهای قدیمی آسیب پذیر
رئیس نمایندگی مركز تحقیقات مسكن و شهرسازی در شمال شرق كشور به خبرنگار ایرنا گفت: ساختمانهایی كه از حدود 20 سال پیش در مشهد ساخته شده اند به دلیل توجه مجموعه سازمان نظام مهندسی از حیث رعایت مقررات ملی ساختمان و مهندسی ساز بودن در برابر زلزله مقاومت دارند.
محمدرضا مهردوست افزود: از حدود 15 سال پیش آرام آرام استفاده از مهاربندها در ساختمانسازی در مشهد اجباری شد، المانهایی كه كمك می كرد سازه ها در برابر زلزله مقاوم شوند نهادینه شدند و مهندسان موظف گردیدند دقت لازم را در كار خود داشته باشند.
وی ادامه داد: با این حال ساختمانهای قدیمی در مشهد به ویژه بناهایی كه در بافت فرسوده قرار دارند در برابر زلزله هایی با شتاب و عمق قوی آسیب پذیر هستند و ساختمانهایی هم كه مهندسی ساز بوده و ظرف 15 سال اخیر بنا شده اند اما مهندسان در ساخت آنها ضعفهایی داشته اند باید مورد تجدید نظر قرار گیرند.
رئیس نمایندگی مركز تحقیقات مسكن و شهرسازی در شمال شرق كشور گفت: شاخصهای زیادی از جمله عمق، كانون، شتاب و زمان در شدت آسیبهای ناشی از یك زلزله موثر است. از سوی دیگر بزرگی زلزله اهمیت خاصی در ویرانگری زلزله ندارد بلكه محتوای فركانسی و شتاب از عواملی است كه می تواند یك زلزله را ویرانگر كند.
وی افزود: زلزله ای كه فروردین امسال در مشهد و برخی شهرهای خراسان رضوی رخ داد و بزرگی به نسبت قابل توجهی داشت شتاب چندان زیاد نداشت لذا اتفاق خاصی برای ساختمانها در شهر مشهد نیفتاد اما اگر لرزه هایی با شاخصهای بالاتر در مشهد رخ دهد به احتمال زیاد خسارتی برای ساختمانها در شهر در پی خواهد داشت.
مهردوست به شناسایی چند گسل در اطراف مشهد اشاره و بیان كرد: این شهر در منطقه لرزه خیز واقع است و باید در محاسبات ساخت و ساز، ایمن سازی ساختمانها و نظارت بر مهندسی بنای آنها دقت بیشتری اعمال گردد.

* تعیین حریم گسلهای مشهد
مدیركل زمین شناسی و اكتشافات معدنی شمال شرق نیز به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به وجود گسلهای فعال و لرزه زا از جمله كشف رود، توس، جنوب مشهد، سنگ بست شاندیز و شمال نیشابور ساز وكار عمده آنها راندگی با مولفه كوچك راستالغز به منظور حركت در امتداد راستای گسل به سمت راست است و به علت ساز وكارش زمین لرزه هایی با بزرگی بالا و تخریب زیاد ایجاد خواهند كرد.
جعفر طاهری افزود: آخرین زمین لرزه بزرگ در ارتباط با گسل كشف رود مربوط به حدود 344 سال پیش با بزرگی 6.6 ریشتر بود كه در اثر آن دوسوم شهر مشهد آسیب دید و حدود چهار هزار نفر كشته شدند.
وی ادامه داد: در چارچوب اجرای مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی مبنی بر تدقیق و تعیین حریم گسلهای فعال در پنج كلانشهر تهران، كرج، مشهد، تبریز و كرمان با محوریت سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی مرحله نخست مطالعات میدانی با هدف تدقیق محل عبور و شواهد ساز و كار گسلهای فعال شهر مشهد تا شعاع 50 كیلومتری آن آغاز شده است.
مدیركل زمین شناسی و اكتشافات معدنی شمال شرق گفت: این مطالعات طی دو مرحله انجام می شود. طی نخستین مرحله در قالب مطالعات صحرایی 40 كارشناس مواردی شامل شواهد ساختاری، مورفوتكتونیكی و زمین ‌شناختی در طول چهار گسل اصلی و فعال شهر مشهد اطلاعات را برداشت می كنند.
وی افزود: دو گسل سنگ بست شاندیز و جنوب مشهد - چناران از بخشهای جنوبی مشهد و دو گسل توس و كشف رود از بخشهای شمالی این شهر عبور می كند.
طاهری ادامه داد: مرحله دوم مطالعات بعد از تحلیل نتایج مرحله نخست، برداشتهای صحرایی با تمركز بر بررسی دیواره‌ گودبرداریهای عمیق، شواهد ریختی و بررسیهای ژئوفیزیك در سطح شهر مشهد است. حریم اولیه گسل‌ها به عنوان خروجی مرحله نخست طرح تدقیق بعد از تكمیل مطالعات در دو مرحله تعیین و در اختیار كمیته راهبری و اجرایی خراسان رضوی قرار خواهد گرفت.

* میزان مقاومت ساختمانهای قدیمی
معاون فنی و امور حرفه ای سازمان نظام مهندسی ساختمان خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: وظیفه نظام مهندسی كنترل رعایت مقررات ملی ساختمان و نظارت بر صدور پروانه ساخت در ساخت و سازها است لذا نمی تواند مستقیما در خصوص بخشی از شهر، به عنوان مثال بافت فرسوده برنامه ریزی كند.
فرامرز ذوقی افزود: در موضوعات ترافیكی و شهرسازی اگر استعلامی از سازمان نظام مهندسی در خصوص نحوه ساخت و سازها شود نظام مهندسی برابر با مفاد مقررات ملی ساختمان این موضوع را مورد بررسی قرار می دهد.
وی ادامه داد: در مورد ساختمانهایی كه فرسوده هستند در زمانی كه ساخته شدند آیین نامه ساختمانی پیشرفت چندانی نداشت و از مصالح ساختمانی مدرن نیز در آنها استفاده نشده لذا در برابر زلزله مقاوم نیستند.
معاون فنی و امور حرفه ای سازمان نظام مهندسی ساختمان خراسان رضوی گفت: نمی توان در مورد میزان دقیق مقاومت ساختمانهای قدیمی در برابر قدرت زلزله اظهارنظری داشت زیرا هرگونه اظهارنظر در این خصوص علمی نیست اما بی تردید ضرورت دارد هرچه سریعتر ساختمانهای قدیمی در شهر براساس مقررات ملی ساختمانها بازسازی شوند.
وی افزود: اگر كسی بخواهد در بافت فرسوده ساختمانسازی كند باید مقررات ملی ساختمان را رعایت نماید. این ساختمانها حتما باید مهندس طراح و مجری ذیصلاح داشته باشند و آزمایشهای لازم درباره ساخت آنها انجام گیرد و مسائل ترافیكی و شهرسازی نیز در این نوع بازسازیها باید مورد توجه قرار گیرد.
ذوقی ادامه داد: از سوی دیگر باید مشوقهای لازم در قالب پرداخت تسهیلات ارزانقیمت به مردم برای شتاب در روند بازسازی بافتهای فرسوده شهری از سوی دولت در نظر گرفته شود.

* لزوم مشاركت در بهسازی بافت فرسوده
رئیس شورای اسلامی مشهد نیز گفت: بافتهای فرسوده از مناطق خطرخیز در برابر زلزله هستند و وجود 2 هزار و 292 هكتار بافت فرسوده در مشهد خطر و تهدید جدی در زمان وقوع زلزله است كه خسارات جبران ناپذیری به همراه دارد.
محمدرضا حیدری افزود: بازسازی بافتهای فرسوده این كلانشهر از برنامه سوم توسعه تاكنون مطرح بوده ولی اقدام قابل توجهی انجام نشده است. بازسازیهای صورت گرفته بیشتر به صورت طرح الگویی نوسازی و بهسازی برای هزار و 437 هكتار بوده است.
وی ادامه داد: مشهد از نظر بافت فرسوده وضعیتی بدتر از تهران دارد لذا دولت باید در بازسازی بافت فرسوده مشهد نیز مشاركت كند تا بتوان از تسهیلات دولتی برای بازسازی 20 هزار واحد در بافت فرسوده این شهر استفاده كرد.
رئیس شورای اسلامی مشهد گفت: شتاب در روند بازسازی بافتهای فرسوده مشهد نیاز به حمایت دولت و دستگاههای مرتبط دارد. بازسازی این بافتها به ویژه با مشاركت مردم و اختصاص مشوقها در این زمینه از ابزارهای مناسب برای تحرك اقتصادی و رونق بازار مسكن نیز می باشد.

* 18 هزار فقره تسهیلات بهسازی بافت فرسوده
مدیركل راه و شهرسازی خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: تاكنون چهار هزار و 891 هكتار بافت فرسوده و ناكارآمد شهری و پنج هزار و 363 هكتار سكونتگاه غیررسمی در این استان شناسایی شده است.
محمدرضا اخوان عبداللهیان افزود: محدوده مصوب بافتهای فرسوده و ناكارآمد در 30 شهر شامل 119 محله است. سهم خراسان رضوی از كل بافتهای فرسوده و ناكارآمد كشور 7.8 درصد و محدوده مصوب بافتهای فرسوده و ناكارآمد در مشهد 2 هزار و 292 هكتار است. این شهر از حیث مساحت بافتهای فرسوده و ناكارآمد سومین شهر در ایران است.
وی ادامه داد: سالانه 270 محله از بافتهای ناكارآمد شهری در كشور از جمله تاریخی، فرسوده و سكونتگاه غیررسمی در دستور احیا، بهسازی و بازآفرینی قرار دارند.
مدیركل راه و شهرسازی خراسان رضوی گفت: با اعمال سیاستهای تشویقی و در چارچوب قانون حمایت از احیا بافتهای فرسوده، اقدامات بخش غیردولتی برای احیا و بازسازی بافتهای فرسوده در قالب بودجه مصوب بسیار موثر بوده و تدابیر ویژه ای برای اجرای آن اندیشیده شده است.
وی افزود: دولت از طریق اعمال سیاستهای حمایتی، حقوقی، تشویقی و اعطای تسهیلات یارانه ای نسبت به احیا و بازسازی حداقل 10 درصد بافت فرسوده شهری با رعایت سرانه های روبنایی و زیربنایی توسط بخش غیردولتی و شهرداریها اقدام و تفاوت سود تسهیلات یارانه ای مورد نیاز هر ساله را در قوانین بودجه سنواتی پیش بینی كرده است.
اخوان گفت: در این چارچوب از سهمیه استانی خراسان رضوی برای تسهیلات ساخت مسكن در محدوده محلات هدف امسال 18 هزار و 598 فقره تسهیلات بین 25 بانك عامل در نظر گرفته شده كه مالكان محدوده ها پس از تشكیل پرونده و معرفی به بانك امكان استفاده از این تسهیلات را خواهند داشت.
كلانشهر سه و نیم میلیون نفری مشهد سالانه پذیرای 27 میلیون زائر و مسافر از اقصی نقاط ایران و جهان است.
گزارشگر: میترا عبداللهی **انتشار: حسین كریم زاده
7489/1858