فرقانی : شبكه های مجازی بر فضای انتخاباتی امسال مسلط شدند

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، افزایش اثرگذاری فضای مجازی بر روند تبلیغات و اطلاع رسانی در دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری تا جایی بود كه برخی نامزدهای ریاست جمهوری بخش زیادی از فعالیت های تبلیغاتی خود را بر تسخیر این فضا متمركز ساختند.
انتشار سریع خبرها و واكنش لحظه به لحظه ای به رویدادها و فعالیت های انتخاباتی جریان های سیاسی و نامزدهای ریاست جمهوری، توجه افكار عمومی را به استفاده از این فضا برای به دست آوردن خبرهای انتخاباتی جلب كرده بود. گسترش استفاده از شبكه های مجازی به ویژه در بزنگاه های سیاسی در كشور همچون برگزاری انتخابات، ضمن اینكه از نقش پررنگ این فضا در هدایت افكار عمومی حكایت دارد، نشانی از افزایش آگاهی سیاسی در جامعه ایران است.
«محمدمهدی فرقانی» رییس دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا، اثرگذاری شبكه های اجتماعی و فضای مجازی را بر این دوره از انتخابات ریاست جمهوری بسیار عمیق و گسترده عنوان كرد.
این مدرس روزنامه نگاری در ادامه از آسیب های فضای مجازی در تولید شایعات و خبرهای نادرست سخن گفت و راهكار آن را حرفه ای و اخلاقی عمل كردن رسانه های سنتی دانست.
متن كامل گفت وگو با فرقانی به شرح زیر است:

** ایرنا: تاثیر شبكه های اجتماعی و فضای مجازی بر روند اطلاع رسانی و تبلیغات نامزدها را در این دوره از انتخابات چگونه ارزیابی می كنید؟
** فرقانی: شبكه های اجتماعی در دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری نه تنها اثرگذار بلكه تعیین كننده بودند. در واقع، استفاده از این شبكه ها به دلیل حجم بالای تولید و انتقال محتوا در این دوره از انتخابات به اوج خود رسید. كیفیت، تنوع داده ها و تعدد نرم افزارها و كانال های مجازی نیز دلیل دیگری افزایش استقبال مردم از این فضا در فضای انتخاباتی بود. نفوذ كانال های تلگرام و صفحه های اینستاگرام تا جایی ود كه برخی ستادهای انتخاباتی مبالغ كلانی برای خرید كانال های پربازدید در این دو نرم افزار هزینه كردند زیرا به تاثیر و كارآمدی آن در فضای انتخابات واقف بودند و از این هزینه به شیوه مطلوب بهره بردند.
استفاده از فضای مجازی در انتخابات ریاست جمهوری در اوج خود قرار گرفت چرا كه كیفیت، كمیت و سرعت انتشار اطلاعات حتی در مواقعی كه مناظره های تلویزیونی یا مراسم سخنرانی نامزدها در حال پخش بود، در حد بالایی قرار داشت. مناظره ها و سخنرانی نامزدها در جمع مردم استان های مختلف به صورت ثانیه ای و لحظه ای در فضای مجازی بازتاب می یافت. در این جریان همچنین، به راحتی اسناد، مدارك، تصاویر و اطلاعاتی عرضه می شد كه شاید در آرشیو قوی ترین رسانه ها نیز وجود نداشت. این نشان دهنده این است كه این فضا متعلق به شهروندان است. كافی است هر شهروندی تصویر یا مدركی داشته باشد كه به سرعت و راحتی آن را به اشتراك بگذارد.

** ایرنا: آیا تسلط فضای مجازی بر شیوه تبلیغات و روند انتشار خبرها، در تبلیغات كاغذی و سنتی اثر گذاشت؟ آیا می توان گفت شیوه نوین تبلیغات در فضای مجازی تبلیغات كاغذی را به گوشه ای راند؟
** فرقانی: به شدت. دست كم در تهران شاهد این بودیم كه میزان مصرف كاغذ به حداقل رسید. تا پیش از این، در جریان انتخابات و در دوره تبلیغات شاهد استفاده بی رویه و گسترده از كاغذ برای چاپ پوسترهای تبلیغاتی بودیم و تا روزها قبل و پس از انتخابات خیابان ها و معابر در محاصره كاغذپاره ها بود. اما در این دوره حتی بر در و دیوار شهر نیز مانند انتخابات قبلی اعلامیه و پوستر دیده نمی شد. بنابراین می توان گفت برتری فضای مجازی در انتخابات منجر به صرفه جویی در مصرف كاغذ شد. به هر حال استفاده از كاغذ ضمن آسیب به طبیعت، آلودگی های زیست محیطی نیز به همراه دارد. اگرچه مطبوعات در هر دوره از انتخابات كاركرد خود را دارند اما تیراژ مطبوعات نشان از اثربخشی بالای فضای مجازی بر انتخابات دارد.

** ایرنا: پس با وجود این، آیا می توان گفت گسترش و تسلط فضای مجازی بر میزان استفاده و اثربخشی عمیق رسانه ها و تبلیغات سنتی اثرگذاشته است؟
** فرقانی: در زمان انتخابات ده ها میلیون تحلیل گر و دنبال كننده اخبار و اطلاعات در فضای مجازی وجود داشت در حالی كه مجموع جمعیتی كه در سخنرانی نامزدها حضور داشتند و در ارتباط مستقیم با نامزدها قرار گرفتند شاید به 2 تا 3 میلیون نیز نرسد. اگرچه ارتباط چهره به چهره و مستقیم تاثیر عمیق و كاركردهای خود را دارد اما در عین حال محدودیت وسعت میدان عمل را نیز دارا است.
تبلیغات انتخاباتی مانند سپهر انتخاباتی است كه هر یك از ابزار و عناصر تبلیغات كاركرد خود را دارد و مجموعه آن ها این سپهره تبلیغاتی را كامل می كند. برای نمونه مناظره ها، مصاحبه ها، حضور در جمع مردم و سخنرانی ها در كنار فضای مجازی دست به دست هم می دهند تا اثرگذاری كنند. در این میان، اگر بخواهیم از نظر وسعت حوزه انتشار و تاثیر پیام هر یك از ابزارهای تبلیغاتی را مقایسه كنیم به نظر می رسد فضای مجازی وسیع ترین حوزه انتشار را در اختیار دارد و یكی از موثرترین و كارآمدترین حوزه ها به شمار می رود.

** ایرنا: فضای مجازی به همان میزان كه بر جریان انتخابات ایران اثرگذاشت، بر شایعات و انتشار اخبار غیرواقع نیز دامن زد. این روی سكه را چگونه ارزیابی می كنید؟
** فرقانی: فضای مجازی به همان میزان كه از اثرگذاری بالایی برخوردار است، دارای آسیب هایی است. در جریان همین انتخابات تولید «فیك نیوز» یا اخبار جعلی، نادرست و تحریف شده را شاهد بودیم. همچنین تهمت ها، توهین ها و هتك حرمت های فراوان در فضای مجازی نسبت به نامزدها و مسوولان صورت گرفت.
سندسازی ها و خبرسازی ها در فضای مجازی بازار آشفته ای از پیام را به وجود آورد كه تشخیص و شناخت اخبار درست از نادرست را با مشكل روبه رو ساخت. در برابر این هجم شایعه و خبرهای نادرست، شهروندان باید با تجربه های كسب كرده در هر دوره و مقطعی به تدریج به شناخت و آگاهی برسند تا خبرهای درست را از نادرست تشخیص داده و با خبرهای سیار كانال های مجازی مقایسه كنند. در هر صورت این نیز جزو عوارض و پیامدهای منفی این دستاورد تمدنی بشر است و مانند هر پدیده دیگر مزایا و معایب خویش را دارد. در این مسیر باید میزان برخورداری از مزایا را به حداكثر رساند.

** ایرنا: با توجه به اینكه گستره استفاده از فضای مجازی در انتخابات ریاست جمهوری بیشتر از انتخابات مجلس دهم و خبرگان رهبری بود و همین میزان استفاده در انتخابات بعدی افزایش خواهد یافت، چه راهكارهایی برای كنترل این فضا و كاهش آسیب های آن وجود دارد؟
** فرقانی: اگر رسانه های سنتی به اصول اخلاقی و حرفه ای خود پایبند باشند، همواره به عنوان مرجع مورد استفاده جامعه قرار خواهند گرفت. در این صورت جامعه خبرها و اطلاعاتی كه از شبكه های مختلف دریافت می كند را با آنچه در رسانه های سنتی منتشر می شود، مقایسه خواهد كرد و درستی اطلاعات و خبرهای منتشر شده در فضای مجازی احراز خواهد شد. مدیریت در رسانه های سنتی باید به سمت حرفه ای حركت كند و سانسور و محدودیت ها در این رسانه ها باید كاهش یابد. مراجعه مردم به رسانه های سنتی و مقایسه خبرهای فضای مجازی با آنچه در این رسانه منتشر می شود، مشروط بر این است كه رسانه های سنتی به وظایف و مسئولیت های اجتماعی و اخلاقی خود پایبند باشند و جز حقیقت چیزی نگویند.
رسانه های سنتی باید در راستای آگاهی بخشی و افزایش سطح آگاهی و هوشیاری اجتماعی مردم گام بردارند نه اینكه دنبال منافع سیاسی، جناحی و گروهی خود باشند تا در نتیجه آن، منافع، خبرها را شكل دهند یا دستكاری و تحریف كنند. این اتفاقی است كه الان متاسفانه شاهد آن هستیم. بسیاری از رسانه های مجوز دارِ رسمی از نظر درستی و دقت مطالب دارای كم و كاستی هایی اند.
پژوهشم** 9283** 1601**خبرنگار: فرشته ذبیحیان** انتشاردهنده:شهناز حسنی

ایرنا پژوهش،كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران و جهان، https://t.me/Irnaresearch با ما همراه شوید.