ستاره شناسي؛ علاقمندان بسيار و جاي خالي تجهيزات ايراني

به گزارش خبرنگار علمي ايرنا، انسان از ديرباز براي پي بردن به معناي جهان پيرامون خود به آسمان چشم داشته است. با اينكه درك معني حركت صور فلكي چندان دشوار نيست و الگوهاي حركت در آسمان شب محسوس است، ديگر رويدادهاي سماوي مانند كسوف و خسوف، حركت سياره ها و ستاره ها و نظاير آن مورد علاقه بشر بوده و از گذشته هاي دور پيش بيني شده و تاثير آن بر زندگي انسان ترسيم مي شد.
علم نجوم در واقع مطالعه روي خورشيد، ماه، ستاره ها، سياره ها، ستاره هاي دنباله دار، كهكشان ها، گازهاي سماوي، غبار و ديگر اجرام و پديده هاي غيرزميني است.
تعريف صريح تر ديگر از علم نجوم مطالعه روي ستاره ها، سياره ها و فضاست.

***روز جهاني نجوم
روز جهاني نجوم از ابتدا در شنبه اي بين ماه آوريل و ماه مه (ارديبهشت/خرداد) تعيين و طوري برنامه ريزي مي شد كه نزديك با اولين تربيع ماه باشد. همچنين مناسبت پاييزي روز جهاني از سال 2007 به آن افزوده و قرار شد شنبه بين ماه سپتامبر و اكتبر برنامه ريزي شود طوري كه همانند روز جهاني نجوم در ماه مارس به تربيع اول نزديك باشد.
اين روز به واقع بخشي از برنامه هاي هفته هاي ملي نجوم در كشورهاست، هفته اي كه معمولا از روز دوشنبه و در بعضي كشورها شنبه بعد از آن آغاز مي شود.
امسال مناسبت روز جهاني نجوم در كشورمان امروز جمعه (31 فروردين) برگزار مي شود و هفته در پي آن يعني تا 6 ارديبهشت هفته ملي نجوم نامگذاري شده است.

***سابقه ديرينه ايرانيان در علم نجوم
علاقمندي ايرانيان به علم نجوم حتي پيش از ورود اسلام به ايران وجود داشت و كتاب زيج شهرياران به زبان پهلوي، همچنين وجود سنگ نوشته هايي در بسياري تپه هاي باستاني ايران، نشانه هايي از دانش اخترشناسي ايرانيان باستاني به شمار مي آيد.
با ورود اسلام به ايران ستاره شناسي با انگيزه تعيين زمان و اوقات شرعي رونق بيشتري گرفت، اين امر به مشاهدات و محاسبات دقيق نياز داشت كه بخش عمده اي از آن در رصدخانه ها ممكن است.
نخستين رصدخانه در سرزمين هاي اسلامي حدود قرن سوم هجري در بغداد بنا و پس از آن رصدخانه ‌هاي پرشماري ساخته شد.
علم نجوم مانند همه علوم امروزه بسيار پيشرفت كرده است و در حوزه هاي مختلف و متنوعي از جمله هوافضا از دستاوردهاي آن استفاده مي شود.
نجوم در شاخه هاي حرفه اي و آماتور پيگيري مي شود و معمولا افراد از سنين كودكي جذب نجوم آماتوري مي شوند. بر اساس آمار انجمن نجوم ايران، اكنون 10 هزار منجم آماتور در كشور وجود دارد كه با انواع تلسكوپ ها به رصد مي پردازند. همچنين علاقمندان به تحصيل دانشگاهي در اين زمينه مي توانند بعد از طي دوره كارشناسي در رشته فيزيك در رشته هاي اخترفيزيك تحصيل كنند.

***رشد 10 برابري نجوم در 20 سال گذشته
مجري طرح رصدخانه ملي ايران در مورد وضعيت نجوم در كشور با اشاره به فعاليت 10 ساله خود در زمينه نجوم در ايران گفت: حدودا 5 سالي در انگليس به صورت منقطع كار مي كردم، در آن زمان هم ارتباطات با جامعه علمي و نجوم ايران داشتم. تمام تحصيلاتم را در ايران انجام دادم. بنابراين آنچه مي گويم مشاهده شخص خودم است.
دكتر حبيب خسروشاهي ادامه داد: نجوم ايران در ۲ دهه گذشته حداقل رشد ۱۰ برابري را شاهد بوده چه بر اساس تعداد منجمان، يا آمار مقالات و كيفيت اين مقالات.
با اين همه و با وجود پيشرفت هاي فراوان در زمينه نجوم، علاقمندان به آسمان و حركات سماوي مشكلاتي نيز دارند.
سردبير ماهنامه نجوم با دكتر حبيب خسروشاهي در زمينه پيشرفت هاي صورت گرفته در كشور در جوزه ستاره شناسي موافق و معتقد است نجوم آماتوري ايران نيز دستاوردهاي خوبي داشته اشت؛ هر چند آموزش دهنده هاي باتجربه و دوره ديده در كشور با ميزان علاقمندي منجمان آماتور متناسب نيست.

***نبود رصدخانه و آسمان نماهاي مناسب
كاظم كوكرم به مركز رصد و نجوم كانون (متعلق به كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان) اشاره كرد و گفت: اين مركز به علت بي توجهي در سال هاي اخير به حالت نيمه تعطيل در آمده است. ساير مراكز مشابه هم توسعه نيافتند و مراكز تازه تاسيس هم به لحاظ شيوه آموزش نتوانسته اند نيازهاي علاقمندان را پاسخ دهند.
وي با يادآوري محدوديت استفاده از رصدخانه ها براي منجمان افزود: بسياري از رصدخانه هاي موجود كه متعلق به شهرداري ها و دانشگاه هاست، شب ها تعطيل هستند در حالي كه اصل رصد بايد شب ها انجام شود.
دبير گروه دانش روزنامه جام جم درمورد اهميت آسمان نماها در علاقمند كردن دانش آموزان به علم نجوم يادآور شد: مراكز علم، موزه هاي علوم و آسمان نماها معمولا در بسياري شهرها خدمات آموزشي فراواني به مردم ارائه مي دهند. آسمان نما وظيفه شبيه سازي آسمان پرستاره و پخش فيلم هاي سه بعدي را برعهده دارد و مي تواند در شناخت آسمان شب به كودكان بسيار مفيد باشد.

***امكان استفاده از رصدخانه هاي ديگر كشورها براي محققان ايراني
دكتر خسروشاهي نيز در مورد ابزار رصدي در ايران گفت: از نظر ابزار رصدي تا اين لحظه ابزار رصدي پيشرفته اي در كشور نداريم هر چند تا پايان فروردين ابزار رصدي كوچك تري در رصدخانه ملي خواهيم داشت؛ محققان مي توانند از تلسكوپ هاي ديگر كشورها استفاده و با آنها كار و داده ها را تحليل كنند كه اينهم پيشرفت عمده اي است.
وي تاكيد كرد: منظورم بازديد از يك رصدخانه يا كار كردن زير نظر يك منجم خارجي نيست. منظورم پيشنهاد و انجام رصد با تلسكوپ هاي متعارف از ۱ تا ۱۰ متر زميني و تلسكوپ هاي فضايي است كه توسط منجمان جوان كشورمان انجام مي شود.
وي يادآور شد: به نظر من جوانان بايد از منجمان برتر كشور به عنوان الگو پيروي كنند، ما از آنها مي خواهيم حتما مدتي را در رصدخانه ها بگذرانند و فعاليت جدي انجام دهند و تنها بازديدكننده از رصدخانه ها نباشند».

***جذب منجمان حرفه اي در مراكز دانشگاهي كم است
دكتر خسروشاهي همچنين با اشاره به جذب نشدن دانش آموخته هاي رشته هاي مرتبط در دانشگاه ها گفت: متاسفانه ميزان جذب منجمان در مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي كشور بسيار كم است و اصلا با ميزان رشد علم نجوم و منجمان سازگاري ندارد. دانش آموخته هاي زيادي در اين رشته داريم كه در بخش هاي ديگر كار مي كنند، خارج از كشور مي روند يا اصلا حوزه نجوم را ترك مي كنند.
عضو هيات علمي پژوهشكده نجوم تصريح كرد: البته ضرورتي ندارد از اين دانشي كه ياد گرفته اند حتما در حوزه نجوم استفاده كنند و روش هاي تحليل داده در صنايع بسياري كاربرد دارد؛ اما تعداد منجمان ما هنوز بايد به ۱۰ برابر ميزان فعلي افزايش يابد تا بتوان جايگاه معقولي در جهان داشت.
وي خاطرنشان كرد: راه اندازي رصدخانه مي تواند اميدي براي دانش آموخته ها باشد. انتظار مي رود موسسات و مراكز تحقيقاتي نجوم به واسطه رصدخانه ملي ايران رشد كنند. در گذشته مراكز تحقيقاتي نجوم به دليل نبود ابزار رصدي بيشتر به سوي تحقيقات نظري روي آورده اند و اميدواريم با راه اندازي رصدخانه بيشتر به كارهاي تجربي و ساخت ابزار و تحليل داده روي آورند كه براي آينده كاري كشور بسيار مهم است، ولي تا آن روز دانشگاه ها بايد منجمان جوان و با كيفيت را جذب كنند.
كوكرم نيز يكي ديگر از مشكلات پيش روي علاقمندان به آسمان شب را نبود فرصت هاي شغلي كافي مرتبط دانست و اضافه كرد: دوستداران رشته نجوم مي توانند در مقطع كارشناسي در رشته فيزيك تحصيل كرده و در مقاطع كارشناسي ارشد و دكتري در رشته هاي اخترفيزيك و كيهان شناسي ادامه تحصيل دهند اما ورودي تحصيلات تكميلي در اين دو رشته نسبت به نياز كشور بيشتر است و يافتن شغل براي آنها دشوار.
وي ادامه داد: به همين دليل بعضي از آنها به تدريس، ترجمه و تاليف در رشته هاي فيزيك يا نجوم روي مي آورند كه البته خوب است اما علاقه اصلي بسياري از اين افراد نيست.
اين منجم آماتور مهم ترين دغدغه اين افراد را شغل متناسب با تحصيلات و علاقمندي خود دانست و تاكيد كرد: با اينك كيفيت آموزش در كشور مطلوب است، به دليل نبود رصدخانه هاي حرفه اي منجمان بايد داده هاي مورد نياز خود را از اينترنت به دست آورند و راه اندازي رصدخانه ملي ايران در اين زمينه بسيار مفيد خواهد بود.

***تجهيزات گران و خارجي
وي يكي ديگر از چالش هاي پيشروي اين افراد را گراني تجهيزات رصد از جمله تلسكوپ و دوربين هاي حرفه اي دانست و گفت: متوسط منجمان آماتور در دوران دانش آموزي و دانشجويي هستند ولي اين افراد به دليل گراني تجهيزات و به ويژه افزايش فراوان قيمت ارز توان خريد تجهيزات ياد شده را ندارند.
اين مدرس نجوم با تاكيد بر لزوم ساخت تجهيزات رصدي در داخل كشور افزود: شركت صنايع اپتيك صاايران در سال هاي گذشته نقش فعالي در اين زمينه داشت كه متاسفانه تداوم نداشت، با توجه به نامگذاري امسال به نام سال حمايت از توليد ملي جاي خالي تجهيزات رصدي بسيار احساس مي شود.
كوكرم همچنين با تاكيد بر پرشماري منجمان آماتور و علاقمند در ايران، جاي خالي مراكزي را براي خدمات رساني مناسب به اين افراد و نيز براي علاقمند كردن كودكان به علم نجوم محسوس دانست.
علمي**9157**1336
براي اطلاع از اخبار متنوع علمي و فناوري، با كانال علمي ايرنا در تلگرام همراه شويد:
irnaelm@
https://telegram.me