رسانه نگاري در بحران

روزنامه ايران در يادداشتي به قلم حميد ضيايي پرور مدير كل دفتر مطالعات و برنامه‌ريزي رسانه‌ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، آورده است: حادثه سيل دو هفته اول آغازين سال 98 در استان‌هاي مختلف ايران، براي چندمين بار طي يك دهه اخير ثابت كرد كه رسانه‌هاي اجتماعي جاي رسانه‌هاي ارتباط جمعي را در فرآيند اطلاع‌رساني گرفته‌اند. پيشتر در رويدادهاي سياسي و اقتصادي، نقش برجسته شبكه‌ها و رسانه‌هاي اجتماعي مشخص شده بود به طوري كه بسياري از سياستگذاري‌هاي كلان درباره اين شبكه‌ها و رسانه‌ها ناشي از نقشي بود كه براي آنها تصور مي‌شد.

رسانه‌ها را در يك تقسيم‌بندي كلاسيك مي‌توان به سه دسته رسانه‌هاي ديداري و شنيداري، مكتوب و رسانه‌هاي اجتماعي تقسيم كرد. هم رسانه‌هاي ديداري و شنيداري و هم رسانه‌هاي مكتوب به طور مشخص رسانه‌هايي يكسويه هستند كه فقط پيام توليد شده از سوي رسانه نگارهاي حرفه‌اي را به سمع و نظر مخاطبانشان مي‌رسانند.

براي دسترسي به اين رسانه‌ها بايد ابزاري به‌نام راديو و تلويزيون داشت كه مستلزم امكاناتي مانند برق، دستگاه راديو يا تلويزيون(در خوش بينانه‌ترين حالت؛ راديوي خودرو) است. رسانه‌هاي مكتوب نيز الزامات خاص خود را دارند و هر مخاطبي به آن دسترسي ندارد ضمن اينكه در ايران رسانه‌هاي مكتوب از ميزان نفوذ و تيراژ پاييني برخوردارند اما رسانه‌هاي فضاي مجازي و به طور مشخص رسانه‌هاي اجتماعي و پلتفرم‌هايي كه همزمان چند رسانه و ابزار هستند از طريق موبايل كه ضريب نفوذ بالايي دارد و خطوط مخابراتي قابل دسترس هستند.
در حوادث سيل اخير كه هنوز هم برخي استان‌هاي جنوبي و غربي و شمالي كشور با آن دست و پنجه نرم مي‌كنند، بازيگر رسانه‌اي نقش اول، رسانه‌هاي اجتماعي مبتني بر موبايل بودند.

تقريباً هر آنچه در حافظه‌تان از سيل مذكور به ياد مي‌آوريد و تصاوير انبوهي كه مردم منتشر مي‌كردند به وسيله مردم ثبت و ضبط و منتشر شده بود. اين تصاوير و خبرها ممكن است خام و اديت نشده به نظر برسد اما بكر و تكان دهنده و دست اول و دست نخورده بود.
حتي راديو و تلويزيون ايران نيز به رغم مقاومت تاريخي خود براي استفاده از تصاوير ارسالي روي رسانه‌هاي اجتماعي، در ميانه راه ناگزير از انتشار اين تصاوير روي گزارش‌هاي روزانه خود شد.

شبكه‌هاي اجتماعي امكان تبادل دوسويه اطلاعات ميان مردم دارند و به همين دليل علاوه بر اطلاع‌رساني از پايين به بالا، گاهي اين شبكه‌ها نقش استمداد براي امداد و نجات را براي مردم نيز بازي مي‌كردند.
از عجايب زمانه ما اين است كه به رغم اينكه گزارش‌هاي رسمي نشان مي‌دهد كه تلگرام همچنان رسانه اول مورد استفاده ايراني‌هاست و حتي ميزان مراجعه و مصرف پهناي باند تلگرام در ايران نسبت به قبل از فيلترينگ تغييري نكرده، باز هم اين رسانه فيلتر است.

هم تلگرام و هم توئيتر رسانه‌هاي اجتماعي مؤثري در اطلاع‌رساني سيل اخير بودند و عجيب اينكه حتي مسئولان عالي رتبه كشوري نيز از طريق همين رسانه‌هاي اجتماعي فيلتر شده به مردم اطلاع‌رساني مي‌كنند.

در مورد مطبوعات ايران و نقش آنها در اين بحران نيز بايد گفت اين چندمين بار است كه رسانه‌هاي مكتوب ايران در بحبوحه حوادث و رويدادهاي مهم داخلي يا بين‌المللي در حالت تعطيلي به سر برده و از قافله اطلاع‌رساني عقب مانده‌اند. درست در همان دو هفته‌اي كه كشور از شمال تا جنوب درگير سيلي مرگبار شده بود، مطبوعات ايران به طور دستجمعي به خواب و تعطيلي رفته بودند و شايد به تعداد انگشتان يك دست، خبرنگار مطبوعاتي در استان‌هاي درگير سيل حضور داشت، آن هم خبرنگاراني كه نه براي مأموريت بلكه احتمالاً براي ديدار از موطن خود عازم شهرستان‌هاي مختلف شده بودند.

در يك جمع‌بندي بايد گفت سيل اخير، نقش رسانه‌هاي اجتماعي در اطلاع‌رساني بحران نقش اول و رسانه‌هاي ديداري و شنيداري در رتبه دوم قرار داشتند و مطبوعات كشور نيز با نتيجه صفر، ميدان را به ديگر رسانه‌ها واگذار كرده بودند.
اما واقعيت تأسف بار نيز اين است كه رسانه نگارهاي ايراني نيز به طور كامل و دقيق، فوت و فن‌ها و تكنيك‌هاي رسانه نگاري در بحران را نمي‌دانند. نقش رسانه در بحران، دميدن در آتش خشم و نفرت و تحريك احساسات عمومي نيست. رسانه در بحران بايد نقش اميدبخش، زندگي بخش و آرامش بخش داشته باشد. شايد لازم باشد يكبار به‌طور كامل همه رسانه‌هاي ايران دوره‌هاي آموزشي استاندارد رسانه نگاري در بحران را فراگيرند و از آن مهمتر آموزش عمومي براي رسانه نگاري شهروندي در كشور است، چرا كه هر شهروندي با داشتن يك موبايل و دسترسي به يك رسانه اجتماعي، خود يك خبرنگار است.

*منبع: روزنامه ايران،1398،1،19
**گروه اطلاع رساني**1893**9131