تعامل، تنها راه رفع فیلتر سرویس‌های مسدود شده است

در ادامه این گفت وگو می خوانیم: یكشنبه 29 مرداد محمدجواد آذری جهرمی، وزیر پیشنهادی حسن روحانی برای پست وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت دوازدهم با 152 رأی توانست از مجلس رأی اعتماد بگیرد. جهرمی در یك ماه گذشته با توجه به حاشیه‌هایی كه به دلیل سابقه‌های امنیتی خود داشت روزهای پرتنش و سختی را پشت سر گذاشت. حالا اما بعد از تمام اما و اگرها در خصوص كارنامه كاری او، قرار است به‌عنوان یازدهمین وزیر ارتباطات بعد از انقلاب شروع به كار كند.

جهرمی در برنامه خود كه تقدیم مجلس شد اهداف مشخصی را برای انجام در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در نظر گرفته است. توسعه مهارت و تربیت نیروی متخصص در بخش تكنولوژی، رفع انحصار برای توسعه شبكه دسترسی، شكل‌گیری بازار رقابتی، شفاف‌سازی، مقررات‌زدایی و آزاد‌سازی رفع انحصار برای توسعه سرویس‌های نوین، ایجاد اشتغال و حل معضلات شركت‌های نوپا و... از جمله وعده‌هایی است كه او قول انجام آن در وزارت ارتباطات دولت دوازدهم را داده است. در نخستین مصاحبه‌ای كه با جهرمی به عنوان وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات داشتیم از او در خصوص برنامه‌های دقیقش برای رسیدن به این اهداف پرسیدیم كه در ادامه می‌خوانید.

**در حال حاضر نخستین خواسته كاربران اینترنت از جنابعالی به‌عنوان وزیر ارتباطات رفع محدودیت‌ها و برداشته شدن فیلترینگ از سرویس‌هایی مانند توئیتر است. چقدر رفع این محدودیت‌ها و دسترسی آزاد به اطلاعات جزو اولویت‌های برنامه شما در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات خواهد بود؟
مقوله فیلترینگ براساس یك چارچوب و قانون مشخص كه مصوب مجلس است در كشور اعمال و مكانیزم انجام فیلترینگ در كارگروهی كه در دادستانی كل كشور است مشخص می‌شود. ضمن اینكه جدا از تصمیم‌گیری‌هایی كه در این خصوص توسط كارگروه تعیین مصادیق مجرمانه اتخاذ می‌شود، براساس قوانین مدنی كشور قضات هم می‌توانند در این خصوص تصمیم‌هایی اتخاذ كنند.

كارگروه ناقض اختیارات مرجع قضایی نیست. البته به لحاظ حقوقی تردید‌هایی در خصوص اینكه مرجع قضایی یك شهر یا كشور می‌تواند حكم به مسدود‌سازی یك سرویس عمومی دهد وجود دارد، اما قوه قضائیه در برخی مواقع به موضوع پیشگیری از انجام یك جرم استناد و بر همین اساس اعلام می‌كند كه من مختار هستم مستقیم وارد و یك شبكه را فیلتر كنم. در كشور ما برای فیلتر شدن سرویس‌ها دو نوع مسأله وجود دارد. یك مسأله حاكمیتی و دیگری هم مسأله فرهنگی و اخلاقی. شبكه اجتماعی مانند توئیتر شبكه‌ای با مطالب غیراخلاقی وغیر فرهنگی نیست و مقوله فیلترینگ توئیتر بواسطه موضوعات حاكمیتی انجام شده است.

**منظورتان از موضوعات حاكمیتی چیست؟
به طور خاص این شبكه در رخداد سال 88 موضعی علیه حكومت ایران داشت. در آن زمان و براساس اظهاراتی كه از سوی مدیر این شبكه مطرح شد دولت ایران این تصور را داشت كه آنها در امور داخلی كشور دخالت كرده‌‎اندو فیلتر توئیتر به این دلیل اتخاذ شد.

** چگونه می‌توان موضوعات حاكمیتی كه باعث مسدود شدن یك شبكه اجتماعی می‌شوند را حل كرد؟
با اعتماد متقابل قابل حل است. یعنی توئیتر كه در یك موقعیت حساس اظهار نظری خلاف شرایط حاكم داشته، باید اعتمادسازی انجام دهد و ما اطمینان خاطر داشته باشیم كه این شبكه مجدداً از موقعیت و امكاناتش علیه كشور ما استفاده نمی‌كند. فضای توئیتر یك فضای كاملاً مناسب است و من از آن بازخورد‌های بسیار مثبتی گرفته‌ام و به همین خاطر هم در آن عضو هستم.

**آیا تصمیم دارید در وزارت ارتباطات شرایطی برای تعامل با سرویس‌دهندگان اینترنتی خارجی از جمله توئیتر داشته باشید؟
این سرویس‌دهنده اعلام آمادگی رسمی خود را مطرح كرده و اعلام داشته كه حاضر به گفت‌و‌گو برای حل مشكلات است. فكر می‌كنم با توجه به شرایط حال حاضر زمینه برای این گفت‌و‌گو و تعامل وجود دارد. فضای توئیتر فضایی با محتویات غیر اخلاقی نیست كه باید مسدود باقی بماند چرا كه بیشتر فضای این شبكه معقول است. بنابراین تنها از راه اعتماد‌سازی از سوی همین شبكه، امكان رفع فیلترینگ آن وجود دارد.

**پاسخ ایران به این اعلام آمادگی برای گفت‌و‌گو چیست؟
تصمیم‌گیری در این خصوص تنها بر عهده وزارت ارتباطات نیست. تصمیم‌گیر اصلی این موضوع مرجعی به نام شورای عالی فضای مجازی است و این مجموعه باید تصمیم نهایی در این خصوص را اتخاذ كند. در حال حاضر آنها درخواستشان را مطرح كرده‌اند و شورای مجازی باید بررسی‌های لازم برای این گفت‌و‌گو را انجام دهد در نهایت نیز ما براساس رهنمودها و دستورات این شورا اقدام‌های لازم را انجام خواهیم داد.

**در خصوص رفع فیلتر سرویس‌های محبوب دیگر مانند یوتیوب قرار است چه تصمیمی گرفته شود. اخیراً خود شما اعلام كردید كه دادستان كل كشور با رفع فیلتر یوتیوب و بلاگ اسپات برای نهادهای آموزشی و دانشگاه‌ها موافقت كرده است چرا فقط دانشگاه‌ها؟
برعكس توئیتر كه محتویات آن غیر اخلاقی نیست، بخشی از مطالب یوتیوب و بلاگ اسپات را محتویات غیر اخلاقی تشكیل می‌دهد البته این مطالب بسته به تعاریف فرهنگی از نظر هر فرد یا هر كشور متفاوت است. اما در خصوص چنین سرویس‌هایی ما باید به حاكمیت اطمینان ببخشیم كه می‌توانیم فضایی به وجود آوریم كه مطالب غیر اخلاقی یك سرویس حذف شود تا در نهایت مطالب مفید و آموزشی آن در اختیار كاربران قرار گیرد. اعتماد‌سازی برای دستگاه قضایی و كارگروه تعیین مصادیق مجرمانه سیكلی است كه نیاز به گذر زمان دارد.

یك زمان‌هایی برداشت این بود كه رفتار‌ها و خواسته‌ها برای ورود به حوزه یوتیوب و سرویس‌های مشابه تنها رویكرد سیاسی است و اصلاً فضا برای ورود و حل مسأله وجود نداشت اما خوشبختانه رویكردی كه امروز دادستان محترم كل كشور دارند كاملاً مثبت است و ایشان به این موضوع از دید سیاسی نگاه نمی‌كنند بلكه به دنبال حل مسأله هستند. جلسات مختلفی با دادستان كل كشور داشتیم و در این خصوص چالش جدی وجود دارد. نخستین چالش این است كه از ما خواسته می‌شود تا حذف مطالب غیر اخلاقی یك سرویس دهنده خاص را به صورت پایلوت انجام دهیم تا نتیجه برای آنها قابل مشاهده باشد.

چالش دوم نگرانی كسب‌ وكارهایی است كه خدمات مشابه محتوایی مانند یوتیوب می‌دهند و اینكه رفع فیلتر یوتیوب به كسب و كار آنها ضربه و ضرر وارد می‌كند. هرچند تجربه رفع انحصار خدمات نسل سوم همراه كه برای سال‌ها در اختیار اپراتور سوم بود نشان داد زمانی كه انحصار در بازار وجود داشته باشد نه اپراتور رشد می‌كند و نه كاربران خدمات مطلوب دریافت می‌كنند. رفع انحصار خدمات نسل سوم كمك كرد تا با ورود اپراتور اول و دوم كاربران اپراتور سوم از 300 هزار كاربر در عرض یك سال به 4 میلیون كاربر برسد. در هر صورت در خصوص رفع فیلتر سرویس‌های اینترنتی پر مخاطب در مرحله اعتماد‌سازی هستیم. ملاحظات سختی برای رفع فیلتر سرویسی مانند یوتیوب و بلاگ اسپات از طرف دادستانی مطرح شده است اما ما تمام تلاش‌مان را برای ایجاد اعتمادسازی به كار خواهیم گرفتم.

**این ملاحظات و شرایط سختی كه از آن صحبت می‌كنید شامل چه مواردی هستند؟
در یك كلام و به صورت خلاصه این ملاحظات فرهنگی است. ما شبكه علمی كشور را پیشنهاد دادیم چون جامعه‌ای كه بیشترین درخواست برای استفاده از یوتیوب و بلاگ اسپات را داشت جامعه دانشگاهی كشور بود و به نظرمان رسید پایلوت حذف مطالب غیر اخلاقی و ایجاد دسترسی آزاد به مطالب آموزشی و كاربردی این دو سرویس در این جامعه مؤثر‌تر است.

اما همین تصمیم صدای انتقاد بسیاری از كاربران را بلند كرده است چرا كه آنها اعلام می‌كنند اینكه تنها یوتیوب در اختیار دانشجویان دانشگاه یا مراكز آموزشی قرار گیرد یك نوع تبعیض است.
این نگاه ایجاد شده اصلاً درست نیست. ما نگاهی به یك كاربر خاص نداشتیم بلكه به دنبال جامعه آماری خاصی بودیم تا طرح پایلوتی كه به آن اشاره كردم را برای آنها پیاده كنیم به همین خاطر هم دانشگاه‌ها را انتخاب كردیم چون شبكه علمی كشور را در اختیار داشتند.

**یعنی باید این امید را داشت كه بعد از دانشگاه‌ها و مراكز آموزشی، تمامی كاربران هم بدون فیلترینگ به سرویس یوتیوب دسترسی خواهند داشت؟
طبیعتاً اگر دغدغه‌های كمیته تعیین مصادیق و قوه‌ قضائیه با اجرای پایلوت این طرح برطرف شود این اجازه نیز به وجود خواهد آمد تا تمامی كاربران بدون محدودیت به این سرویس دسترسی داشته باشند.

**در دولت گذشته با توجه به فراهم نبودن زیرساخت‌های ارتباطی لازم، وزارت ارتباطات دولت یازدهم تنها به توسعه این زیرساخت‌ها اقدام كرد و كار مشخصی برای بهبود كیفیت اینترنت نشد تا در نهایت با گذشت چندین سال از ورود اینترنت به كشور دغدغه اصلی كاربران همچنان كیفیت سرویس اینترنتی باشد كه تهیه می‌كنند. چه برنامه‌هایی برای بهبود واقعی كیفیت اینترنت در كشور دارید؟
كیفیت یك زنجیره است. در این زنجیره شبكه اپراتور تلفن همراه یا اینترنت ثابت، شبكه مخابرات شهری و استانی، شبكه زیرساخت وجود دارد. هر اشكالی در یكی از این زنجیره‌ها می‌تواند به اختلال در سرویس اینترنت كاربر و در نهایت افت كیفیت سرویسشان بینجامد. در خصوص شبكه زیرساخت در سه سال اخیر كارهای قابل توجه و بزرگی انجام شد از جمله اینكه مسیر تأمین اینترنت بین‌الملل خود را از مسیر جنوب كه یك مسیر پر اختلال و بی‌كیفیتی بود به مسیر شمال انتقال دادیم.

همین تغییر مسیر باعث شده ضریب دسترسی به شبكه به بالاترین حد خود یعنی 99 درصد برسد. از طرف دیگر ما چگالی توزیع ترافیك شبكه خود را تصحیح كردیم یعنی ارتباط خود از مرزهای مختلف را افزایش داده‌ایم. از سوی دیگر شبكه ارتباطی اپراتورهای تلفن همراه و ثابت نیز با سرمایه‌گذاری كه انجام داده‌اند بهبود قابل توجهی داشته است. تمام این مسائل به بهبود كیفیت در چند سال گذشته كمك قابل توجهی كرده است هر چند جای بهبود بیشتر وجود دارد.

امروز localize یا محلی كردن سرویس‌های اینترنتی و انتقال CDNهای سرویس‌های پرمخاطب به داخل كشور می‌تواند فاصله شما با محتوا را كمتر كند كه در نهایت این كم شدن فاصله به معنی بهبود كیفیت اینترنت كاربران خواهد بود. اما در این زمینه مشكلات جدی وجود دارد. مانند تجربه‌ای كه در خصوص تلگرام داشتیم. تا حركتی در این خصوص انجام می‌دهیم سر صدای عجیبی مبنی بر دخالت در حریم خصوصی كاربران بلند می‌شود. چنین فضایی جلوی پیشرفت كار را می‌گیرد.

**به نظر شما عدم شفاف‌سازی مناسب از سوی وزارت ارتباطات باعث مطرح شدن چنین حاشیه‌هایی در خصوص انتقال یك CDN به داخل كشور نمی‌شود؟
وزارت ارتباطات تمام تلاش خود برای شفاف‌سازی و ارائه اطلاعات دقیق به كاربران خود را انجام می‌دهد اما یك دیدگاه اشتباه وجود دارد و آن اینكه هر كاری دولت در این زمینه انجام دهد برای دست‌بردن در اطلاعات شخصی كاربران است و این در حالی است كه موضوع اصلی نه حریم خصوصی كاربران كه افزایش كیفیت اینترنت است.

از سوی دیگر ما قدم‌هایی برای انتقال سرور یا CDN سرویس‌های پركاربر در ایران برمی‌داریم اما اعلام می‌شود كه اگر قرار است این سرویس‌ها به ایران بیایند باید مقررات داخل كشور را رعایت كنند كه این كاملاً غیر منطقی است چرا كه یك سرویس‌دهنده بین‌المللی دلیلی ندارد به كشور ما بیاید و مقررات ما را هم رعایت كند. البته كه نمی‌توان به اصول فرهنگی كشور بی‌تفاوت بود اما 67 مصداق مجرمانه در فضای اینترنت كشور تعیین شده است و اگر ما از سرویس‌دهنده خارجی بخواهیم این 67 مصداق را رعایت كند هرگز این درخواست را قبول نمی‌كند. همین اختلافات درونی و به تفاهم نرسیدن داخلی ما در نهایت باعث می‌شود كه مذاكرات پیشروی نداشته باشد و در نهایت كیفیت اینترنت كشور از یك سطحی بیشتر بهبود پیدا نكند.

**راه حلی كه برای این مشكل خواهید داشت چه خواهد بود؟
ما باید به یك جمع‌بندی كلان‌تر در این خصوص برسیم. گفت‌و‌گو و مذاكرات در این خصوص را با شورای عالی فضای مجازی و دبیرخانه كمیته تعیین مصادیق مجرمانه شروع كرده‌ایم تا شرایطی فراهم كنیم كه كاربران با پرداخت هزینه كمتر، سرویس‌های اینترنتی خود را با بهترین كیفیت در اختیار داشته باشند.

**چه برنامه‌هایی برای سرویس‌های اینترنتی داخلی در نظر گرفته‌اید؟
در خصوص سرویس‌های اینترنتی داخلی اتفاق‌های بزرگی رخ داده است اما بزرگترین مشكل در راه بهبود سرویس‌های داخلی، عدم توسعه شبكه مخابرات ایران است. سال‌های زیادی سرمایه‌گذاری روی شبكه این شركت نشده است هرچند با مدیریت جدیدی كه به این شركت آمده قدم‌های خوبی برای حل مشكلات شبكه مخابرات كشور برداشته شده است.

از جمله‌ این قدم‌ها می‌توان به منتشر كردن شاخص‌های كیفی شبكه این شركت اشاره كرد. انحصار ذاتی كه در بدنه شركت مخابرات وجود دارد برداشتن قدم‌های بزرگ در آن را سخت كرده است به همین خاطر حل مشكلات شركت مخابرات نیاز به هدفگذاری‌های دقیق دارد. تلاش خواهیم كرد سرمایه‌گذاری‌های بهتری در این شركت انجام شود و شاید هم لازم باشد حاكمیت در این حوزه ورود كند. بخشی از شبكه مخابرات با ایجاد رقابت توسعه پیدا خواهد كرد.

**از جمله مصوبه اخیر رگولاتور، ارائه اینترنت نامحدود و حذف بسته‌های حجمی اینترنت پرسرعت بود كه در نهایت هم فعلاً متوقف شده است. از نظر بسیاری از فعالان بازار اینترنت این مصوبه‌ها بیشتر به جای ایجاد رقابت در بازار باعث ورشكستگی این فعالان می‌شود و كاربران نیز از این طرح‌ها منفعتی نخواهند برد. به‌عنوان وزیر ارتباطات دولت دوازدهم آیا تصمیم ندارید سیاستگذاری در بازار اینترنت را بر عهده خود فعالان این بازار بگذارید تا در نهایت قیمت و كیفیت اینترنت به شرایط مطلوب و منطقی نزدیك شود؟
دنیا به همین سمتی كه اشاره كرده‌اید پیش رفته و اپراتورهای اینترنتی خودشان تعیین‌كننده سیاست‌های این بازار هستند اما واقعیت این است كه در كشور ما اگر فضا بدون هیچ نظارتی باز گذاشته شود حقوق مصرف‌كننده رعایت نخواهد شد. یكی از وظایف اصلی حاكمیت دفاع از حقوق مردم است. وضع مقررات باعث نمی‌شود این شركت‌ها دچار ورشكستگی یا حذف از بازار شوند بلكه گاهی اوقات نبود قانون باعث می‌شود كه این شركت‌ها قیمت‌ها را بالا برده و در نهایت كاربران متحمل ضرر شوند.
قدرتی كه برخی از اپراتورهای بزرگ اینترنتی و همراه دارند می‌تواند سبب حذف رقیبان كوچكترشان شود. در نهایت حذف رقیبان كوچك باعث ایجاد انحصار در بازار و نبود قدرت كافی برای كنترل آنها می‌شود.

**به نظر شما وجود 5 اپراتور بزرگ اینترنتی بهتر از این نیست كه به 17 شركت اینترنت پروانه فعالیت در بازار داده شود؟
كاهش تعداد پروانه‌ها از جمله رویكرد‌های وزارت ارتباطات دولت یازدهم بوده است به طوری كه در زمان شروع به كار این وزارتخانه تعداد پروانه‌های ارتباطی كشور 3 هزارو 500 مجوز بود اما حالا به 17 مجوز رسیده است. با بسته‌های حمایتی و تشویقی در تلاش برای فراهم كردن شرایط ادغام برخی شركت‌های اینترنتی هستیم اما در كل مسیری كه ما باید پیش بگیریم خروج حاكمیت از مسیر تعرفه‌گذاری است. در واقع باید به سمت باز گذاشتن تعرفه و پایش كیفیت اینترنت قدم برداریم. بدنه كمیسیون سازمان تنظیم هم اعتقاد به فضای آزاد برای قیمت‌گذاری دارد. اما شرایط فعلی اجازه كاهش دخالت رگولاتوری در بازار اینترنت كشور را نمی‌دهد.

**در آخرین ماه‌های سال 95 آقای واعظی به همراه برخی اعضای كابینه نشست‌های هم اندیشی با شركت‌های نوپا برای حل مشكلات این فعالان برگزار كردند اما در نهایت خروجی این نشست‌ها مشخص نشد تا جایی كه با تمام قول‌‌هایی كه ایشان و دیگر وزیران كابینه دولت یازدهم دادند همچنان این شركت‌ها با محدودیت‌هایی از جمله مسدود شدن سرویس، مشكلات بیمه‌ای و مالیاتی روبه رو هستند. راه‌ حل شما در وزارت ارتباطات دولت دوازدهم برای حل مشكل شركت‌های نوپا چیست؟
در رأس برنامه‌هایی كه تقدیم مجلس شد به انقلاب دیجیتال كه در دنیا اتفاق افتاده است اشاره‌ كرده‌ام. انقلاب دیجیتال به دنبال خود یك اقتصاد دیجیتال به همراه دارد یعنی تنها موضوع فناوری نیست بلكه موضوع اقتصاد و رشد اقتصادی هم مطرح است. چارچوب كلی برنامه من توانمندسازی مردم و كشور به كمك بهره‌برداری از فرصت‌های دیجیتال است.

فرصت‌های استفاده از انقلاب دیجیتال، اشتغال زایی و در نهایت افزایش درآمد است. اما متأسفانه ساختار ما متناسب با این رویكرد نیست. ما باید به جای تصدی‌گری در وزارت ارتباطات به دنبال تعریف بسته‌های حمایتی مناسب برای رفع موانع پیش روی كسب و كارهای نوپا باشیم. باید با كمك قانون‌هایی كه وجود دارد مشكلات این شركت‌ها را حل كنیم.

**یعنی تصمیم دارید ساختار وزارت ارتباطات را تغییر دهید؟
ساختار فعلی در وزارت ارتباطات متناسب با تغییرات به وجود آمده در دنیای تكنولوژی نیست. در واقع مكانیزم حاضر در بخش‌های مختلف وزارت ارتباطات مانند پست، فرودگاه پیام و... براساس مدل توسعه صنعتی بوده است پیش رفتن با چنین ساختاری ما را در رسیدن به اهداف با مشكل مواجه می‌كند.

سازمانی مانند فناوری اطلاعات در حال حاضر 600 كارمند دارد. چون ساختار این سازمان از ابتدا به صورت شركتی دیده شده به همین خاطر این سازمان باید دنبال درآمد باشد تا بتواند حقوق كاركنانش را پرداخت كند. در نهایت هم این سازمان برای داشتن درآمد به دنبال اعتبار، بستن قرار داد و... است و نمی‌تواند از بخش خصوصی بخوبی حمایت كند.

پس با این شرایط قطعاً باید ساختارها با تغییرات اساسی همراه شود. ساختاری باید به وجود آید كه بتوانیم برخی اختیارات و قوانین ویژه در حوزه را در اختیار بگیریم تا در نهایت از فرصت‌های فضای مجازی كه می‌تواند به رشد كسب و كارهای نوپا كمك كند استفاده كنیم. وقتی صحبت از افزایش سرعت اینترنت و رساندن سرویس اینترنت به روستاها می‌شود تمام این اهداف فرعی برای كمك به كسب و كارهای نوپاست.

*منبع: روزنامه ایران، 1396.5.31
**گروه اطلاع رسانی**9370**2002** انتشار دهنده: فاطمه قنادقرصی