كتیرا، فرصتی برای رونق اقتصاد روستاهای خراسان شمالی

به گزارش ایرنا، رویشگاه های مهم گون در خراسان شمالی در شهرستان های بجنورد، جاجرم و اسفراین است كه تاكنون برای 12 هزار و 637 هكتار از گستره آن طرح بهره برداری تهیه شده است.
كتیرا محصول اصلی گیاه گون است كه از ترشحات صمغی خشك شده حاصل از گیاه «آستراگالوس گومی فرا» و بر اثر خراش دادن ساقه گیاه گون، حاصل می شود.
برداشت كتیرا در خراسان شمالی بیشتر توسط روستاییان به شیوه سنتی و البته غیراصولی صورت می گیرد كه تهدیدی جدی برای حیات این گونه با ارزش و پایین آمدن كیفیت محصول استحصالی می شود.
كتیرا یكی از مهمترین محصولات فرعی اكوسیستم های مرتعی است كه ارزش اقتصادی زیادی دارد. ایران نیز مهمترین تولید كننده كتیرا در منطقه بین اقیانوس آرام و قاره آسیاست و تركیه پس از آن در رتبه دوم قرار دارد.
صمغ كتیرا جزو مهمترین منابع صمغ تجاری دنیا به شمار می رود. تاریخ استفاده از كتیرا در مصارف دارویی (طب) به چندین دوره قبل از میلاد بر می گردد. در حال حاضر صمغ كتیرا علاوه بر مصارف درمانی در صنعت نیز موارد استعمال فراوانی دارد.
آمارهای موجود در زمینه تجارت گیاهان دارویی اهمیت اقتصادی محصولات فرعی مرتعی را به خوبی نشان می دهد. سالانه حدود 250 تن كتیرا از مراتع كشور برداشت می شود كه ارزش صادراتی آن حدود 401 هزار دلار است.
ارتفاع گیاه گون، به بیش از 75 سانتیمتر هم می رسد، این گیاه با فرم های رویشی یكساله یا چند ساله علفی بوته ای، نیمه درختچه ای، بالشتكی و خارپشتی یا كوهانی دیده می شود.
دانه های گون به شكل گرد و استوانه ای دارای سطح صاف یا شیاردار است كه تولید كتیرای زرد می كنند.
با توجه به ارزش اقتصادی بالای گون مولد كتیرا و همچنین نقش مهم آن در حفاظت از آب و خاك در ارتفاعات بسیار بالا و تامین تغذیه دام های اهلی و وحشی، حفاظت از این گونه با ارزش بسیار ضروری به نظر می رسد.
بنابر این نیاز است طرح های احیا و بهره برداری از محصولات فرعی مرتعی و جنگلی به خصوص كتیرا و به كارگیری روش های اصولی و فنی برای جلوگیری از بهره برداری بی رویه و بیش از حد مجاز، تهیه و اجرایی شود.
كارشناس مسئول بهره برداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در این باره گفت: گون با نام علمی آستارگالوس متعلق به خانواده باقلا است و بیش از 25 گونه گون، مولد كتیرا وجود دارد كه حدود 17 میلیون هكتار از زمین های ایران، زیر پوشش گونه های مختلف گون است.
علیرضا احمدی اسكویی اظهار داشت: گون گوسیپینوس، مهمترین گونه مولد كتیرا است كه در استان خراسان شمالی هم وجود دارد و از این گونه، كتیرای سفید بسیار مرغوبی استخراج می شود.
وی اظهار داشت: آغاز رشد رویشی گون مولد كتیرا از اواسط اسفند تا اواخر فروردین، آغاز گلدهی از اواسط تیرماه، بذردهی اواسط مرداد تا اواسط شهریور، ریزش بذر اواسط تا اواخر شهریور، رشد مجدد پاییزی بسته به شرایط آب و هوایی از اواسط مهر تا اواخر آبان و آغاز خواب زمستانه آن از اوایل آذر است.
گون كتیرا عمدتا در اقلیم های نیمه خشك سرد و فراسرد در اقلیم مدیترانه ای سرد و فراسرد و در سطوح كمتر در اقلیم های خشك بیابانی سرد و نیمه مرطوب سرد رویش دارد و تجدید حیات از طریق بذر، قوه نامیه بذور جمع آوری شده معمولا 60 درصد است.
احمدی اسكویی درباره كاربرد كتیرا گفت: كتیرا یكی از مهمترین محصولات فرعی اكوسیستم های مرتعی است كه كاربردهای فراوان و ارزش اقتصادی زیادی دارد.
وی اظهار داشت: این ماده از مهمترین صمغ های گیاهی است كه در صنایع داروسازی برای پوشش پلاستیكی، لعاب قرص، واكسن سازی و تهیه شربت های معده استفاده می شود.
وی خاطرنشان كرد: همچنین به عنوان یك عامل امولسیون كننده، سوسپانسیون كننده و عامل افزاینده و ویسكوزیته و تهیه مسیلاژ مصرف دارد. در پزشكی برای درمان دردهای مربوط به دندانپزشكی، تقویت معده، رفع سینه درد و به عنوان ملین كاربرد دارد.
وی افزود: از كتیرا در صنعت برای كاغذسازی، چسب سازی و رنگرزی استفاده فراوانی می شود، در صنایع غذایی هم كاربرد زیادی دارد كه برای نمونه می توان به استفاده از آن در كنسرو سازی، تهیه سوسیس، شكلات و آدامس اشاره كرد.
وی از دیگر كاربردهای مهم كتیرا را در ساخت مواد بهداشتی- آرایشی مثل صابون، شامپو، كف مو و عطر عنوان كرد.
احمدی اسكویی گفت: گیاهان دارویی یكی از منابع بسیار ارزشمند در گستره وسیع منابع طبیعی هستند كه در صورت شناخت علمی، كشت، توسعه و بهره برداری صحیح می توانند نقش مهمی در سلامت جامعه، اشتغالزایی و صادرات غیر نفتی داشته باشند.
وی درباره تهیه و اجرای طرح های بهره برداری برای كتیرا گفت: با توجه به اثرات مهم اجتماعی و اقتصادی گون مولد كتیرا در منطقه، این محصول بعضا به صورت غیرمجاز توسط افراد محلی یا بعضا غیر بومی مورد بهره برداری قرار می گیرد كه قرقبان های منابع طبیعی با گشت و حفاظت از رویشگاه ها با برداشت های غیر مجاز برخورد می كنند.
وی اظهار داشت: طرح احیا و بهره برداری از محصولات فرعی مرتعی با هدف جلوگیری از تخریب مرتع در اثر بهره برداری غیر اصولی و بی رویه از گون مولد كتیرا، سنجش میزان تولید و برآورد اقتصادی بودن محصول استحصال شده، افزایش توان اقتصادی اهالی منطقه و احیا، غنی سازی و توسعه رویشگاه ها انجام می شود.
احمدی اسكویی خاطرنشان كرد: تا كنون 6 طرح برای بهره برداری از كتیرا در این استان تهیه شده اما این طرح اكنون تنها در شهرستان جاجرم در قالب یك قرارداد و توسط بهره برداران بومی در دست اجرا است.
وی خاطرنشان كرد: بهره برداران مكلف هستند با برنامه ریزی اصولی و علمی، نسبت به حفظ، احیا، توسعه و بهره برداری رویشگاه های آن اقدام كنند.
به گفته كارشناس مسئول بهره برداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی با اجرای این طرح ها، برای 12 هزار نفرروز شغل ایجاد می شود و توان اقتصادی اهالی منطقه ارتقا می یابد.
وی با بیان اینكه میزان تولید این طرح ها معادل 24 هزار و 176 كیلوگرم برآورد شده، افزود: این اداره كل نسبت به كنترل و نظارت بر بهره برداری از لحاظ كیفی، كمی و فنی توسط مجریان طرح اقدام می كند.
وی گفت: برداشت كتیرا از گون در شهرستان جاجرم و فروش آن به فعالان این بخش در روستاهای اطراف و شهر سبزوار بخش ناچیزی از درآمد چندین نفر از اهالی روستاهای این شهرستان را شامل می شود.
كارشناس مسئول بهره برداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی خاطرنشان كرد: در طرح های احیا و بهره برداری از محصولات فرعی مثل كتیرا، آنچه كه بیشتر از هر چیز اهمیت دارد، حفاظت، احیا، توسعه، بقا و استمرار در بهره برداری، اشتغال زایی و ایجاد درآمد برای افراد محلی است.
احمدی اسكویی افزود: البته صادرات كتیرا، ارزآوری و بهبود وضع پوشش گیاهی و استفاده از تاثیر آن در حفاظت از خاك هم اهمیت بسیاری دارد.
7185/5132