سرطانزایی رودخانه ارس؛ ادعا یا واقعیت

همین چند هفته گذشته بود كه نماینده مردم پارس آباد و بیله سوار مغان از تریبون مجلس موضوع شیوع سرطان از طریق رود ارس به عنوان اصلی ترین منبع تامین آب شرب این شهرستان ها را پیش كشید و مدعی شد وجود فلزات سنگین آلوده عامل اصلی این معضل است.
شكور پورحسین در نطق میان دستور در مجلس شورای اسلامی گفت: میزان شیوع سرطان گوارشی در منطقه تا حدی است كه باید گفت سونامی سرطان در منطقه به وقوع پیوسته است.
وی اضافه كرد: حجم بالای فلزات سنگین موجود در رودخانه ارس كه ناشی از سرازیر شدن پسماند های صنعتی ارمنستان می باشد دلیل آلودگی آب ارس و شیوع سرطان در منطقه است.
با اینكه برخی از مسئولان زیست محیطی كشور و استان های ساحلی ارس نیز از آلودگی ارس توسط پساب های صنعتی ارمنستان خبر می دهند اما هنوز درباره ارتباط بین این آلودگی با موضوع شیوع سرطان در منطقه اظهار نظری از سوی كارشناسان صورت نگرفته است.
براساس اعلام كارشناسان، موضوع آلودگی ارس واقعیتی غیرقابل انكار است اما بیشترین آلودگی این رودخانه ناشی از منابع آلوده كننده ارمنستان در منطقه آذربایجان شرقی است.
مدیركل حفاظت از محیط زیست استان آذربایجان شرقی چندی پیش به ایرنا گفت كه رودخانه ارس به دلیل ورود پساب های صنعتی از سمت ارمنستان بشدت با مشكلات زیست محیطی و بهداشتی مواجه شده و اگر برای جلوگیری از ادامه این روند تدبیر و تصمیم مناسب اتخاذ نشود، آینده ناخوشایند همچون آثار منفی خشك شدن دریاچه ارومیه در انتظار مردم استان های آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل خواهد بود.
حمید قاسمی با بیان اینكه مشكل از سال 1385 شروع شده و تاكنون نیز ادامه دارد، منشاء آلودگی ارس را پساب های حاصل از فعالیت معدن مس در ارمنستان اعلام كرد و افزود: ادامه این روند علاوه بر آلودگی شدید آب رودخانه ارس، موجب تغییر اكوسیستم منطقه و آثار زیان بار به اراضی كشاورزی شده است.
وی ادامه داد: اكنون ماهی های رود ارس به دلیل ورود این آلایندگی های صنعتی سنگین در حال انقراض بوده و اگر آماری در این رابطه تهیه شود، متوجه كاهش شدید گونه های جانوری در بستر رودخانه خواهیم شد.
در این حال مدیركل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست نیز گفت كه نتایج پایش فلزات سنگین و پارامترهای فیزیك و شیمیایی رودخانه ارس نشان می دهد كه رسوبات منطقه دارای فلزات سنگین است اما در آب رودخانه آلودگی مشاهده نشده است.
شینا انصاری به ایرنا افزود: اكنون پایش های سازمان محیط زیست در 17 ایستگاه نمونه برداری رودخانه ارس شامل پنج ایستگاه آذربایجان غربی، هفت ایستگاه آذربایجان شرقی و پنج ایستگاه در اردبیل به طور فصلی انجام می شود و بر اساس بررسی های انجام شده وجود منابع آلاینده صنعتی در بالا دست مانند معادن مس، مولیبدن، سدهای باطله ( مكان هایی برای جمع آوری و نگهداری پساب ها و مواد باطله كارخانه های فرآوری مواد معدنی)، تخلیه باطله معدنی و پساب به رودخانه ارس، همچنین فعالیت های كشاورزی و بقایای سموم و كودهای شیمیایی و فاضلاب های خانگی و زهاب های كشاورزی از عوامل بالقوه تهدید كننده این رودخانه محسوب می شوند.

** ارس و سرطانزایی ادعا یا واقعیت
در این حال با توجه به اینكه استان اردبیل رتبه نخست سرطان گوارشی در ایران را به خود اختصاص داده، همین این امر منجر به گمانه زنی ها درباره منشاء شیوع این سرطان در استان از جمله در منطقه مغان شده است.
با توجه به اینكه آب آشامیدنی منطقه مغان شامل شهرستان های پارس آباد و بیله سوار از طریق رودخانه ارس تامین می شود منشاء اصلی آلودگی احتمالی آن و شیوع سرطان به سوی رودخانه ارس نشانه رفته و اظهارات نماینده این شهر را نیز باید از این دیدگاه مورد توجه قرار داد.
این درحالی است كه كارشناسان می گویند كه رابطه ای بین شیوع سرطان در منطقه مغان و آب ارس وجود ندارد و شیوع این بیماری در استان اردبیل به عوامل دیگری وابسته می باشد.
دكتر قدرت اخوان اكبری در رابطه با نگرانی های عنوان شده مبنی بر شیوع گسترده سرطان گوارش در پارس آباد گفت: سرطان معده در كل استان نسبت به كشور، نرخ بالایی از ابتلا را دارد ولی اینكه شیوع این سرطان در پارس آباد با سایر نقاط استان تفاوت دارد صحیح نیست زیرا بیشترین تعداد سرطان معده به نسبت جمعیت استان متعلق به شهر اردبیل است.
وی بیان كرد در سرطان گوارش استان اردبیل رتبه نخست كشوری را دارد و مهمترین عوامل موثر بر ابتلا به آن نیز در استان عفونت Helicobacter pylori، گاستریت آتروفیك، سیگار، مصرف زیاد نمك، سطح سلینیوم پایین، مصرف زیاد گوشت قرمز، مصرف كم میوه و سبزیجات است.
مدیركل حفاظت از محیط زیست استان اردبیل نیز گفت كه آب رودخانه ارس در منطقه پارس آباد مغان از نظر آلودگی و تاثیر منفی بر سلامت انسان شرایطی غیر عادی و غیر استاندارد ندارد.
محمد خداپرست در گفت و گو با ایرنا با اشاره به پایش و نمونه برداری رودخانه ارس در جهت شناسایی منابع آلاینده آن گفت: پارامترهای فیزیكی ،شیمیایی و میكروبی اندازه گیری شده شامل پارامترهای BOD 5 –COD- PH – هدایت الكتریكی، اكسیژن محلول، مواد جامد محلول در آب، كلیفرم گوارشی، مجموع كلیفرم های گوارشی و غیرگوارشی، سولفات، نیترات، كدورت و دما می باشد و به صورت ماهانه از هشت ایستگاه ثابت تعیین شده در رودخانه انجام می گیرد.
وی بیان كرد: نتیجه پایش و نمونه برداری پارامترهای اندازه گیری شده در ایستگاههای ذكر شده مطابق با استانداردهای جاری سازمان بوده و به لحاظ كیفی در وضعیت نستباً خوبی قرار دارد، همچنین كیفیت این رودخانه به لحاظ شاخص های میكروبی اغلب در حد استاندارد می باشد.
وی بیان كرد : پایش آنلاین رودخانه به تعداد پنج پارامتر فیزیك و شیمیایی به صورت روزانه توسط سیستم آنلاین موجود بر روی سد اصلاندوز نیز صورت می گیرد و نتایج آنالیز دستگاه مذكور هم حاكی از استاندارد بودن پارامترهای مرتبط است.
وی بیان كرد: اقداماتی در خصوص ارتقا و توسعه این سیستم جهت اندازه گیری های بیشتر و دقیق تر از سوی اداره كل انجام گردیده كه در صورت تحقق از ظرفیت بالای سیستم پایش آنلاین در آنالیز پارامترهای بیشتر این رودخانه بهره گیری خواهد شد.
وی در خصوص پایش و اندازه گیری میزان فلزات سنگین در رودخانه ارس نیز گفت: نمونه برداری به صورت موردی توسط آزمایشگاههای معتمد انجام شده و در اغلب موارد گزارش های واصله و بررسی نتایج حاكی از استاندارد بودن میزان این فلزات در رودخانه مذكور می باشد.
به گفته خداپرست، همچنین نمونه برداری از پساب فاضلاب شهری ، شهرك صنعتی، واحدهای صنعتی ، واحدها و كارخانجات كشت و صنعت مغان كه می توانند از منابع آلاینده رودخانه ارس محسوب شوند. به صورت خود اظهاری توسط آزمایشگاه های معتمد محیط زیست و همچنین از طریق نمونه برداری ازمایشگاه اداره كل بطور مستمر مورد پایش قرار گرفته كه در صورت آلوده بودن اخطاریه های لازم زیست محیطی مبنی بر رفع آلایندگی برای واحدهای مذكور صادر شده است.
مدیركل حفاظت از محیط زیست اضافه كرد: با توجه به همجواری این رودخانه با زمین های كشاورزی كه می تواند به صورت سحطی یا زهكش تحت تاثیر سموم كشاورزی قرار گرفته و آلوده شود به همین خاطر پیگیری لازم جهت خریداری دستگاه اندازه گیری انواع سموم بویژه سموم كشاورزی در منابع آبی در حال انجام است.
وی در عین حال گفت كه در خصوص این رودخانه به دلیل اهمیت بین المللی و خارج از حوضه ای استان، جلسات مختلفی در سازمان تشكیل و مقرر شده كه جهت ایجاد سیستم یكپارچه پایش در سه استان اردبیل ، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی اقداماتی انجام شود كه در این خصوص اداره كل در حال پیگیری تحقق این امر است.
رودخانه ارس كه در زبان تركی آذربایجانی آراز خوانده می شود از كوه‌های بینگول منطقه آناتولی تركیه سرچشمه می گیرد، در مرز تركیه و ارمنستان به رود آرپا چای می پیوندد، سپس مرز مشترك نخجوان را به طول 11 كیلومتر تشكیل می دهد.
این رودخانه پس از گذر از مرز ایران و نخجوان، از مرز میان ایران و ارمنستان عبور می كند و دوباره مرز مشترك میان ایران و جمهوری آذربایجان را شكل داده و در منتهی ‌الیه شمالی استان اردبیل (شهرستان پارس‌آباد) وارد جمهوری آذربایجان شده و به رودخانه كورا و در نهایت به دریای خزر می‌ ریزد.
این رود هزار و 72 كیلومتر طول دارد و از طولانی‌ترین رودهای ایران بوده و از كارون در استان خوزستان نیز طولانی‌تر است.
گزاش: یعقوب شاددل * انتشاردهنده: سیفعلی موسی زاده
6016/7110