بلاياي طبيعي گسترده ترين نگراني در زندگي مردم مناطق محروم و كم برخوردار

به گزارش خبرنگار اجتماعی ایرنا، فلات ایران سابقه لرزه خیزی طولانی دارد و سرزمین ایران در بخش میانی كمربند كوه زایی و لرزه خیزی آلپ - هیمالیا یكی از مناطق زلزله خیز جهان قرار گرفته است، حدود 90 درصد سرزمین ایران روی نوار زلزله واقع شده و از لحاظ تنوع زمین لرزه هایی كه به وقوع می پیوندد، مهد زمین لرزه ها نام گرفته است.

فلات ایران در محل تلاقی صفحه های عربستان (عربستان - آفریقا)،هند (هند- استرالیا) و اوراسیا (اروپا- آسیا) واقع شده است به طوری كه تلاقی این صفحات باعث شده تا پیوسته این فلات كه در كل ضعیف ترازصفحات یاد شده است ،تغییر شكل داده و به وسیله چین خوردگی ها و رشته كوه هایی چون زاگرس در غرب، البرز و كپه داغ در شمال و شمال شرق، كوه های شرقی ایران در شرق و مكران در جنوب شرق احاطه شود.

كارشناسان می گویند حركات پوسته زمین در دوران های مختلف زمین شناسی، در فلات ایران تعدادی گسل فعال و غیر فعال ایجاد شده است كه منشای زمین لرزه هایی با شدت های خفیف تا شدید در مناطق مختلف ایران بوده اند.

براین اساس گرچه ایران روی كمربند لرزه خیز جهان قرار گرفته است، اما میزان لرزه خیزی در سراسر آن یكسان نیست و می توان آن را براین اساس به گستره های كوچك تری تقسیم كرد.

بنا به تحقیقات صورت گرفته ازسوی كارشناسان مدیریت حوادث وسوانح به طور كلی نواحی لرزه خیزی ایران عبارتند از دو ناحیه لرزه خیزی كه ناحیه نخست شامل هلالی است كه از آذربایجان شروع شده و در امتداد رشته كوه البرز به شمال خراسان می رسد و آنگاه به سوی جنوب از حاشیه كویر تا شمال سیستان امتداد می یابد و ناحیه دوم نیز كوه های زاگرس تا لارستان را در برمی گیرد.

براساس آمار ثبت شده در مراكز امدادی و مدیریت بحران كشورمان در طول تاریخ ایران زمین، زمین لرزه های متعدد وگاه ویرانگری نواحی مختلف كشور را به لرزه در آورده است كه این زلزله ها تلفات و خسارات سنگینی نیز به دنبال داشته و این امر باعث شده كه زمین لرزه در شمار مهم ترین بلایای طبیعی كشور محسوب شود.

ایران با توپوگرافی عمدتا كوهستانی، فعالیت زمین ساختی و لرزه خیزی زیاد، شرایط متنوع زمین شناسی و اقلیمی، از تمامی شرایط طبیعی برای ایجاد طیف وسیعی از زمین لغزش ها و زلزله ها برخوردار است.

كارشناسان و متولیان امر مدیریت بحران و سوانح بر این باورند كه برای مقابله با این رخ داد طبیعی باید به عنوان مثال محل سكونت خود را مقاوم سازی كنیم تا از گزند این بلایای ناگهانی و مخرب در امان بمانیم.

به گفته كارشناسان برخلاف تصور افراد، زلزله، سیل، توفان و پدیده هایی مثل آنها بحران نیستند، بلكه بحران به شرایطی اطلاق می شود كه هر كدام از این پدیده ها به دنبال خود ایجاد می كنند.

این كارشناسان می گویند تدوین طرحهایی همچون 'طرح جامع امداد و نجات' كه براساس بحران بودن چنین پدیده هایی بنا نهاده شده اند، زیاد مستدل و قابل قبول به نظر نمی رسد، چرا كه این طرح در همان گام نخست كه طرح مساله است، درمانده است! یعنی كل طرح در حال تلاش برای حل مساله ای است كه به درستی تعریف نشده است.

با توجه به تجربیات گروه های موفق امدادرسان در حوادث و سوانح داخلی، منطقه ای و فرا منطقه ای در كنار مقاوم سازی ساختمان ها، ارتقای آستانه تحمل ملی، آموزش های تخصصی و عمومی و اجرای تمرین های مداوم برای حفظ آمادگی دایمی اهمیت فراوانی دارد.

از این بین زلزله به عنوان یك رخداد ویرانگر بارها در كشور ما تجربه شده و با توجه به آمار موجود، احتمال اینكه در آینده نیز شاهد آن باشیم دور از انتظار نیست.

اما متاسفانه رخداد زلزله مانند همیشه غافلگیرانه بوده و در خاطره انسانها بر خلاف سایر حوادث طبیعی اثراتی شدیدتر از سایر حوادث به جا می گذارد.

در برابر رویداد زمین لرزه در دنیا، برخی ملل نوعی ترس همراه با انتظار را تجربه می كنند و برخی نیز آمادگی توان مهار تخریب ها و كاهش تلفات ناشی از آن را پیشاپیش تدارك دیده اند.

در ایران روزانه شاهد زمین لرزه هایی با بزرگی های متفاوت هستیم. هر چند ممكن است این لرزش ها طبیعی به نظر برسند، ولی هر چقدر شناخت انسان و آمادگی و پیش آگاهی از زمان و منطقه وقوع آن بیشتر باشد، كمتر تحت تاثیر اثرات آن قرار می گیرد.

امروزه با گسترش و توسعه شهرنشینی و شهرسازی و افزایش جمعیت، خطر زمین لرزه بیشتر و نتایج آن فاجعه آمیزتر شده است.

متخصصان زمین لرزه در داخل و خارج كشور برغیر قابل پیش بینی بودن زمان دقیق زلزله حداقل با دانش و امكانات كنونی بشر تاكید دارند ولی درعین حال معتقدند كه نشانگرهایی پیش ازوقوع زمین لرزه وجود دارند كه می توان با تمركز تحقیقات بر مطالعه آنها به یافتن روشی قابل اطمینان برای پیش بینی زمین لرزه امیدوار بود.

با اینكه بخشی از این پیش نشانگرها ماهیتی بسیار پیچیده داشته و تنها با استفاده از تكنیك ها وتجهیزات بسیار پیشرفته قابل شناسایی می باشند،گروه دیگری از آنها می توانند به عنوان هشداری برای آگاه كردن و نجات مردم نیز استفاده شوند.

با توجه به اهمیت این موضوع و ادعاهایی كه اخیرا مبنی بر پیش بینی قطعی زمان زلزله براساس برخی پیش نشانگرها مطرح شده است بر آن شدیم تا این موضوع را با شفافیت بیشتری مورد بررسی قرار دهیم.

بنابر تعاریف شایع در بین گروه های امدادرسان هر پارامتری كه قبل از وقوع زمین لرزه تغییراتی در آن پدید آید، بگونه ای كه بتوان با بررسی دقیق این تغییرات زمین لرزه را پیش بینی كرد، 'پیش نشانگرزلزله 'گفته می شود.

تاكنون بیش از 30 پیش نشانگر مختلف زمین لرزه شناسایی شده اند اما با این كه ارتباط بسیاری از این پیش نشانگرها با زلزله مشخص شده است، ولی تكنیك های استفاده از آنها هنوز در مرحله تحقیقاتی است و نمی توان با استناد به وقوع یا عدم وقوع آنها در یك منطقه با قاطعیت درباره احتمال وقوع زلزله اظهار نظر كرد.

پیچیدگی پدیده های زمین شناختی به رغم پیشرفت های صورت گرفته، بشر را در پیش بینی وقوع زلزله ناتوان كرده است.

در واقع ماهیت پیش نشانگرهای زلزله به صورتی است كه هیچ یك از آن ها در تمامی زمینلرزه ها وجود ندارند و لذا نمی توان با تمركز بر یك پیش نشانگر، وقوع یا عدم وقوع زمین لرزه را در یك منطقه یا محدوده زمانی مشخص، پیش بینی كرد.

با این حال با توجه به اهمیت بحث پیش بینی زمین لرزه دركاهش مخاطرات آن،به ویژه در كشورهای لرزه خیزی نظیر ایران نباید در برابر این مساله منفعلانه برخورد كرده و از تحقیق درباره پیش نشانگرها غافل شد و چه بسا با تركیب چندین پیش نشانگر بتوان به تكنیك قابل قبولی برای پیش بینی زلزله دست یافت.

برخی از پیش نشانگرهای مهم زلزله شامل پیش نشانگرهای آبشناختی،پیش نشانگرهای لرزه شناختی،تغییرات مقاومت الكتریكی زمین، الگوی اتساع پذیری پوسته زمین،ابرهای یونی، پیش نشانگرهای نوری،پیش نشانگرهای هواشناسی و پیش نشانگرهای زیست شناختی عنوان كرد.

با توجه به اینكه موضوع مطالعات پیش نشانگری و پیش بینی زلزله، برنامه علمی جدیدی است كه در كشورهای پیشرفته در حال انجام است.

در كشور ما نیز موضوع مطالعه پیش نشانگرهای زمینلرزه بسیار نوپا بوده و متخصصین حوزه های مختلف به صورت پراكنده پژوهش هایی را در این خصوص انجام داده اند.

توجه به این نكته ضروریست كه با توجه به اصل ناهمگون بودن زمین، همه این نشانگرها یك جا و به طور مشابه بروز نكرده و بسته به شرایط اقلیمی، زمین شناسی و موقعیت زمین ساختی هر منطقه، تعداد بخصوصی از آن ها، دارای درجه اهمیت بیشتری می باشند و با توجه به اینكه مشخص نیست این مطالعات در چه زمانی به جواب مطلوب برسند می بایست چه كرد؟

همانطور كه در ابتدای این گزارش به آن اشاره شد دربرابررویداد زمین لرزه در دنیا، برخی ملل نوعی ترس همراه با انتظار را تجربه می كنند و برخی نیز آمادگی توان مهار تخریبها و كاهش تلفات ناشی از آن را پیشاپیش تدارك دیده اندحال اینكه ما می خواهیم جزو كدام دسته باشیم سووالی است كه پاسخ به آن مسیر ما را در آینده برای مواجهه با مخاطرات طبیعی، مشخص می كند.

توجه به این موضوع كه در صورت موفقیت آمیز بودن استفاده از این روشها، تنها ممكن است تعداد كشته ها و زخمی ها را كاهش دهد و هیچ تاثیری در كاهش خسارات ناشی از تخریب ساختمانها ندارد، ما را در انتخاب مسیر منطقی كمك می كند.

لذا به تمامی مسوولین دخیل در امر ساخت وساز توصیه می شود كه همانند كشورهای لرزه خیز و پیشرفته نظیر ژاپن در ساخت وسازهای آتی مقاوم بودن سازه احداثی در برابر زلزله را مقدم بر هر فاكتور دیگری دانسته و با مقاوم سازی ساختمانهای موجود در برابر زلزله و گسترش فرهنگ استفاده از مصالح سبك، نسبت به كاهش آسیب پذیری كشور در مقابل زلزله اقدام كنند تا هم در زمینه كاهش خسارات جانی وهم در زمینه كاهش خسارات مالی به شرایط مطلوب نزدیك شویم و هرازچندگاه شاهد وقوع فاجعه انسانی در نقط های از كشور نباشیم.

پهناور بودن سرزمین ایران و ویژگی های خاص جغرافیایی، اقلیمی و زیست محیطی آن سبب شده كه از 41 نوع حادثه طبیعی شناخته شده درجهان، 31 نوع آن در ایران امكان وقوع داشته باشد كه سیل و زمین لرزه دراین میان بیشترین سهم را به خود اختصاص داده، به نحوی كه هرازگاهی یكی از این دو سانحه طبیعی بخشی از كشور را تخریب كرده و خسارات زیادی وارد می سازد.

طبق هشدار كمیته اضطراری فجایع طبیعی (DEC)،هم اكنون بیشترین نگرانی های سازمان های امدادرسان جهان درمورد وقوع زلزله درشهرهای بزرگ جهان از جمله تهران، استانبول در تركیه و كاتماندو در نپال است.

گزارش از : فرهاد شرف پور

اجتمام**7029/1647