احیای گنجینه بافت قدیم دزفول نیازمند فرهنگ سازی

به گزارش ایرنا بافت قدیم دزفول با داشتن خانه های تاریخی باصفا، كوچه ها و سابات بی نظیر همراه با معماری كهن خود منظره ای زیبا در چشم بیننده تداعی می كند كه با قدم زدن در آن می توان به نحوه زندگی پیشینیان پی برد.
بافت قدیم دزفول نقطه اتصال زندگی مدرن و زندگی پیشینیان است؛ در زمانی كه روز به روز بر ساخت و سازهای بتنی و سنگی زندگی شهری افزوده می شود وجود چنین بافتی می تواند به عنوان گنجینه ای معنوی مطرح باشد چراكه گذشته هر نسل هویت آن نسل را نشان می دهد.
قرار گرفتن بافت قدیم دزفول با وجود منظره پل یكهزار و 700 ساله ساسانی و رودخانه خروشان دز تداعی زیباترین مناظر برای دوستداران میراث فرهنگی و علاقه مندان به تاریخ و تمدن است.
افزون بر 244 هكتار بافت قدیم دزفول با بناها و آثار معماری منحصر بفرد، این شهر را به شهر آجر معروف كرده است.
شهر دزفول از جمله مراكز مهم شهری و تاریخی استان خوزستان است كه با پیشینه تاریخی چندهزار ساله از قدیمی ترین شهرهای كشور محسوب می شود.
این شهر دارای بافت قدیم، مساجد و سایر مراكز تاریخی است كه در نوع خود، ارزش های بسیاری برای نشان دادن فرهنگ، آداب و رسوم قدیمی منطقه به شمار می رود.
بافت آجری دزفول در این میان به عنوان یك سرمایه ملی دارای بیش از 300 اثر تاریخی است كه برخی از آنها در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند.
این بافت تاریخی با سرمایه گذاری هدفمند می تواند بیش از پیش در رونق گردشگری این شهرستان موثر باشد.
این بافت اصیل با وجود تلاش های مجموعه شهرداری و میراث فرهنگی در سال های اخیر دستخوش تغییرات خواسته یا ناخواسته ای شده است كه اگر به همین منوال پیش رود، روزانه شاهد تخریب یا ریزش بخشی از این بافت زیبا خواهیم بود و شاید تا چند سال دیگر اثری از این گنجینه تاریخی نباشد.
خبرگزاری جمهوری اسلامی دفتر دزفول به منظور ضرورت حفظ و احیای این بافت كهن میزگردی خبری با حضور كارشناسان و صاحب نظران این حوزه برگزار كرده كه مشروح آن در ادامه آمده است.

** نخستین متولیان بافت قدیم دزفول ساكنان آن هستند
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان دزفول در این میزگرد خبری گفت: با توجه به پیگیری كارشناسان میراث فرهنگی در سال 1397 بالاترین میزان اعتبار برای بازسازی بافت قدیم به دزفول اختصاص داده شده تا در 28 محله بافت قدیم هزینه شود.
حجت اله آریایی افزود: دزفول قدیمی ترین بافت آجری ایران را در خود جای داده كه در نوع خود بی نظیر است.
وی نخستین متولیان بافت قدیم را ساكنان آن دانست و اظهار داشت: میراث فرهنگی متعلق به یك شخص یا نهاد خاصی نیست بلكه متعلق به همه انسانها است.
وی با تاكید بر لزوم همكاری سایر نهادها در حفظ و نگهداری این بافت كهن افزود: اگرچه اعتبارات بافت دزفول در سطح استان بالاترین است ولی با توجه به وسعت بافت نمی توان كار زیادی با این اعتبار انجام داد.

** نبود امكانات شهری ساكنان بافت را فراری می دهد
آریایی گفت: كمترین خدمات شهری از جمله آب و فاضلاب، خدمات تردد، پاركینگ و فضای سبز در بافت قدیم به ساكنان داده می شود به همین دلیل مالكان مجبور هستند خانه ها را رها و به مناطق پیشرفته شهر نقل مكان كنند از طرفی میراث نیز توانایی خرید تمام املاك بافت را ندارد.
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دزفول اظهار داشت: بافت قدیم دزفول از چهار راه روستا آغاز می شود و تا میدان حاج مرادی ادامه دارد كه حدود 50 درصد آن به دلایل مختلف در طول سال های گذشته از بین رفته است و باید برای حفظ باقی مانده آن چاره اندیشی كرد.
وی افزود: مصالح به كار رفته در بافت قدیم دزفول گل و خشت است كه به طور طبیعی باید بین 300 تا 500 سال عمر كنند ولی برخی عوامل چون نشت فاضلاب و ایجاد مشكل توسط ساكنان منجر به تخریب های عمدی در بافت قدیم شده است.
آریایی اضافه كرد: برخی ساكنان، خانه های قدیمی را یك تهدید به حساب می آورند در صورتی كه باید این تهدید را به یك فرصت تبدیل كرد.
وی با انتقاد از اجرای طرح های عمرانی نظیر احداث پاركینگ دروازه و طرح قائم در بافت قدیم گفت: متاسفانه اجرای این طرح ها منجر به تخریب 80 خانه تاریخی شده است.
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دزفول افزود: احداث پاركینگ طبقاتی راهكار مناسبی برای حل مشكل پاركینگ نیست و باید از سازه فلزی در مكان هایی كه از نظر میراث مشكل ندارند برای رفع این مشكل استفاده كرد.
وی اظهار داشت: مخالف ساخت پاركینگ یا ارائه خدمات و امكانات در بافت قدیم نیستیم ولی توسعه نباید به قیمت تخریب در بافت قدیم باشد.

** نشت فاضلاب بیشترین آسیب را به بافت قدیم دزفول وارد كرده است
آریایی گفت: محله لوریان یكی از محله های بافت قدیم بر اثر نشت فاضلاب بیشترین آسیب ها را در سال های اخیر متحمل شده كه در این خصوص مكاتباتی با امور آب و فاضلاب دزفول انجام شده است ولی رفع این مشكل به اتخاذ راهكارهای اساسی نیاز دارد.
وی افزود: محله های سیاه پوشان، لوریان و شاه ركن الدین در طرح بازآفرینی شهری دزفول آورده شده اند و قرار است با اعتباراتی كه از این طریق جذب می شوند این محله ها را سامان دهیم.
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دزفول آموزش راهنمایان گردشگری را ضروری دانست و گفت: باید دید گردشگران نسبت به بافت قدیم دزفول عوض شود كه این امر با تلاش راهنمایان گردشگری امكان پذیر است.
وی با تاكید بر لزوم برخورد میراث فرهنگی با متخلفان افزود: باید از ظرفیت رسانه ها در آشنایی و آگاهی بخشی مردم نسبت به بافت قدیم استفاده شود.
یكی از فعالان فرهنگی شهرستان دزفول و نماینده انجمن دوستی نیز در این میزگرد خبری با اشاره به استفاده از ظرفیت های گردشگری برای جذب گردشگر در سال های اخیر گفت: این اقدامات كافی نیست و باید تلاش بیشتری برای توسعه گردشگری دزفول انجام شود.
علیرضا قادرپناه وقوع جنگ هشت ساله را از دلایل نابودی بخشی از بافت قدیم دزفول عنوان كرد و افزود: توسعه گردشگری می تواند بسترساز اشتغال شود لذا باید با فرهنگ سازی و ایجاد حساسیت در مردم نسبت به بافت قدیم، آنها را با راه های كسب درآمد از این بافت آگاه كرد.

**حرمت بافت قدیم دزفول در ساخت و سازها حفظ شود
این فعال فرهنگی اظهار داشت: متاسفانه مردم مدرن سازی را با حفظ بافت قدیم اشتباه گرفته اند در حالی كه باید حرمت بافت حفظ شود.
وی افزود: نباید با كاشی و سرامیك چهره كهن این بافت آجری را از بین برد بلكه باید نمای ظاهری خانه های تازه ساز واقع در بافت قدیم متناسب با معماری این بافت باشد.
نماینده انجمن دوستی دزفول گفت: خوشبختانه اخیرا جوانان نیز به بافت كهن علاقه نشان داده اند و این بافت را درك می كنند لذا پیشنهاد می شود برای حفظ بافت و آگاهی بخشی به مردم و مسئولان یك سازمان مردم نهاد با مشاركت جوانان در دزفول تشكیل شود.
وی با بیان اینكه این تشكل می تواند به حفظ بافت قدیم كمك كند، افزود: مشكلات گردشگری دزفول با حفظ بافت قدیم رفع می شوند.
این دوستدار میراث فرهنگی گفت: برای فرهنگ سازی در خصوص حفظ، نگهداری و ساخت و ساز در بافت قدیم دزفول باید از ظرفیت مساجد، بزرگان و معتمدان محل استفاده كرد.

** مردم، بافت قدیم را فرصت بدانند
معاون گردشگری میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دزفول نیز در میزگرد خبری ایرنا گفت: مردم دزفول باید به بافت قدیم نگاهی اقتصادی داشته باشند و به این نتیجه برسند كه از طریق این بافت می توان درآمدزایی كرد.
مهدی چناری با تاكید بر اینكه مردم باید بافت قدیم را به یك فرصت تبدیل كنند، افزود: میراث فرهنگی در این زمینه ورود كرده و سرمایه گذارانی برای توسعه گردشگری در بافت قدیم جذب كرده است.
وی اظهار داشت: قرار است در خانه صنیعی یك سفره خانه سنتی ساخته شود ضمن اینكه ساخت اقامتگاه بوم گردی نیز در كمیته اشتغال شهرستان دزفول تصویب شده است.
وی افزود: این طرح پنج میلیارد و 380 میلیون ریال تسهیلات نیاز دارد كه ملك مورد نیاز آن توسط بخش خصوصی خریداری شده و طرح در مرحله اجرا است.

** كمبود اعتبارات از دلایل عدم توسعه گردشگری در دزفول است
معاون گردشگری میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دزفول گفت: با وجود تلاش هایی كه برای جذب اعتبار در دزفول شده این اعتبار جوابگوی 244 هكتار بافت قدیم نیست لذا برای جلوگیری از آسیب ها ورود بخش خصوصی ضروری است.
وی با اشاره به ریزش برخی بناها در بافت قدیم دزفول گفت: اگر مردم ببینند سرمایه گذاری آنها در توسعه گردشگری بافت قدیم درآمدزایی دارد به طور قطع بیشتر استقبال می كنند.
چناری افزود: خانه های تاریخی نیلساز، تیزنو و سوزنگر آمادگی واگذاری به بخش خصوصی در راستای توسعه گردشگری را دارند.
وی با بیان اینكه مشكلات میراث درخصوص روند اداری واگذاری این خانه ها رفع شده است، اظهار داشت: سرمایه گذاران می توانند در حوزه های 16 گانه گردشگری ورود كنند.
وی افزود: با قراردادهایی كه درخصوص توسعه گردشگری امضا می شود بهره برداری در مدت معین به بخش خصوصی داده می شود ولی مالك اصلی میراث فرهنگی خواهد بود.

** ساخت و ساز در بافت قدیم ضوابط دارد
این كارشناس گردشگری گفت: نحوه طراحی و ساخت و ساز در بافت قدیم دزفول در 10 تا 13 آیتم ذكر شده كه در پروانه ساخت آمده است و متقاضیان ملزم به اجرای این آیتم ها هستند؛ با این وجود ظرفیت نیروی انسانی میراث فرهنگی و همكاری نكردن سایر ادارات باعث شده اجرای آن ضعیف باشد چراكه برخی مالكان تخطی می كنند.
وی افزود: اكنون ضوابط ساخت و سازهای جدید در بافت قدیم بطور كامل رعایت می شود و در بافت جدید خانه های سنتی ساخته می شود كه جای تقدیر دارد.

** ورود خیرین گردشگری در دزفول ضروری است
چناری با بیان اینكه شهرستان دزفول ظرفیت بالایی در زمینه خیرین دارد، گفت: خیرین در تمام زمینه ها ورود كرده اند كه تقاضا می شود با ورود به مقوله بافت قدیم و گردشگری در توسعه گردشگری شهرستان سهیم باشند.
وی افزود: میراث فرهنگی دزفول آمادگی تشكیل مجمع خیرین بافت در این شهرستان را دارد و متقاضیان می توانند برای مرمت، خریداری املاك و سرمایه گذاری در بافت قدیم دزفول ورود كنند.

** كل بافت قدیم دزفول باید ثبت ملی شود
صدرا وفایی یكی دیگر از فعالان فرهنگی دزفول نیز اظهار داشت: با وجود تشویق هایی كه برای حفظ بافت قدیم شده به دلیل گرایش مردم به تجددگرایی به جای توسعه بافت شاهد كاهش آن هستیم.
وی افزود: اجرای طرح تغییر لباس، حجاب و ساختمان ها از اردیبهشت ماه سال 1350 توسط ساواك در كشور موجب روی آوردن مردم به سمت تجددگرایی شد.
این فعال فرهنگی بر ضرورت تغییرنام بافت قدیم تاكید كرد و گفت: نام این بافت با عنوان بافت قدیم موجی از ترس و دلهره در بین مردم ایجاد می كند كه هر لحظه ممكن است بافتی فرسوده فرو ریزد ولی می توان برای رفع این مشكل و تغییر نگرش در بین شهروندان، نام این بافت را از قدیم به بافت آرامش، گردشگری و یا فرهنگی تغییر داد.
وی با انتقاد از تناسب نداشتن نقشه های جدید با بافت آجری دزفول افزود: همه گرایش ها به سمت تجددگرایی است لذا باید علاوه بر تشویق اهالی، برای اجرای نقشه های تاریخی اجبار نیز در دستور كار باشد.
وفایی اظهار داشت: همیشه صحبت از تلاش برای ثبت ملی برخی از آثار بافت قدیم است در صورتی كه باید كل بافت قدیم ثبت ملی شود.
وی افزود: باید قوانین خاصی برای گودبرداری و دیگر اقدامات در بافت كهن دزفول در نظر گرفته شود تا با یك گودبرداری سایر آثار تاریخی دچار ریزش نشوند.

** آموزش نحوه زندگی در بافت قدیم برای ساكنان ضروری است
كارشناس فنی نوسازی و بهسازی شهرداری دزفول نیز در این میزگرد خبری گفت: باید نوع و استفاده از یك خانه تاریخی برای ساكنان آنها آموزش داده شود چراكه بافت این محله ها نیازمند مراقبت و حفاظت بیشتری است.
حسین حاتمی نیا افزود: خالی از سكنه شدن خانه ها به دلیل كمبود امكانات در بافت قدیم موجب ساكن شدن مهاجران و عشایر در این مناطق شده است.
وی اظهار داشت: این مهاجران با كمترین قیمت اجاره در خانه های قدیمی مستقر می شوند و آنها را به چند قسمت تقسیم می كنند كه همین همنشینی چند خانوار در یك خانه تاریخی باعث آسیب به بافت می شود.

** وجود شوادون در خانه های تاریخی دزفول در نوع خود بی نظیر است
كارشناس فنی نوسازی و بهسازی شهرداری دزفول گفت: مرحله نخست طرح راهبردی بافت قدیم آغاز شده كه تاكنون از 244 هكتار بافت قدیم 186 هكتار آن مصوب شده و مابقی آن بافت میانی (دوره پهلوی) است.
وی افزود: هر محله به طور قطع نیازمند فضای سبز یا پارك محله ای است كه در این خصوص یك پارك در بافت قدیم دزفول احداث شده كه با استقبال زیاد مردم همراه بوده است.
وی وجود شوادون در خانه های تاریخی را یك ویژگی منحصربفرد دانست و اظهار داشت: برخی تخریب ها در بافت قدیم به خاطر فرونشست شوادون ها صورت گرفته است.

** گودبرداری غیراصولی یكی از عوامل فرونشست در بافت قدیم است
حاتمی نیا گودبرداری غیركارشناسی برای اجرای طرح های فاضلاب را یكی از دلایل تخریب در بافت قدیم دزفول عنوان كرد و گفت: نبود نظارت كافی بر انجام عملیات ها باعث چندین ریزش در بافت قدیم شده است.
وی افزود: وجود آب خام با لوله های فرسوده نیز دلیل دیگری برای تخریب های اخیر عنوان شده است كه در مورد اخیر شكسته شدن لوله آب منجر به ریزش خانه تاریخی فیروزی (آرامش) شد.
این كارشناس شهرداری خالی از سكنه شدن را یكی دیگر از دلایل ریزش و تخریب در بافت قدیم عنوان كرد و اظهار داشت: باید از مدارس برای آموزش نحوه زندگی و مزیت های زندگی در بافت قدیم آغاز كرد چراكه بیشتر ساكنان بافت قدیم مسن بوده و نحوه نگهداری از این بافت كهن را نمی دانند.
وی افزود: متاسفانه ساكنان بافت قدیم دزفول به دلیل ذهنیتی نادرست، برای مرمت خانه های تاریخی همكاری لازم را با دستگاه های اجرایی ندارند و تصور می كنند بعد از مرمت، دستگاه های اجرایی مالك ملك آنها می شوند در حالی كه هدف این دستگاه ها فقط حفظ بافت است.
حاتمی نیا كم شدن مقاومت مصالح در خانه های موجود بافت قدیم را از دیگر دلایل تخریب ها عنوان كرد و گفت: كم شدن مقاومت مصالح بر اثر فرسوده شدن بافت یا نشت آب و فاضلاب موجب تخریب بافت شده است.
وی افزود: اگر خانه ای ثبت ملی شده باشد بعد از تخریب باید با سبك و سیاق و تزئینات متناسب بازسازی و احیا شود كه استادكار ماهر در این خصوص در دزفول وجود دارد.
وی ادامه داد: برای مرمت و بازسازی خانه هایی كه ثبت ملی نیستند ولی ارزش تاریخی دارند نیز باید از مصالح همگن و یا مشابه استفاده كرد.

** چاه های فاضلاب به بافت قدیم آسیب می زنند
احمد افشاریان یكی دیگر از فعالان فرهنگی دزفول نیز اظهار داشت: متاسفانه هنوز فرهنگ پذیرش گردشگر در دزفول نهادینه نشده است و گاهی اوقات گردشگران با بی مهری اهالی روبرو می شوند در حالی كه باید به آنها آموزش داده شود كه ورود هر گردشگر با ورود سرمایه و درآمدزایی برابر است.
وی با تاكید بر لزوم فرهنگ سازی برای حفظ بافت قدیم دزفول افزود: چاه های عمیقی در بافت قدیم ایجاد شده است كه گاز و رطوبت این چاه ها موجب تخریب بافت می شود.
این فعال فرهنگی با اشاره به تاریخچه ای از بافت قدیم دزفول گفت: احداث خیابان هایی نظیر شریعتی، منتظری و طالقانی و همچنین احداث میدان مثلث در گذشته منجر به تخریب خانه ها و حمام های تاریخی فراوانی در بافت قدیم دزفول شد و این روزها نیز اجرای طرح های عمرانی نظیر پاركینگ و مجتمع تجاری منجر به تخریب این میراث ارزشمند شده است.
7278/3022