وحشت توهم در شب امتحان

روزگاری نه چندان دور با شنیدن كلمه اعتیاد به یاد بساط تریاك و وافور و منقل می افتادیم، بعدها ،تازه واردهایی مثل هروئین و كوكائین و شیشه و هزاران ماده با اسامی دهان پر كن وارد بازار شد، اما امروز در كنار این مواد رنگ و وارنگ دارویی هایی هم خودنمایی می كنند كه اساس كار آنها، تجویز برای درمان دردی است كه متاسفانه مصرف خودسرانه و بدون نسخه پزشك آنها، فرد مصرف كننده را دچار اعتیاد دارویی می كند، اعتیادی كه با خود عوارض متعدد و گاهی برگشت ناپذیر دارد.
از میان این نوع داروها كه قرار بود مثل تمام داروهای دنیا فقط دارو و مرهم درد بیماران باشد، می توان به عنوان مثال به «زولپیدوم، متادون و ریتالین» اشاره كرد.
بر اساس آمار ستاد مبارزه با موادمخدر، اكنون دو میلیون و 808 هزار مصرف كننده موادمخدر در كشور وجود دارد كه بالاترین مصرف، با بیش از 66 درصد مربوط به تریاك است.
همچنین بر اساس اعلام سازمان پزشكی قانونی، سه هزار و 190 نفر بر اثر سوءمصرف مواد مخدر طی سال 1395 در كشور فوت كردند و رشد 6،2درصدی این تلفات را در كشور نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن (1394) نشان می دهد.
در كنار این مواد مخدر و اثرات سوء و مرگ و میر ناشی از آن، آنچه در حال حاضر جامعه با آن مواجه است، مقوله ای به نام «اعتیاد مدرن» است كه در قالب برخی از داروها مطرح است، اعتیادی خزنده كه در لباس دوست، دشمنی خونی است و جان مصرف كننده ها كه عموما جوانان و به خصوص از قشر دانشجو و تحصیلكرده هستند را به خطر می اندازد، این زنگ خطری است كه باید جدی گرفته شود، زیرا از چشم متخصصان و كارشناسان و برخی مسئولان و خانواده ها دور می ماند و مبارزه با آن شاید سخت تر باشد.
متیل فنیدیت با نام تجاری «ریتالین» نام دارویی است كه در ابتدا برای درمان افسردگی، خواب آلودگی در طول روز و سندرم خستگی مزمنبه به بازار آمد اما به تدریج با پیشرفت علم و تجربه های گوناگون مشخص شد، می توان از این دارو در درمان كودكانی كه دچار اختلال بیش فعالی و كم توجهی هستند نیز استفاده كرد.
قرص ریتالین خواصی شبیه آمفتامین (مانند قرص های اكستازی) دارد و متاسفانه در سال های اخیر مصرف خودسرانه این دارو در كشور ما رو به افزایش است. گزارش های متعددی وجود دارد كه برخی از دانشجویان بدون آگاهی از اثرات زیانبار آن، در شب های امتحان از این قرص استفاده می كنند تا بتوانند چندین ساعت متوالی بیدار بمانند و به شكل غیر معمولی تمركز خود را در مدت طولانی حفظ كنند.
مصرف كنندگان تصور می كنند، ریتالین دارویی بی خطر است در حالی كه عوارض مصرف خودسرانه این قرص ها می تواند در حد مواد دیگر نظیر كوكایین و آمفتامین باشد، بنابراین پزشكان و روانپزشكان با صراحت اعلام می كنند، ترك كردن داروهای محرك آمفتامینی نظیر ریتالین و اكستازی، بسیار سخت تر و پیچیده تر از سایر مواد مخدر است.
عمده ترین دلیل گرایش به استفاده از این قرص €Œها الگوبرداری و نقش پذیری از گروه دوستان است، تقویت حافظه، افزایش تمركز و دقت دانشجویان در هنگام درس خواندن به ویژه شب €Œهای امتحان از دیگر علل گرایش دانشجویان به مصرف این قرص است.

* مصرف ریتالین با توصیه دوستان
علی حدود 30 سال سن دارد، چند سال پیش برای قبولی در آزمون كانون وكلا به توصیه دوستانش برای اولین بار مصرف قرص ریتالین را آغاز كرد و به این ترتیب با آن آشنا شد.
او می گوید: برای دومین سال بود كه در این آزمون شركت می كردم سال قبل به رغم تلاش زیاد، نتیجه خوبی نگرفتم، فكر می كردم با این همه تلاش، شاید تمركز نداشتم، موضوع را با یكی از دوستانم در میان گذاشتم و او هم از تجربه خود از مصرف ریتالین را گفتو در نهایت مرا متقاعد كرد كه مصرف كنم.
وی با حالی بین بیم و امید می گوید: در اولین مصرف ها نتیجه خوبی گرفتم و كمتر می خوابیدم و بیشتر تمركز داشتم و از نتیجه كارم راضی بودم، ولی از برخی دوستان یا رسانه ها شنیده بودم كه مصرف این قرص اعتیاد دارد و از آن بیم داشتم.
این دانشجو خاطرنشان می كند: برای همین بود بعد از اینكه آزمون تمام شد به هیچ عنوان این قرص را مصرف نكردم ، اما همیشه از كاری كه انجام دادم (مصرف ریتالین) از خود ناراحت هستم و خودم را نمی بخشم، چرا كه تا لبه پرتگاه اعتیاد رفتم.

* افسردگی و اعتیاد به ریتالین
یاسمین دانشجوی پزشكی است و با غمی كه گاهی سعی می كند در گفته هایش پیدا نباشد، صحبت می كند اما هر چه سعی می كند نگاهش دروغ نمی گوید. در چشمهایش یك كوه غم و اندوه نهفته است، می گوید بر اساس رشته تحصیلی ام با قرص ریتالین آشنا شدم و پی به ویژگی های آن بردم و بر آن شدم كه برای تسلط به موضوعات درسی و افزایش تمركز و انرژی بیشتر این قرص را مصرف كنم.
وی افزود: من شاید بیش از افراد دیگر عوارض مصرف این دارو را می دانستم ،به خودم قول دادم بعد از چند عدد دیگر مصرف نكنم و بیشتر به خودم متكی باشم، اما مصرف این قرص مرا درگیر كرد و هر روز و هر روز این قرص را خوردم، وقتی به خودم آمدم كه دیگر نه خاصیت اولش را داشت و نه آن تمركز كافی داشتم. زود خسته می شدم، بلكه دچار افسردگی شدم و در دام اعتیاد دارویی اسیر شدم كه دیگر گریزی از آن نیست.
وی دیگر نمی توانست اشك هایش را پنهان كند، با یك دنیا ناامیدی و بغض می گوید، حالا با خودم در جدالم كه ترك كنم، آیا موفق خواهم شد. بدتر از همه اینكه من نسبت به مصرف و عوارض ریتالین اطلاعات كامل داشتم، اما در دام آن اسیر شدم، هرگز نمی توانم خودم را ببخشم و در چاهی كه خودم كندم افتادم، اسیر شدم و خودكرده را تدبیرنیست.

*دانشجویان پزشكی بیش از همه گرفتار ریتالین
محمد رضا قدیر زاده، عضو گروه مطالعات اعتیاد مركز تحقیقات سازمان پزشكی قانونی به خبرنگار ایرنا گفت: از نخستین روز ورود این دارو به بازار سوء استفاده از آن نیز شروع شد و رایج‌ترین سوءاستفاده توسط دانشجویان پزشكی صورت می‌گرفت.
او می افزاید: این دانشجویان در طول دوران تحصیل با خواص این دارو آشنا می‌شوند و از طرفی فشار و سنگینی درس و امتحان و كشیك، آنها را مستعد استفاده‌ نادرست از آن می‌كند، غافل از اینكه خیلی زود گرفتار اعتیاد به این دارو می شوند و خلاصی از این اعتیاد خانمانسوز كار ساده ای نیست.

* ریتالین در پارتی های شبانه
قدیرزاده خاطرنشان می كند: استفاده‌ از این دارو به صورت موردی و گهگاهی بوده و پیامدهای نامطلوبی دارد، به تدریج ریتالین در باور عامه از یك داروی روان درمانی به یك انرژی زای كم ضرر تبدیل شد كه نام هایی مثل قرص شب امتحان، قرص دانشجویی، قرص لاغری، قرص سرخوشی به آن دادند و به این ترتیب ریتالین برای افزایش سرخوشی كم كم به پارتی های شبانه راه پیدا كرد.
این كارشناس سازمان پزشكی قانونی در مورد تركیبات و نحوه اثر قرص ریتالین می گوید: ریتالین یك محرك از خانواده آمفتامین ها است كه باعث ترشح «دوپامین» و در نهایت سرخوشی بدون دلیل می شود و ظاهرا مغز فرد مصرف كننده گزارشی مبنی بر خستگی بدن و نیاز به خواب را درك و دریافت نمی كند و فرد می تواند با كمبود خواب تا مدتی سرخوشی می شود در حالی كه این بی نیازی به استراحت، كاذب است و همین كمبود استراحت منجر به پرخاشگری در فرد می شود.
عضو گروه مطالعات اعتیاد مركز تحقیقات سازمان پزشكی قانونی ادامه داد: به ‌طور كلی، اگر ریتالین مطابق دستور پزشك مصرف شود، برای افزایش تمركز و كاهش خواب‌آلودگی مفید است، اما تاثیری در كاهش اضطراب ندارد، حتی ممكن است اضطراب زا نیز باشد و عوارض كلی مصرف آن علاوه بر اعتیادآور بودن، ایجاد روان پریشی نیز هست.

* ریتالین فرد را مستعد اعتیاد به محرك های خطرناك می كند
قدیرزاده با بیان اینكه، تركیبات این دارو اشتراكاتی با داروهای محركی چون كوكائین، حشیش و اكستازی دارد و می افزاید: مصرف نادرست و خودسرانه ریتالین می تواند فرد را مستعد اعتیاد به محرك های خطرناك كند.
وی اضافه می كند: متاسفانه شاهد هستیم كه بسیاری از زنان و دختران بر اثر تبلیغات سالن های زیبایی و آرایشگاه ها و باشگاه های ورزشی این قرص را به عنوان یك داروی لاغری مصرف می كنند.

* پرخاشگری، هذیان، شوك و چاقوكشی بعد از ریتالین
قدیرزاده ادامه می دهد: همچنین، بسیاری از رانندگان برای زود رسیدن به مقصد و بیدار ماندن در طول راه به مصرف این دارو می پردازند. كسانی كه در مراحل اولیه سوء مصرف ریتالین قرار دارند یا هنوز میزان مصرف دارویی آنها حساس نشده، دچار سردردهای میگرنی، اختلالات گوارشی، پرخاشگری مزمن و تپش قلب می شوند و با ادامه مصرف و بالا رفتن دوز عوارضی همچون سردردهای شدید، اختلال خواب، هذیان گویی، راه رفتن در خواب و حتی در مواردی شوك ناگهانی و مرگ می شوند.

*در فصل امتحانات مصرف ریتالین 50 درصد افزایش می یابد
عضو گروه مطالعات اعتیاد مركز تحقیقات سازمان پزشكی قانونی اعلام می كند: براساس گزارش ها كنكور و فصل امتحانات عامل افزایش 50 درصدی مصرف ریتالین است و بر اساس نتایج یك مطالعه بر روی دانشجویان ایرانی، از هر 10 دانشجو، 6 نفر سابقه مصرف ریتالین دارند.
وی اضافه می كند: واضح است این آمار با توجه به اثر وابستگی به مواد مخدر، بسیار خطرناك است. عارضه‌ دیگر آن، ایجاد سوءظن و حملات پرخاشگرانه است، دیده شده است، افراد با مصرف این قرص، حتی روی اعضای خانواده‌شان، چاقو كشیده‌اند.

**وابستگی به ریتالین
قدیرزاده تاكید می كند: اگر كسی این قرص را به‌طور مرتب یا با فواصل كوتاه مصرف كند، به آن وابسته می‌شود و وقتی می‌خواهد آن را كنار بگذارد، در صورتی كه تحت نظر پزشك نباشد، ممكن است به افسردگی دچار شود.
وی می افزاید: از آنجا كه ریتالین دارویی است كه توسط پزشكان تجویز می شود، در صورتی كه مصرف آن در مواردی غیر از اندیكاسیون پزشكی باشد، عوارض مصرف خودسرانه این قرص ها می تواند مانند آمفتامین ها باشد، مصرف كنندگان تصور می كنند این قرص های بی خطرند و «بد نامی»مصرف مواد مخدر را ندارند در حالی كه عوارض مصرف خودسرانه این قرص ها می تواند مانند آمفتامین ها باشد.

*مشكل اصلی، تهیه بدون نسخه ریتالین است
قدیر زاده اعلام می كند: مشكلی كه در خصوص ریتالین و برخی دیگر از داروهای اعصاب و روان داریم این است كه متاسفانه، تهیه این نوع داروها در كشور نظارت چندانی وجود ندارد و حتی این داروها بدون نسخه پزشك تهیه می شود كه به نوبه خود معضل بزرگی است.
وی خاطرنشان می كند: اگر بخواهیم حتی به كشورهای منطقه سفر كنیم، حتما باید همراه داشتن داروی ریتالین همراه با نسخه پزشك متخصص و معالج باشد.
این متخصص پزشكی قانونی می گوید: متاسفانه جوانان به بهانه افزایش انرژی و تمركز، شب بیداری، ارتقاب تحصیلی به مصرف این دارو رغبت پیدا می كنند و در زمان های شروع امتحانات شاهد مصرف این دارو از سوی دانشجویان هستیم.
قدیرزاده تصریح می كند: دراوایل مصرف این دارو فرد با افزایش انرژی و تمركز مواجه می شود، اما در طولانی مدت مصرف دارو ریتالین نتیجه عكس می دهد و نه تنها تمركز كافی نمی دهد بلكه سطح هوشیاری را پایین می آورد و فرد تمركزی برای انجام كارهایش ندارد. خواب را كاهش می دهد و این علائم می تواند همراه با افسردگی باشد.
وی یادآوری می كند: مصرف هر دارویی می تواند عوارض خاص خود را داشته باشد و در عین حال مصرف خودسرانه دارو یا به توصیه دیگران می تواند وابستگی به دارو ایجاد كند كه گاهی ترك آن بسیار سخت و دشوار خواهد بود.
این متخصص پزشكی قانونی در پاسخ به این پرسش ایرنا كه آیا آماری از مصرف كنندگان داروی ریتالین در كشور هست، می گوید: آمار دقیقی در این خصوص در دست نیست، اما در مورد گرایش جوانان به مصرف ریتالین و عواض ناشی از آن تحقیقات متعددی توسط گروه های دانشجویی انجام شده است و برخی از این تحقیقات آمارهایی را بیان كرده اند كه البته جنبه رسمی ندارد.

گزارش از ناهید حاجی خانی
اجتمام * 2181 * 3063