اشتغال؛ پیش درآمد توسعه روستایی

به اعتقاد آنان ایجاد شغل متناسب برای جوانان روستایی علاوه بر افزایش تولید ناخالص ملی، موجب ماندگاری آنان در روستا شده و جامعه را از پیامدهای مهاجرت و حاشیه نشینی می رهاند.

از ابتدای قرن حاضر تلاش های پراكنده ای برای توسعه ی روستایی كشور آغاز شده و این امر در تدوین برنامه‌های عمرانی كشور نیز تا حدودی مورد توجه قرار گرفته، اما تغییر و تحول در جامعه روستایی ایران، با انقلاب اسلامی ابعاد گسترده و عمیقی یافته‌است.

در سال های اول پیروزی انقلاب اسلامی حدود 70 درصد از جمعیت كشور در روستا ها زندگی می كردند اما هم اكنون تنها 30 درصد جمعیت كشور در روستاها به سر می برند و این تغییر آمار نه به دلیل كاهش زاد و ولد و یا افزایش مرگ ومیر بلكه تنها به دلیل مهاجرت جوانان از روستاها به شهرها است.

كم توجهی به ساختار اقتصادی روستاها و توانمند سازی جمعیت ساكن، پیامدهای خشكسالی و كند بودن سیاست های حاكمیت نگاه مدرن در اقتصاد كانون های روستایی از عواملی است كه سطح درآمدی خانواده ها را در این مناطق دستخوش تزلزل كرده و به ناچار سیری از مهاجرت به شهرها، رونق مشاغل كاذب، تورم و آسیب های پیدا و پنهان را ایجاد كرده است.

بیكاری در كشور همواره به عنوان یكی از دغدغه های اصلی دولتمردان مدنظر بوده كه این مشكل در عرصه روستایی حادتر است و با وجود تمهیدات و برنامه های دولت های مختلف نه تنها بیكاری مهار نشده ، بلكه هر روز بر خیل افراد جویای كار ویژه روستاییان افزوده شده است.

بر اساس آمارهای رسمی كشور، نرخ بیكاری از سه و شش دهم درصد در سال 1345 به 9 درصد در سال 1375 و 14 و نیم درصد در سال 1380 افزایش یافته است كه با بروز پدیده خشكسالی و از دست رفتن منابع آبی كشاورزان، این مشكل برای خانواده های روستایی ابعاد عمیق تری دارد.

استان مركزی حدود سه هزار واحد تولیدی كوچك و بزرگ دارد كه برخی از این واحد ها از قبیل شركت آلومینیم ، صنایع آذرآب، ماشین سازی، پتروشیمی و پالایشگاه امام خمینی(ره) غول های اقتصادی ایران و خاورمیانه محسوب می شوند اما ضعف هایی كه در چرخه كارافرینی وجود دارد و تعاریف ناقص و ناكارآمد از كسب و كار موجب شده كه این خطه نیز شاهد پدیده بیكاری و پیامدهای آن باشد.

خشكسالی های پی در پی در نقاط مختلف استان مركزی یكی از اصلی ترین دلایل مهاجرت جوانان روستایی به شهرها است، چرا كه نبود آب كافی برای كشاورزی موجبات بیكار شدن جوانان را فراهم كرده و آنان نیز برای گذران زندگی و تامین معاش خانواده خود روستاهای خود را رها كرده و به شهرها مهاجرت می كنند.

برای مثال، منطقه فراهان با بیش از 400 روستا، یكی از مناطق نام آشنای استان مركزی در تمام كشور است و در روزگاری نه چندان دور آبادانی این خطه شهره خاص و عام بوده است.

به گفته بزرگان فراهان، در گذشته در هر روستای فراهان یك یا دو قنات جاری بود كه پس ازطی مسیر در روستاهای مختلف و استفاده در امر كشاورزی و دامپروری، باقیمانده آن به تالاب میقان می ریخت.

از حدود 25 سال گذشته به دلیل تغیرات گسترده در شرایط اقلیمی، بیش از 90 درصد این قنات ها به طور كامل خشك شده و از آن سرسبزی و آبادانی خطه فراهان تنها خاطراتی بیش باقی نمانده كه هر از گاهی از زبان كهنسالان شنیده می شود.

پس از خشكسالی های پی در پی در نقاط مختلف استان مركزی تعداد قابل توجهی از جوانان و نوجوانان روستا انگیزه ای برای ماندن نداشته و برای گذران زندگی و امرار معاش به شهرها مهاجرت كردند و تعدادی نیز كه باقی ماندند عمده فعالیت خود را بر امر دامپروری قرار دادند و حتی بسیاری از دامداران این استان همه علوفه مورد نیاز خود را از شمال یا غرب كشور تامین می كنند.

دولت های نهم و دهم با یك برنامه ریزی بی اساس و بدون پشتوانه، با اعطای تسهیلات خود اشتغالی در زمینه دامپروری سنتی سعی در ماندگاری جوانان در روستاها كرد غافل از اینكه در شرایط فعلی، ساختن پایه های سنتی كسب و كار چون بنا نهادن خانه ای برآب است كه منابع پایه را نیز هدر می دهد.

پرداخت تسهیلات خوداشتغالی به جوانان روستا نه تنها نتوانست مشكل بیكاری را در روستاها حل كند بلكه درصد بالایی از كسانی كه از این فرصت استفاده كردند به مقروضان بانك ها تبدیل شده اند و با سیاست های ناكارآمد دولت وقت از چاه درآمده و به چاله افتادند.

شهرك های صنعتی خیرآباد، حاجی آباد و ایبك آباد در اراك، شهرك صنعتی بازنه در شازند، شهرك های صنعتی زاویه و پرندك در زرندیه و بسیاری دیگر از نواحی و شهرك های صنعتی در مجاورت روستاها بنا شده اند اما واحدهای تولیدی عمده نیروهای خود را از شهرها و حتی دیگر استان های كشور تامین می كنند و به دلایل مختلف از جمله پایین بودن سطح سواد و مدارك تحصیلی جوانان روستا، تمایلی به جذب بیكاران روستایی نداشته و سهم اشتغال كانون های جمعیتی همجوار پایین است.

از طرفی بخش بزرگی از وام های خوداشتغالی دریافت شده، به دلیل نظارت بی اثر به مشاغل كاذب و یا هزینه های حاشیه ای انجامیده و متقاضیانی كه توانسته اند آن را به شغل برسانند به دلیل نبود حمایت در بازاریابی محصول و یا نداشتن پشتوانه تولید در دور باطل ركود دست و پا می زنند.

مدیركل دفتر روستایی استانداری استان مركزی در این خصوص گفت: برنامه ریزی برای ماندگاری جوانان در روستاها و جلوگیری از مهاجرت آنان به شهرها یكی از اولویت های دولت تدبیر و امید است.

سیامك سلیمانی بیان كرد: اعطای تسهیلات برای گسترش شبكه های دامداری و پرورش طیور به صورت سنتی نه تنها مشكلی از جوانان روستاها كم نمی كند بلكه در صورت موفقیت نیز هیچ نقشی در بالا بردن نرخ بهره وری و ارتقای تولید ناخالص ملی ایفا نمی كند، در نتیجه این اقدام تنها هدر رفت سرمایه ملی و بیت المال را به دنبال دارد.

وی بیان كرد: مشاركت روستاییان برای راه اندازی واحدهای تولیدی بزرگ در روستاها یكی از برنامه های مهم دولت تدبیر و امید است كه این طرح از سال گذشته در استان مركزی با ترسیم نقشه راه هدفمند جریان دارد.

مدیركل دفتر روستایی استانداری استان مركزی خاطرنشان كرد: راه اندازی واحد های تولید بزرگ در روستاها و با مدیریت منطقی و كارشناسی از سوی بخشداران و دهیاران می تواند نقش مهمی در ایجاد اشتغال برای روستاییان و در نتیجه جلوگیری از مهاجرات آنان به شهرها ایفا كند.

وی گفت: 107 طرح اشتغالزایی روستایی با رویكرد كارگاه های بزرگ و به كارگیری دست كم 15 نفر از استان مركزی برای دریافت تسهیلات كم بهره در بهمن ماه سال گذشته به معاونت توسعه روستایی ریاست جمهوری ارسال شد كه از این تعداد 90 طرح مشمول ردیافت تسهیلات شناخته شدند.

سلیمانی اظهار كرد: این طرح ها در بخش های صنعتی، معدنی، كشاورزی، صنایع تبدیلی و تكمیلی، خدمات و بازرگانی و كارگاه های صنعتی خانگی است كه در كمیته استانی كارشناسی شده و به تصویب رسیده اند.

وی بیان كرد: با راه اندازی این طرح ها دو هزار فرصت شغلی جدید برای روستاییان استان فراهم می شود كه در كیفیت زیست و معیشت آنان اثرگذاری مستقیم داشته و آهنگ مهاجرت را كند می كند.

مدیر كل دفتر روستایی استانداری استان مركزی بیان كرد: طرح های روستایی برای مشاركت آحاد جامعه در فعالیت های اقتصادی، تسهیل و تشویق همكاری های جمعی، بالا بردن درآمد روستاییان و بهرمندی از نقش طبقات كم درآمد و متوسط در شكوفایی اقتصادی، استفاده از ظرفیت اجرای قانون هدفمند كردن یارانه ها در راستای تولید، اشتغال و بهره وری جمعیت روستایی انجام می شود.

وی خاطرنشان كرد: همچنین سرمایه گذاری صنعتی در روستاها بر اساس شرایط فرهنگی و اقلیمی آنها نیز یكی دیگر از برنامه های دفتر روستایی استانداری استان مركزی است كه بر اساس این رویكرد، دهیاران و بخشداران می توانند صنایع اصلی و سنتی خود را به این دفتر معرفی كرده تا برای تولید انبوه و عرضه به بازار از تسهیلات كم بهره استفاده كنند.

سلیمانی گفت: همچنین چهار طرح صنعتی مشاركتی در زمینه های صنایع تبدیلی و بسته بندی از ابتدای سال جاری در شهرستان های زرندیه، ساوه، اراك و شازند راه اندازی شده كه در هریك از این طرح ها 200 خانوار سرمایه گذاری كرده اند.

دهیار روستای ایبك آباد از بخش مركزی شهرستان اراك نیز نداشتن سرمایه‌های اولیه برای آغاز كسب و كار در بین جوانان روستاها را دلیل اصلی مهاجرت آنان به شهرها و گرایش به شغل های كاذب عنوان كرد و گفت: اگر دولت و بخش خصوصی به صورت جدی و به نیت جلوگیری از مهاجرت جوانان به حاشیه شهرها كه سبب تحمیل هزینه‌های مادی و معنوی بسیار به جامعه می‌شود، وارد عمل شوند، شاهد رونق كسب و كار در منطقه و حتی بازگشت جوانان روستایی از شهرها به خانه خود خواهیم بود.

غلامرضا نیك ملكی افزود: با توجه به اینكه بیشتر جوانان روستاها به دلیل نبود امكانات و دوری از شهر، نتوانسته‌اند تحصیلات خود را ادامه دهند و در مقاطع پایین از ادامه تحصیل باز مانده‌اند، امكان اشتغال به شغل‌هایی كه نیاز به دانش روز و آموزش‌های مختلف دارند را پیدا نمی‌كنند و مجبورند در روستاها بمانند و در كنار والدین خود به فعالیت بپردازند، كه با توجه به محدودیت زمین و سرمایه و جمعیت بالای خانواده‌ها، امكان كسب درآمد پایدار را پیدا نمی‌كنند و با همان دانش كم به سمت شهرها می‌روند كه آنجا هم باید كارهای یدی و سخت را برای گذران زندگی انتخاب كنند.

وی با بیان اینكه در مواقعی جوانان دل به كار نمی‌دهند و نیاز است در این زمینه هم آموزش ببینند، افزود: كار كردن جزو خصلت‌های جوانان روستا است و متاسفانه این روزها این ویژگی به خاطر تفاوت در سطح زندگی و باورهای جوانان در حال كمرنگ شدن است.

وی تاكید كرد: ایجاد زمینه‌های اشتغال و كسب درآمدهای اندك در روستاها ، سبب ماندگاری جوانان و زندگی عزت‌مند آنان در كنار خانواده‌هایشان می‌شود و اگر كار و امكانات خوب باشد، جوانان منطقه زندگی در روستا در كنار خانواده را با تمام ظواهر شهرنشینی عوض نمی‌كنند.

یكی از جوانان روستای ایبك آباد كه در دولت های پیشین از تسهیلات دامداری صنعتی استفاده كرده نیز گفت: در سال 1387بالغ بر 400 میلیون ریال تسهیلات دریافت كردم كه هم اكنون با گذشت هفت سال از آن تاریخ همچنان به دولت مقروض بوده و توانایی بازپرداخت تسهیلات را ندارم.

محمود ایبك آبادی عنوان كرد: فعالیت در حوزه دامداری نیازمند ثبات در چرخه حمایتی و نیازهای این بخش است كه در سال های گذشته به دلیل ركود تورمی و نوسان در قیمت ارز دستخوش چالش بوده است.

وی بیان كرد: تسهیلات خوداشتغالی در صورتی برای متقاضیان نوپای اشتغال پاسخگو است كه ثبات در بازار خرید علوفه و خدماتی جانبی وجود داشته باشد.

رسیدگی به امور جوانان به خصوص ایجاد اشتغال برای این قشر از جامعه نیازمند برنامه ریزی های كاربردی و نگاه فرابخشی است و این مهم باید بر مبنای ظرفیت های منطقه ای و همچنین برنامه های هدفمند در توانمندسازی جامعه روستایی عملی شود.

حدود ۳۲ درصد جمعیت كشور در روستاها ساكن هستند و توجه به آنان و رفع مشكلات معیشتی و اجتماعی آنها یك وظیفه اصلی و حیاتی است.

با توجه به اینكه یكی از ابعاد مهم توسعه بعد انسانی آن است، بنابراین به لحاظ انسانی، لازم است كه جامعه روستایی متناسب با جامعه شهری از فرصتها و به ویژه فرصت اشتغال مناسب برخوردار شود

752 روستا از یك هزار و 210 روستای دارای سكنه در استان مركزی دارای دهیاری است.ك/4

گزارش از: مصطفی مجللی نسب

3017/6012