طرحهای آبخیزداری در كرمان سد راه سیلاب های مخرب شد

به گزارش ایرنا، نقش موثر پروژه های آبخیزداری و آبخوان داری در پیشگیری از وقوع سیل و خسارات ناشی از آن در بارندگی های اخیر استان كرمان می تواند دلیلی مهم برای اجرای اصولی و گسترده اینگونه طرح ها در مناطق مختلف كشور باشد.
هر چند اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری با تغذیه سفره های آب زیرزمینی و جلوگیری از هدررفت منابع آبی راهگشای حیات دوباره زمین است اما در كنار این مهم جلوگیری از جاری شدن سیلاب و تخریب زیرساخت های زندگی بشر عملكرد مهم این طرح ها است.
با اجرای هر هكتار عملیات آبخوان داری سالانه هزار مترمكعب آب در زمین ذخیره و از خسارات ناشی از سیل و فرونشست زمین كاسته می شود.
بهره برداری های نادرست از منابع طبیعی آب منجر به تخلیه آبخوان ها و فرونشست دشت ها در بسیاری از مناطق شده و در صورت نبود مدیریت در این بخش، امنیت غذایی و حیات اقتصادی و اجتماعی جامعه به مخاطره خواهد افتاد.
غفلت از مدیریت منابع آبی می تواند توازن عرصه های طبیعی و تعادل اكولوژیك و هیدرولوژیك حوزه های آبخیز را با چالش جدی مواجه كند در حالی كه اجرای این طرح ها سبب افزایش آبدهی قنوات می شود.
حفظ و پایداری آب در چرخه اكوسیستم های طبیعی كشور كم آبی چون ایران و استان كویری كرمان، كه از طرفی بواسطه سیل خیز بودن با وقوع سیل های شدید مواجه بوده و از سوی دیگر خشكسالی های طولانی مدت را تجربه می كند، از مسائل مهم و اساسی است كه باید مد نظر قرار گیرد.
حال آنكه آبخوان داری با شیوه های بهره برداری مناسب از باران در سطح حوزه های آبخیز، ضمن كاستن از شدت وقوع سیلاب های مخرب از طریق افزایش زمان تمركز سیلاب و ایجاد فرصت نفوذ جریان های سطحی، كاهش تبخیر و تغذیه آبخوان های زیرزمینی، علاوه بر احیای عرصه های طبیعی، امكان دستیابی به آب را به صورت پایدار با استفاده از روش های ساده و بومی میسر می كند.
پایداری تولیدات كشاورزی و عرصه های طبیعی كشور در شرایط تنگنای آب موجود، سازگاری با كم آبی، استمرار تولید آب در سطح حوزه های آبخیز و جلوگیری از مهاجرت های اقلیمی مستلزم اعمال رویكردهای جامع نگر و بهره برداری اصولی و بهینه از ظرفیت بارش ها و سیلاب ها در راستای مدیریت خشكسالی و كم آبی است.
مدیر كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان كرمان گفت: انجام پروژه های آبخیزداری و آبخوان داری در این استان، نقش موثری در مدیریت روان آبها و تغییر رفتار سیلاب ها در زمینه جلوگیری و پیشگیری از وقوع سیل داشته است.
مهدی رجبی زاده، تغییرات اقلیمی، شرایط جغرافیایی و توپوگرافی كشور و انجام نشدن عملیات آبخیزداری در بالادست را مهمترین عامل وقوع سیل و خسارات ناشی از آن در روستاها و شهرها دانست.
وی اظهار داشت: در سیلاب های ویرانگر چند روز گذشته كشور، نقش و ضرورت پروژه های آبخیزداری و ضرورت تخصیص اعتبارات ویژه در این حوزه، بیش از هر زمان دیگر احساس شد.
رجبی زاده تصریح كرد: بارانی كه رحمت الهی است و می توانست به سفره های زیر زمینی آب نفوذ و آبخوان ها را تغذیه كند، زحمت و خسارات جبران ناپذیری برای مردم و كشور بوجود آورد و خانواده هایی را داغدار و عزادار كرد.
وی گفت: اعتباراتی كه این روزها در قالب تسهیلات و جبران بخشی از خسارات وارده به مردم داده خواهد شد، در حقیقت اعتباراتی است كه سیل با خود برده است و اگر همین اعتبارات برای پروژه های پیشگیرانه در قالب انجام پروژه های آبخیزداری و آبخوان داری اختصاص داده شود، شاهد این همه خرابی و ویرانی نخواهیم بود.
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری استان كرمان افزود: با توجه به اثربخشی انجام پروژه های آبخیزداری طی 30 سال گذشته در استان كرمان، در سطح پوشش هزار و 125 هزار هكتار كه منجر به كاهش وقوع سیل تا میزان 50 تا 70 درصد شده است.
وی ادامه داد: دستاوردهای این مهم شامل مدیریت و كنترل رواناب ها به میزان 290 میلیون متر مكعب سالانه، كه منجر به نفوذ آب به میزان 174 میلیون متر مكعب در سال به سفره آب زیرزمینی و همچنین 11 میلیون تن كنترل فرسایش آبی و چهار میلیون متر مكعب كنترل رسوب شده است.
رجبی زاده به دستور مقام معظم رهبری در سال 1397 مبنی بر تخصیص اعتبار به مبلغ 25 میلیارد تومان از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی به منظور اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان داری در 14 شهرستان و 27 حوزه آبخیز سطح استان كرمان اشاره كرد.
وی گفت: انجام پروژه های آبخیزداری در سال 97 در سطح پوشش 26.5 هزار هكتار، نقش موثری در مدیریت رواناب ها و جلوگیری از وقوع سیل و خسارت ناشی از آن به شهرها و روستا ها در بارندگی های اخیر داشته و به خوبی اثربخشی پروژه ها و ضرورت انجام اقدامات آبخیزداری و آبخوانداری را نشان می دهد. رجبی زاده مهمترین دستاوردهای پروژه های انجام شده را مدیریت و كنترل 21 میلیون متر مكعب رواناب در سطح حوزه های آبخیز استان عنوان كرد و گفت: این طرح ها منجر به نفوذ 5.1 میلیون متر مكعب آب به سفره آب زیرزمینی، 93 هزار متر مكعب كنترل رسوب و 266 هزار تن كنترل فرسایش شده است .
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری استان كرمان گفت: در حال حاضر باید بیش از هر زمان دیگر با انجام عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در حوزه‌ های آبخیز مشرف به شهر‌ها و روستا‌ها و حوزه های آبخیز بالادست، اقدامات پیشگیرانه از وقوع سیل انجام شود تا علاوه بر كنترل و مدیریت روانابها، تغذیه سفره های زیر زمینی آب، جلوگیری از فرسایش آبی و كنترل رسوب، شاهد سیراب شدن آبخوان ها باشیم.
منابع طبیعی و آبخیزداری از نقشی مهم و انكارناپذیر در توسعه كشورها برخوردار است در حالی كه تهدیدهای طبیعی و غیرطبیعی این منابع ارزشمند را در معرض خطر نابودی قرار می دهد لذا اجرای طرح آبخیزداری با هدف حفاظت از آب، خاك و جلوگیری از بیابانزایی و سیلاب از نیازهای اساسی عرصه های طبیعی با توجه به ادامه خشكسالی ها، تهدید و تخریب عرصه ها است اما آنطور كه باید جدی گرفته نمی شود.
آبخیزداری (Watershed Management)، به اعتقاد كارشناسان علم و هنر برنامه‌ ریزی مستمر و اجرای اقدام ‌های لازم برای مدیریت منابع حوزه‌ های آبخیز اعم از طبیعی، كشاورزی، اقتصادی و انسانی بدون ایجاد اثرات منفی در منابع آب و خاك است كه می تواند به صورت مكانیكی یا بیولوژیكی باشد.
از مجموع 60 میلیون هكتار از عرصه های بیابانی و مرتعی كشور حدود 25 میلیون هكتار مستعد عملیات آبخیزداری است.
در سه دهه اخیر برای رفع معضل خشكسالی ، جلوگیری از فرسایش بادی و هدر رفت آب حدود 2 هزار طرح آبخیزداری در هشت میلیون هكتار از عرصه های طبیعی كشور انجام شده است.
اقدامات بیولوژیكی (ایجاد یا تقویت پوشش گیاهی از طریق نهال‌كاری، بذركاری، كپه‌كاری)، مكانیكی (پخش سیلاب، بندخاكی، بندهای رسوبگیر ملاتی، گابیونی و خشكه‌چین)، بیومكانیكی (سكوبندی، تراس‌بندی، بانكت‌بندی همراه با تقویت پوشش گیاهی) و مدیریتی (حفاظت و قرق، كشاورزی حفاظتی) از جمله فعالیت ها در حوزه آبخیزداری است.
براساس برنامه ششم توسعه برای اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان داری در كشور 10 میلیون هكتار هدف گذاری شده است كه طبق این برنامه باید هر ساله در سطح 2 میلیون هكتار این پروژه اجرایی شود.
گزارش از: نجمه حسنی
3029/ 5054