میراث پنج هزار ساله جهانی در غربت و نامهربانی ها

شهرسوخته یادگار نیاكان ایرانیان باستان افزون بر پنج هزار سال در تپه های خاكی سیستان خفته بود و بی آنكه آسیبی به مردگان زمان رونق خود وارد كند قرنها مردم دیارش را در زیرخاك به امانت نگه داشته بود و اكنون كه باستاشناسان به سراغ قبور آن رفته اند گوشه ای از عجایب خلقت خالق یكتا را به نظاره نشسته اند و دیدند كه چگونه استخوانهای مردگان پنج هزار سال پیش بدون هیچ آسیبی سالم باقی مانده است.



جالبتر اینكه حتی موادغذایی نظیر گندم، عدس، لوبیا و غیره كه با مردگان مدفون شده در كاسه های سفالی برجای مانده است.



شهرسوخته اكنون كه به میراث گرانبهای جهانی نیز شهرت یافته بازهم در غربت است و از نامهربانی روزگار به ناچار باید خوابی چند هزار ساله را دوباره آغاز كند تا شاید آیندگان قدر آن را بهتر بدانند و قبور نیاكانشان را ارج نهند.



این اثر ارزشمند باستانی سیستان و بلوچستان به ‌عنوان هفدهمین اثر جهانی ایران در سی‌ وهشتمین اجلاس یونسكو در تیر 1393در اجلاس دوحه قطر ثبت شد اما با گذشت حدود یك سال از زمان ثبت جهانی آن همچنان به عنوان تنها اثر باستانی محروم از حداقل ها در ایران اسلامی محسوب می شود.



آبان سال گذشته جشن ثبت‌ جهانی شهر سوخته با حضور نمایندگان یونسكو و مسوولان كشوری و استانی برگزار شد، كه آن هم مراسمی در شان و جایگاه این اثر گرانبهای باستانی بین المللی نبود این در حالی است كه این اثر عظیم در صورت توجه و فراهم كردن زمینه های لازم توانایی جذب گردشگران زیادی را از سراسر جهان دارد.



یك كارشناس میراث فرهنگی كه خواست از ذكر نامش در خبر خودداری شود به خبرنگار ایرنا گفت: بی توجهی مسوولان به ویژه نمایندگان منطقه سیستان و سوء مدیریت حاكم بر این منطقه باعث شده است تا نه تنها شهر سوخته بلكه مجموعه آثار ارزشمند و كم نظیر و بعضا بی نظیر باستانی، تاریخی و میراث كهن سیستان در غبار فراموشی و نامهربانی قرار گیرد.

وی تصریح كرد: بی توجهی به میراث فرهنگی سیستان به حدی است كه بسیاری از مكان های تاریخی شگفت انگیز این منطقه حتی راه عبور و مرور ندارشته باشند و نه تنها گردشگران بلكه حتی هم استانی های خود ما از وجود چنین مكان هایی بی اطلاع و یا كم اطلاع هستند.

این كارشناس میراث فرهنگی اظهار داشت: شهر سوخته كه تنها اثر ثبت شده جهانی منطقه سیستان است بر اساس دستور العمل های جهانی باید چارت سازمانی متشكل از مدیر، مترجم و كارمندان داشته باشد اما در حال فراموشی است و به علت معرفی نشدن آن حتی برخی از مردم سیستان نیز اطلاع روشنی از وضعیت و ارزش آن ندارند.

وی تصریح كرد: سیستان با پنج شهرستان و صدها اثر بدیع باستانی و تاریخی هنوز وابسته به اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زاهدان و تنها پست های كارشناسی آن در این منطقه فعال است.

وی گفت: با حذف نگاههای غیر كارشناسی و جدا كردن حوزه میراث فرهنگی سیستان در استان و نیز واگذاری مدیریت آن به افراد با تجربه می توان اوضاع نابسامان اقتصادی این بخش از كشور را با رونق صنعت توریسم و جذب گردشگر اصلاح كرد.



یكی از شهروندان زابل در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: من نیز همانند سایر هموطنان از ثبت جهانی شهر سوخته مطلع و بسیار خرسند شدم اما از مسوولان درخواست دارم فواید این كار مهم را برای مردم اطلاع رسانی كنند.

وی كه خود را محسن سرحدی معرفی كرد، ادامه داد: ثبت جهانی شهرسوخته تاكنون تاثیری بر معیشت مردم نداشته است و مردمی كه با مشكلات اقتصادی رو به رو هستند تنها به امرار معاش شان فكر می كنند و هر اقدامی كه از سوی مسوولان در این زمینه انجام شود مورد توجه آنان قرار می گیرد.

وی تصریح كرد: این در حالی است كه هر گاه از كنار شهر سوخته در جاده زابل- زاهدان عبور می كنم متوجه هیچ تغییری در شكل ظاهری اماكن اطراف آن نمی شوم.



یكی دیگر از شهروندان سیستانی كه خود را رضا شهركی معرفی كرد، گفت: من به عنوان یك فرد تحصیل كرده بومی وقتی به شهرسوخته و جایگاه آن و بی توجهی ها و نامهربانیهایی كه در حق این اثر باستانی و بین المللی می شود فكر می كنم، رنج می برم زیرا اگر چنین اثری در هر كجای كشور قرار می داشت تاكنون اقدامات گسترده برای جذب گردشگران داخلی و خارجی در آن انجام و دهها شغل از قِبَل آن ایجاد می شد.



وی ادامه داد: وقتی یك مكانی باستانی و تاریخی ثبت جهانی می شود باید حداقل هایی در آن ایجاد تا زمینه جذب گردشگران و هموطنان فراهم شود در صورتی كه ثبت جهانی شهرسوخته به سبب بی توجهی دستگاههای دست اندركار گمنام باقی مانده است و اگر اقدام درخور شان این اثر انجام نشود رسانه ها نیز رغبتی برای اطلاع رسانی و تبلیغ آن پیدا نمی كنند.



مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان كرد: پایگاه های میراث فرهنگی به ویژه شهرسوخته چارت های ویژه ای دارند كه بخشی از آنها خواستار ملاحظات بین المللی و بخشی نیازمند ملاحظات محلی است و با تلفیقی از بودجه های بین المللی و ملی اداره می شوند.

كامبیز مشتاق گوهری افزود: با توجه به این كه شهرسوخته در سال گذشته در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است در زمینه اختصاص ردیف بودجه ای و چارت سازمانی آن هنوز اقدامی نشده و به اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان وابسته است بر همین اساس در سال جاری مقدمات استقلال و تمركز آن در حوزه های مربوطه انجام خواهد شد.

وی اظهار داشت: در زمینه معرفی شهرسوخته اقدامات گسترده ای در طول بیش از 25 سال صورت گرفته تا بتوان آن را در سطح بین المللی مطرح كرد و در نهایت توانستیم با پیگیری های لازم همایش بزرگی را برای ثبت این اثر در زابل برگزار كنیم و اكنون برای شهر سوخته جایگاه و بودجه ویژه ای را تعریف كرده ایم تا بتوان آن را در فراز نگه داشت.

وی گفت: از آنجاییكه صنعت گردشگری نیازمند مقدماتی است ما درحال فراهم كردن آن مقدمات از طریق همكاری با سایر ارگان ها در زمینه اسكان و امنیت گردشگران هستیم تا بستر مناسب برای اقامت و بازدید گردشگران را فراهم كنیم.



شهرسوخته در حوزه شهرستان هامون واقع در شمال استان سیستان و بلوچستان قرار دارد.



كارشناس میراث فرهنگی و صنایع دستی شهرستان هامون نیز به خبرنگار ایرنا گفت: از آنجاییكه شهر سوخته در سال 93 بعد از سال مالی به ثبت رسیده است كار مهمی در آن سال انجام نشد اما اكنون تمام برنامه ریزی ها در زمینه چارت سازمانی و تشكیلات لازم برای آن در حال انجام است و تا دو سال آینده به طور كامل تجهیز و بهره برداری خواهد شد.

رضا بارانی تصریح كرد: در زمینه معرفی این اثر در سطح جهانی سازمان یونسكو در سایت رسمی خود آن را معرفی كرده و تمام اطلاعات آن برای گردشگران خارجی قابل مشاهده است و در سطح ملی نیز این امر در سایت استانداری سیستان و بلوچستان مطرح شده است كه به علت به روز نشدن این سایت اطلاعات آن قدیمی است و یكی از برنامه ها در زمینه تكمیل چارت سازمانی به كارگیری نیرویی در زمینه فناوری اطلاعات است.

وی ادامه داد: تا كنون بیش از 10 جلد كتاب در باره شهرسوخته به چاپ رسیده است و بروشورهای مربوط به آن هر سال در ایام عید نوروز به بازدیدكنندگان ارائه می شود.

وی افزود: هم اینك زمینه اقامت گردشگران به لحاظ امنیتی و رفاهی در شهر سوخته فراهم نیست و فقط این امكان برای كاوشگران مهیا است.

كارشناس میراث فرهنگی و صنایع دستی شهرستان هامون گفت: سالن آمفی تئاتر موزه شهر سوخته كه سال قبل دچار حریق شده بود نیز در سال جاری بازسازی خواهد شد.



كارشناس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زابل و از محققان با سابقه این حوزه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: سیستان جاذبه های منحصر به فردی دارد كه با مدیریت صحیح و پیش بینی های لازم می توان بیشترین جذب گردشگر را به این منطقه داشت.

علیرضا خسروی بیان كرد: هم اینك منطقه سیستان (اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زابل) دارای هزار و 664 اثر ثبتی در فهرست آثار ملی و یك اثر ثبت جهانی است.

وی ادامه داد: تمام شرایط برای رونق گردشگری سیستان مهیا است و تنها نیازمند نوشتن یك برنامه و سند توسعه است كه چشم انداز میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری این منطقه را تا سال 1404 همگام با برنامه سند توسعه كلان ملی نشان دهد.

وی با اشاره به وجود دو مذهب شیعه و سنی در این منطقه گفت: میراث فرهنگی و آثار باقی مانده از نیاكان ما در این منطقه یكی از عوامل اتحاد مردم است.



شهر سوخته نام بقایای شهری باستانی در ایران است كه در 56 كیلومتری زابل و در حاشیه جاده زابل-زاهدان در شرق ایران و شمال استان سیستان و بلوچستان واقع شده ‌است.

این شهر بر روی آبرفت‌های مصب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون واقع و زمانی در ساحل آن رودخانه بنا شده بود. ایرانیان در حدود 6000 سال پیش در این شهر زندگی می‌كرده‌اند.



گفته می‌شود، شهر سوخته پیشرفته‌ترین شهر جهان قدیم بوده‌است. كشف آثار مهمی چون جراحی مغز، چشم مصنوعی، لوله های سیستم فاضلاب، پارچه بافی و سفالگری نشان از پیشرفت این شهر در زمان رونق و حیات آن است.

نكته جالب اینكه به گفته باستانشناسان تاكنون هیچ نوع سلاحی از این شهر بدست نیامده و این خود نشان دهنده سكونت مردمی صلح طلب و آرام و حاكم بودن وحدت و همبستگی در میان ساكنان آن است.



در سی‌وهشتمین اجلاس یونسكو در تاریخ 22 ژوئن 2014 مطابق با 1 تیر 1393 شهر سوخته به عنوان میراث جهانی یونسكو ثبت شد. این محوطه باستانی هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسكو محسوب می‌شود كه با برخورداری از قدمت 5000 ساله به‌عنوان یكی از پیشرفته‌ترین شهر‌های باستانی دنیا شناخته می‌شود.



7311 / 6081