چرا ایران نگران روابط عراق و عربستان نیست

به گزارش ایرنا، 19 اسفند 97 یك روز پیش از سفر حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران به عراق، 'محمدجواد ظریف' وزیر امور خارجه در یك كنفرانس خبری در بغداد مورد یك پرسش كلیدی قرار گرفت و پاسخی داد كه می تواند كلید فهم متضاد یا متكامل بودن روابط تهران - بغداد از یكسو و بغداد - ریاض از سوی دیگر باشد.
ظریف در پاسخ سوال خبرنگار عراقی كه از احتمال سفرش به ریاض جویا شده بود، گفت كه برنامه ای برای سفر به عربستان ندارد اما مشكلی نیز با اصل چنین سفرهایی ندارد چرا كه این ایران نیست كه دنبال تنش با ریاض است بلكه این سعودی ها هستند كه در منطقه تنش آفرینی می كنند.
این موضع را در كنار تاكید رهبران ایران و عراق طی ماههای اخیر و بویژه از زمان سفر حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران به عراق بگذارید كه بارها خاطرنشان كردند كه روابط تهران بغداد به زیان هیچ طرف دیگری نیست.
رئیس جمهوری اسلامی ایران نیز بارها با انتقاد از رویكرد خصمانه عربستان علیه ایران، گفتگو و همكاری منطقه ای را شیوه مناسبی برای حل مشكلات دانسته است.
روحانی مردادماه گذشته در سخنانی تصریح كرد: «امروز فرصتی به‌وجود آمده تا روابط خود را با همسایگانمان بیش از پیش گسترش دهیم و حتی اگر همسایه‌ای مانند عربستان هم از لجاجت‌ها و اقدامات خود دست برداشت و نسبت به روابط اظهار تمایل كرد، باید اختلافات را حل كرده و دوستی را برقرار كنیم. در مورد امارات و بحرین نیز این‌گونه است و ما در شرایط جدید به‌دنبال اصلاح روابط این كشورها با ایران هستیم.»
ایران همچنین از طرح 'سید عمار حكیم' رهبر جریان حكمت ملی عراق مبنی بر گفتگوی میان پنج قدرت بزرگ منطقه ای شامل جمهوری اسلامی ایران، عراق، مصر، تركیه و عربستان سعودی برای حل مشكلات و اختلافات فی مابین، بطور رسمی استقبال كرده است.
بر این اساس، سیاست ایران در قبال عربستان و كشورهای منطقه روشن است، جمهوری اسلامی ایران خواستار كنار گذاشته شدن روش خصمانه برخی طرف ها و روی آوردن به همكاری و گفتگوی منطقه ای است اما عربستان تاكنون نه تنها روی خوشی به این رویكردها نشان نداده است بلكه هر بار دنبال افزایش تنش و اقدامات خصمانه علیه ایران بوده است.

** سیاست عراق
موضع و رویكرد دولت عراق، موضوع دیگری است كه برای پاسخ به سوال این یادداشت باید به آن پرداخت. براستی دولت كنونی عراق به رهبری عادل عبدالمهدی نخست وزیر، چه تعریفی از تلاش همزمان برای تقویت روابط با تهران و ریاض دارد؟
با تشكیل دولت جدید عراق در مهرماه 97 ، عبدالمهدی نخست وزیر و برهم صالح رئیس جمهوری عراق، سیاست جاری عراق در دوره حیدر العبادی نخست وزیر سابق مبنی بر گسترش روابط با همه كشورهای همسایه و دوری جستن از ورود به قطب بندی های منطقه ای (به تصریح قانون اساسی عراق)، عمق بیشتر و ابعاد وسیعتری یافت، بویژه آنكه هر دو رهبر جدید عراق، پیشتر نسبت به این موضع نظریه پردازی كرده بودند.
برهم صالح آبان ماه 97 در سفری كه به تهران داشت، برای نخستین بار در كسوت ریاست جمهوری عراق، طرح نظام جدید منطقه ای خود را مطرح و معرفی كرد. طرحی كه گفتگوی جدی و همكاری های گسترده اقتصادی میان كشورهای همسایه را ضامن ثبات و امنیت آن می داند.
صالح بعدا در دیگر سفرهای منطقه ای و همچنین مناسب های داخلی بارها بر اهمیت این طرح تاكید كرد.
عبدالمهدی نیز در منشور دولت خود كه در بدو نخست وزیری منتشر كرد، به صراحت از اراده خود برای تقویت روابط با همه كشورهای همسایه، عربی و اسلامی خود بعنوان ضامن تقویت و ثبات منطقه خبر داد.
وی در این مدت در مناسبت های مختلف همچنین از عراق بعنوان نقطه تلاقی كشورهای منطقه برای نزدیكی و همكاری سخن گفت و آمادگی بغداد را در این زمینه اعلام كرد.
شاید همین رویكرد و سخنان و همزمانی سفر یك هیات بلندپایه اقتصادی عربستان با 100 فعال تجاری و 9 وزیر كابینه به عراق و عزیمت عبدالمهدی به تهران برای انجام یك سفر رسمی دو روزه، سبب شده است كه ناظران دست كم دو سوال از خود بپرسند؛ یكی این كه آیا عراق بدنبال میانجیگری میان تهران - ریاض است و سوال مهم تر این كه آیا عادی سازی روابط ریاض با بغداد، در میان مدت و بلند مدت به زیان روابط راهبردی تهران - بغداد نخواهد بود؟

** مخالفت با تحریم های ضد ایرانی
شاید بتوان تبلور سیاست دولت و حكومت جدید عراق برای پرهیز از ورود به قطب بندی های منطقه ای و چرخش به سمت یك قدرت علیه قدرت دیگر (بعنوان نمونه ایران و عربستان و تركیه) را مقابله جدی و صریح رهبران جدید عراق با تحریم های یكجانبه آمریكا علیه مردم ایران دانست.
عراقی ها با وجود همه گونه فشار سیاسی و اقتصادی كه طی چند ماه اخیر از سوی مقامات واشنگتن و همپیمانان منطقه ای اش متحمل شده اند، تاكنون تا حد بسیار زیادی سیاست مستقل خود را حفظ كرده و از همراه شدن با تحریم های غیر قانونی آمریكا خودداری كرده اند.
ابعاد این سیاست مستقل عراق را به خوبی می توان در اصل و نتایج سفر روحانی به بغداد و سفر عبدالمهدی به تهران و توافقات بسیاری كه میان دو كشور در حوزه های مختلف و از جمله موارد تحریمی آمریكا، انجام شده، به خوبی لمس كرد.

** كارنامه موفق روحانی و عبدالمهدی در پرونده روابط دو جانبه
مروری بر توافقاتی كه میان تهران و بغداد در جریان سفرهای متقابل دكتر روحانی و دكتر عبدالمهدی از جمله آنچه در قالب بیانیه مشترك ایران و عراق در روز 21 اسفند 97 آمد و تكمیل و توسعه توافقات انجام شده در آن در سفر اخیر نخست وزیر عراق به تهران، نشانگر عزم و اداره رهبران از یكسو و قدرت و قوت تیم های كارشناسی و وزارتخانه های دو كشور در دو حوزه سیاسی و اقتصادی از سوی دیگر است.
تنوع و اهمیت توافقات انجام شده در جریان این دو سفر در حوزه های بسیار مهم و راهبردی مانند اجرای قرارداد 1975، روادید رایگان، راه آهن خرمشهر - بصره، همكاری در میادین مشترك نفتی، توسعه صادرات برق به عراق، ایجاد شهرك های صنعتی مشترك و انجام سرمایه گذاری های مشترك در حوزه های مختلف در كنار تجربه موفق چندین ساله در زمینه تعامل انسانی و اجتماعی میلیونی دو ملت در رفت و آمدهای زیارتی و سیاحتی و بویژه در ایام اربعین، برخی از اهم مواردی است كه پیشرفت سریع مذاكرات و رسیدن به توافقات خوب در مدت زمانی حدود یك ماه بدون تردید به منزله یك كارنامه مثبت و موفق برای دولت های دو كشور تلقی می شود و از سوی دیگر امیدواری جدی برای درخشان بودن افق های آینده همكاری میان دو كشور را ایجاد می كند.

** روابط راهبردی ایران و عراق به نفع منطقه است
برای پاسخ به سوال اصلی این یادداشت می توان به دو نكته دیگر اشاره كرد.
نخست؛ عمیق و راهبردی و بی بدیل بودن روابط ایران و عراق در حوزه های دینی، فرهنگی، اجتماعی با تاریخ و فرهنگ مشترك و 1400 كیلومتر مرز مشترك، حمایت همیشگی ایران از مردم عراق قبل و بعد از نظام صدام و حمایت بی قید و شرط از روند سیاسی و دموكراتیك در این كشور در همه دوره هایی كه اغلب كشورهای منطقه دنبال فروپاشی و سرنگونی آن بودند.
و دیگر؛ نگاهی كه هم رهبران ایران و هم رهبران عراق بعنوان یك راهبرد و نه تاكتیك دارند؛ این كه ثبات و امنیت منطقه، باید توسط خود كشورهای منطقه و از طریق همكاری و تقارب هر چه بیشتر سیاسی و اقتصادی میان ملت های منطقه تامین شود.
'برهم صالح' رئیس جمهوری عراق دیماه 97 در دیدار 'بیژن زنگنه' وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران با وی در بغداد، تاكید كرد كه گسترش روابط تهران - بغداد به نفع ثبات و امنیت در كل منطقه است. همین موضع بارها از سوی رهبران عراق و ایران تكرار و تاكید شده است.
بر این اساس ساده انگاری است كه تقویت روابط بغداد - ریاض را در نگاه راهبردی به زیان و یا موجب ناخرسندی جمهوری اسلامی ایران بدانیم اما اگر كسی تقویت روابط تهران و بغداد را به زیان ثبات و امنیت منطقه یا برخی كشورهای خاص می بیند، این امر را باید به رویكرد غلطی مربوط دانست كه برخی كشورهای منطقه دارند و همه چیز از نظر آنها قطبی و فرقه ای است نه چنانكه تهران و بغداد می اندیشند و دنبال گفتگو و همگرایی منطقه ای هستند.
بر اساس آنچه گفته شده است، نه بغداد تضادی در تقویت همزمان روابط خود با تهران و ریاض می بیند و نه تهران دارای كمترین نگرانی از تلاش ریاض برای عادی سازی روابط با بغداد است.
علت این امر را باید در اراده جدی رهبران دو كشور برای توسعه روابط، ریشه های عمیق و مشترك دو ملت، تجربه های بی بدلیل همكاری در زمان رژیم صدام، روند دموكراسی در نظام جدید و مبارزه با داعش و همچنین توان و قدرتی كه تیم های مدیریتی و كارشناسی دولت های روحانی و عبدالمهدی طی یك ماه اخیر از خود نشان داده اند، جستجو كرد.
بر این اساس جمهوری اسلامی ایران نه تنها از عادی سازی روابط كشورهای عربی با بغداد استقبال می كند بلكه آن را در چارچوب كلی بازگشت عراق به جایگاه واقعی خود در داخل و منطقه و نیز گسترش همكاری های منطقه ای كاملا به نفع منافع ملی خود و سراسر منطقه ارزیابی می كند.
* محمدكاظم جعفری
خاورم*10**380*