آبخيزداري و ضرورت اجراي آن

به گزارش خبرنگار ايرنا، كارشناسان در معناي آبخيزداري مي گويند: آبخيزداري يعني تغذيه سفره آب هاي زيرزميني و افزايش توليد محصول، آبخيزداري بهره گيري از مجموعه اي گسترده از دانش و تجربه است كه با يافتن راه هاي پيشگيري و رويارويي با فرسايش خاك و سيلاب هاي مخرب بدست مي آيد.
آبخيزداري يعني حفظ و احياء آبخيزهاي بحراني، بهره برداري كامل از سرمايه گذاري هاي هنگفت مالي در منابع اقتصادي كشور.
بي گمان بهره برداري مناسب و درست از منابع طبيعي و كشاورزي حوزه هاي آبخيز، تقويت پوشش گياهي و كاهش زيان هاي سيل هاي ويرانگر و تغذيه سفره آب هاي زيرزميني و افزايش توليد محصول مي تواند بهترين تعبير از آبخيزداري باشد.
در هر بارشي كه در سطح زمين صورت مي گيرد مقداري از آن به داخل زمين نفوذ مي كند و مقداري از آن به صورت رواناب و سيلاب در مي آيد و بقيه آن نيز از سطوح مختلف تبخير مي شود.
آبخيزداري به عنوان يكي از اساسي ترين رشته هاي منابع طبيعي، رشته اي است كه با اكثريت رشته هاي ديگر علمي ارتباط تنگا تنگي دارد و اين ارتباط به گونه اي است كه همگي رشته هاي ديگر در حكم مهره هايي هستند كه با كنار هم قرار گرفتن آنها آبخيز داري پا مي گيرد.
از آنجايي كه حدود 87 درصد مساحت استان ايلام را عرصه هاي طبيعي و ملي تشكيل مي دهد اجراي طرح هاي آبخيزداري نقش بسيار مهمي در حفظ و حراست از اين عرصه ها و جلوگيري از سيلاب هاي مخرب و هدر رفت روان آبها دارد.
حال كه به مدد الهي امسال يكي از سالهاي پر باران بوده و از همين ابتداي فصل پاييز بارش هاي بسيار خوبي در استان و كشور اتفاق افتاده اجراي طرح هاي آبخيزداري به موقع نقش بسيار مهمي در حفظ آب و پيشگيري از سيلاب هاي مخرب دارد.
معاون آبخيزداري منابع طبيعي ايلام گفت: آبخيزداري عبارت است از مديريت و بهره برداري هماهنگ، يكپارچه و قانونمند از منابع طبيعي، كشاورزي و اقتصادي يك آبخيز مشروط بر آنكه سرمايه اصلي كه منابع آب و خاك موجود در آن مي باشد كاملا حفظ شده و تاثير منفي نپذيرد.
عبدالسلام پيري اظهار داشت: بطور كلي ماموريت هاي آبخيزداري در دو مقوله بخشي (پروژه هاي مهندسي آبخيزداري) و فعاليت هاي فرا بخشي (هماهنگي برنامه هاي عمراني ساير ادارات در راستاي مديريت جامع و سيستمي) گنجانيده شده است.

*** اهداف اجراي طرح هاي آبخيزداري:
معاون آبخيزداري منابع طبيعي ايلام اهداف اصلي اجراي طرح هاي آبخيزداري را به شرح ذيل برشمرد:
-كنترل و رسوب و كاهش خسارات ناشي از سيلاب
-حفاظت آب و خاك و جلوگيري از فرسايش و بهبود شرايط زيست محيطي
-كاهش خسارات ناشي از خشكسالي و تغذيه سفره هاي زيرزميني
-بهبود اشتغال و ارتقاي سطح درآمد روستائيان و آبخيزنشينان
-بالا بردن ارزش تفرجگاهي مناطق تحت پوشش پروژه هاي آبخيزداري

** دلايل عمده ضرورت توجه به آبخيزداري در استان ايلام:
- پتانسيل بالاي بخش كشاورزي و منابع طبيعي در استان
- وجود مشكلات مربوط به سيل و خسارات ناشي از آن
- ميزان بالاي تخريب منابع طبيعي و فرسايش خاك در حوزه هاي آبخيز استان
- در استان تعداد سه سد بزرگ شامل سد ايلام با حجم مخزن 71 ميليون متر مكعب، سد دويرج با 191 ميليون متر مكعب و سد كنگير با 19 ميليون مترمكعب احداث گرديده است و 8 سد مخزني شامل چوار، سيكان، گوراب، ميمه، چنگوله، گاوي، گلال و جزمان در دست احداث مي باشد كه حفاظت حوزه هاي آبخيز اين سدها ضروري است.
- تعداد 7 مورد سيل در يك دهه گذشته در 4 شهرستان استان حادث شده و به ميزان 108 هزار ميليارد ريال خسارت مالي و 13 نفر تلفات جاني و 160 راس تلفات دامي برجا گذاشته است و لزوم كنترل سيل در استان را نشان مي دهد.
- در 350 منطقه از استان زمين لغزش بوقوع پيوسته كه مساحت كل مناطق فوق معادل 105هزار هكتار است. لازم به ذكر است كه بزرگترين زمين لغزش دنيا با طول 15 كيلومتر در استان ايلام و در شهرستان دره شهر اتفاق افتاده است.
- حوزه شهرستان هاي مهران و دهلران كه به عنوان حوزه هاي فاقد سد معرفي مي گردند با دارا بودن مساحتي بالغ بر يك ميليون هكتار كه معادل 50% مساحت استان را شامل مي شود بدليل شرايط اقليمي خشك و نيمه خشك آن، توپوگرافي خاص آن و وجود مناطق سيل گير و در عين حال فقر و كمبود درآمد ساكنان حوزه فشار حاصله بر حوزه هاي آبخيز مذكور را مضاعف نموده است.
مشكلات عديده‌اي چون كم آبي و وجود مرز مشترك و نزديكي به كشور عراق و وجود معضل گرد وخاك همواره استان ايلام را در معرض بحران قرار داده است.
پيري گفت: از اين رو ساماندهي رودخانه هاي استان كه به كشور عراق مي ريزد و با توجه به اينكه بخش قابل توجهي از جمعيت استان در مناطق روستايي اسكان دارند و موقعيت روستاها در دامنه ها و امكان ايجاد سيل و تخريب از ناحيه آبراهه هاي بالادست، لازم است اقدامات حفاظت آب و خاك و كنتل سيل صورت گيرد.
وي، ضرورت اصلاح و احياء آبخوانها جهت حفظ اراضي كشاورزي پايين دست را اجتناب ناپذير برشمرد و گفت: وجود تشكيلات جوان زمين شناسي و بالا بودن شيب اراضي كه خاك استان را مستعد فرسايش نموده، ضرورت اتخاذ تدابير لازم و افزايش فعاليت هاي آبخيزداري را اجتناب ناپذير ساخته است.
وي ادامه داد: با توجه به شرايط آب و هوايي استان، خشكسالي هاي اخير، پراكنش نامناسب بارندگي ها و شكل بارشها بصورت رگباري، اين مسأله زمينه ساز فرسايش هاي بسياري بوده كه ضمن تخريب حوزه هاي آبخيز وافزايش بار رسوبي و پر شدن مخازن سدها مسايل حاد ديگري را به دنبال خواهد داشت و منابع آب و خاك استان را در مخاطره جدي قرار خواهد داد كه لازم است با انجام پروژه هاي آبخيزداري اين موارد تعديل شود.

** مسايل و مشكلات آبخيزداري در حوزه هاي آبخيز ايلام:
- بالا بودن ميزان رسوب دهي برخي از زير حوزه ها
- افت سطح آبهاي زير زميني
- فقر و درآمد پايين ساكنان حوزه هاي آبخيز
- وجود مناطق لغزشي و سيل گير
- ناهماهنگي بين دستگاههاي دولتي در سياستهاي اجرايي
- برداشت غير اصولي از معادن
- عدم تناسب اعتبارات در مقايسه با مشكلات حوزه هاي استان
- عدم ورود بخش خصوصي به فعاليتهاي مديريت آب و خاك با توجه به ماهيت حاكميتي آن

*** اطلاعات كلي در مورد وضعيت فرسايش و رسوب استان
حجم روان آبهاي استان: سالانه 5/4 ميليارد متر مكعب
متوسط فرسايش: 20 ميليون تن در هكتار در سال
ميزان كنترل هرزآب: 350 ميليون متر مكعب كه سالانه 35 ميليون متر مكعب به اين ظرفيت اضافه مي شود.
ميزان تثبيت خاك در پشت سازه ها: 4 ميليون متر مكعب كه سالانه 250000 متر مكعب به اين ظرفيت اضافه مي شود.
مساحت حوزه هاي تحت كنترل: سالانه تقريبا 375 هزار هكتار

*** اعتبار امسال براي اجراي طرح هاي آبخيزداري
معاون آبخيزداري منابع طبيعي ايلام گفت: امسال از محل صندوق توسعه ملي بيش از 217 ميليارد ريال اعتبار سهم استان براي اجراي طرح هاي آبخيزداري به سه روش بيولوژيك، بيو مكانيك و آبخيزداري تخصيص يافته است.
پيري اظهار داشت: اين ميزان اعتبار در 14 حوزه شاخص استان در قالب طرح مديريت جامع نگر با هدف انجام كارهاي حفاظت، اصلاح و احيا و آبخيزداري انجام مي شود.
وي افزود: علاوه بر آن طرح كاداستر اراضي ملي هم با كمك همين اعتبار در اراضي ملي استان در حال انجام است.
وي در خصوص اجراي طرح اي آبخيزداري گفت: تمام تلاش مجموعه اين است كه طرح هاي مورد نظر تا آخر آذرماه جاري به اتمام برسد تا بتوانيم بهترين استفاده را قبل از بارندگي هاي زمستان ببريم.
وي هدف از اجراي طرح هاي آبخيزداري را كاهش عوامل تخريب منابع طبيعي، حفاظت خاك، كنترل سيلاب ها و حفظ خاك و پيشگيري از فرسايش خاك و جلوگيري از هدر رفتن روان آبها برشمرد.
حدود 87 درصد مساحت استان ايلام را عرصه هاي ملي و جنگلي تشكيل مي دهد.
7177/6119