سایه باورنكردنی خشكسالی در گیلان

هم اكنون ایران بین 24 كشوری است كه وضعیت آب در آنها خطرناك شناخته شده؛ بر این اساس، بحران آب از بزرگترین چالش های آینده كشورمان است از این رو، طی دهه اخیر مسئولان بر لزوم مدیریت مصرف تاكید كرده اند تا شاید چاره ای بر درد خشكسالی بویژه در بخش كشاورزی و آب شرب باشد.
نام گیلان كه به گوش می رسد؛ باران های نقره ای، رودخانه های خروشان كوچك و بزرگ، چشمه سارها، آبشارها، كوه های پوشیده از جنگل و فرش سبز مخملین و آبی آرامش بخش دریای بیكران در ذهن نقش می بندد كه همه اینها، از وجود وفور مایه حیات در این استان خبر می دهند.
اما پای خشكسالی كه به میان می آید، دوشادوش استان هایی كه كمترین بارندگی را دارند و شاید بارندگی سالانه آنها بین 200 تا 300 میلیمتر باشد، گیلان نیز طلب آب می كند حال اینكه، میزان بارش سالانه در این استان افزون بر یك هزار و 200 میلیمتر است با این وجود ، باور كردنی نیست كه گیلان نیز با وجود بارش های فراوان، رودخانه های خروشان فصلی و دائمی از تازیانه تنش های آبی بی بهره باشد.
به گفته كارشناسان؛ سالانه میزان زیادی از بارش ها در این استان، وارد رودخانه ها و دریای خزر شده و با آب های آلوده ناشی از فاضلاب و پسماندهای صنعتی مخلوط می شود و به عبارت دقیق تر، بسادگی به هدر می رود.

** اهمیت مهار و ذخیره سازی بارش ها در گیلان
در همین زمینه دانش آموخته دكترای هواشناسی و كارشناس مطالعات مركز تحقیقات اداره كل هواشناسی گیلان روز سه شنبه به ایرنا گفت: اگرچه گیلان پربارش ترین استان كشور است و دارای ركوردهای بارشی منحصر به منطقه از جمله بارش 127 میلی متری در رشت (سوم مهر 1391) است كه طی زمان كمتر از پنج ساعت بارید، اما همزمان با موسم تابستان، باز خشكسالی با این استان هم نوا می شود.
سمانه نگاه بارش 330 میلی متری باران طی سه روز پایانی هفته نخست آبان ماه سال 94 را از دیگر باران های بی سابقه كشور عنوان و اضافه كرد: مشخصه عمده اقلیمی، توپوگرافی و جغرافیایی این استان موجب شده كه بخش قابل توجهی از بارش ها در زمان كوتاهی از دسترس خارج شده و وارد دریا شوند.
وی ادامه داد: با توجه به نمودارهای آماری، متوسط بارش سالانه 15 سال اخیر رشت، حدود یك هزار و 265 میلی متر است اما توزیع ماهانه بارش رشت نشان می دهد كه بخش اعظم این بارش ها شامل حدود 70 درصد، در نیمه دوم سال یعنی فصل های پاییز و زمستان می‌بارد كه تقریباً حجم وسیعی از آن وارد دریا می‌ شود.
به گفته نگاه، از طرفی اگرچه در نیمه اول سال حدود 30 درصد بارش سالانه گیلان به وقوع می پیوندد، اما حدود نیمی از این بارش ها در اواخر مرداد و شهریورماه كه زمان ورود سامانه‌های بارشی به استان گیلان است، اتفاق می افتد كه در بسیاری از موارد، به دلیل مقارن بودن با زمان برداشت محصول برنج، موجبات خسارت به شالیزارها می شود.
وی خاطرنشان كرد: به عبارت دیگر به سبب توزیع زمانی نامناسب بارش، ویژگی های جغرافیایی خاص این منطقه همچون باریك بودن عرض نوار ساحلی در اثر نزدیكی كوهستان و دریا ، نبود زیرساخت های مناسب برای ذخیره سازی نزولات جوی و مهار بارش ها به عنوان منابع آبی داخلی استان، نمی توان نیاز آبی گیلان را در بخش های مختلف از جمله كشاورزی و شرب مستقل از منابع آبی خارج استان تصور كرد.
این كارشناس هواشناسی ادامه داد: حدود 70 هزار هكتار شالیزار گیلان در خارج از شبكه آبیاری سد سفیدرود و از منابع داخلی آبی استان بویژه از بارش های بهنگام در داخل استان در فصل كشت بهره مند می شوند در حالیكه عملا در بسیاری از سال ها در فصل كشت، استان به شدت با محدودیت منابع آبی و كاهش بارش مواجه است.
نگاه اضافه كرد: از آنجایی كه حدود 170 هزار هكتار از نزدیك به 240 هزار هكتار از شالیزارهای استان وابسته به ذخیره آبی سدسفیدرود و آورد دو رودخانه قزل اوزن و شاهرود می باشند، بنابراین شرایط آبی استان های حوضه سد سفیدرود شامل استان های كردستان، زنجان، قزوین، اردبیل و آذربایجان شرقی بر میزان آبگیری سد منجیل تأثیر مستقیم داشته و از اهمیت بسزایی برخوردار است.
این كارشناس هواشناسی خاطرنشان كرد: محدودیت های موجود در ذخیره آب سد منجیل، عدم برخورداری بیش از 30 درصد شالیزارهای استان از شبكه آبیاری سدسفیدرود ، وابستگی آنها به بارش های بهنگام فصل كشت و همچنین كاهش و نقصان دبی رودخانه های استان از اواسط خردادماه، ضرورت مدیریت همه جانبه مصرف آب را در بخش های مختلف كشاورزی، شرب، صنعت و محیط زیست اجتناب ناپذیر می سازد.
نگاه به وضعیت سال زراعی جاری اشاره و بیان كرد: از ابتدای سال زراعی 1395 - 1396 یعنی از آغاز مهرماه سال گذشته تا پایان دهه اول تیرماه امسال، در پهنه استان گیلان، به طور متوسط حدود 742 میلیمتر بارندگی به ثبت رسیده كه در مقایسه با میانگین بلندمدت، حدود یك درصد افزایش بارش و در مقایسه با سال گذشته حدود 14 درصد كاهش بارش داشته است.
وی اضافه كرد: در واقع بارش گیلان طی سال آبی اخیر مشابه میانگین بلندمدت بوده است.
نگاه یادآور شد: حدود 80 درصد از بارش ذكر شده، طی شش ماه فصل های پاییز و زمستان گذشته به وقوع پیوسته كه عملا از دسترس خارج بوده و قابل مهار كردن و ذخیره سازی نیست.
وی اضافه كرد: حدود 150 میلیمتر از بارش 742 میلیمتری استان در فصل كشت یعنی از ابتدای فروردین تاكنون اتفاق افتاده كه به طور مستقیم برای مصارف كشاورزی به كار گرفته می شود.
نگاه یادآور شد: بارش های بهنگام فصل بهار، در كنار منابع داخلی ذخیره آب از قبیل رودخانه های داخلی، آب بندان ها، چشمه ها و ... برای آبیاری بیش از 70 هزار هكتار از شالیزارهای استان كه خارج از شبكه آبیاری سد سفید رود و به صورت سنتی آبخور می باشند، بسیار حائز اهمیت است.
وی در ادامه گفت وگو با ایرنا، به بارش های بهار امسال نیز اشاره و بیان كرد: طی فروردین ماه سالجاری، متوسط بارش مناطق جلگه ای گیلان، 109 و دو دهم میلیمتر بوده كه در مقایسه با شرایط میانگین بلندمدت، حدود 18 درصد و درمقایسه با سال قبل ، 16 درصد كاهش داشته است.
به گفته نگاه، در ایستگاه فرودگاه رشت به عنوان ایستگاه شاخص جلگه مركزی گیلان، 106 میلیمتر بارندگی به ثبت رسیده كه در مقایسه با شرایط میانگین بلندمدت، با كاهش 17 درصدی بارش مواجه بوده است.
وی بیان كرد: طی اردیبهشت ماه امسال نیز متوسط بارش مناطق جلگه ای گیلان، 22 و شش دهم میلیمتر بوده كه درمقایسه با شرایط میانگین بلندمدت، كاهش چشمگیر 55 درصدی یافت ولی در مقایسه با سال گذشته، حدود سه درصد افزایش را نشان می دهد.
این كارشناسی هواشناسی گفت: همچنین از هفته اول اردیبهشت ماه تا دهه سوم خردادماه امسال، به دلیل نبود بارش فراگیر در گیلان، طی حدود 45 روز ، استان با چالش بی بارشی مواجه بوده است.
وی گفت: به عبارت دیگر علیرغم اینكه شرایط دمایی استان طی فصل بهار امسال مشابه میانگین بلند مدت بوده اما بارش طی این بازه ، با كاهش 16 درصدی مواجه بوده است.
نگاه خاطرنشان كرد: همه استان های حوضه سد سفیدرود در مقایسه با شرایط میانگین بلندمدت با كاهش چهار تا 22 درصدی بارش مواجه بوده اند كه در این میان، بیشترین كاهش مربوط به استان زنجان می باشد.
وی ادامه داد: جمع بندی شرایط بارشی گیلان و استان های حوضه سد سفیدرود، بیانگر كاهش نزولات جوی و به تبع آن كاهش آورد آب این سد است.
این كارشناسی هواشناسی لزوم صرفه جویی در مصرف آب بخش های مختلف بویژه كشاورزی و همچنین آبیاری تناوبی بر اساس نوبت بندی آب خروجی سد سفیدرود برای به حداقل رساندن خسارت های ناشی از كم آبی را اجتناب ناپذیر دانست.

** سدها در نقاط پرباران شمالی كشور حافظ محیط زیست هستند
مسئولان تقویت زیرساخت هایی همچون احداث سدها را در ذخیره سازی بارش ها موثر می دانند و نه تنها احداث آنها را به ضرر محیط زیست نمی دانند، بلكه حافظ محیط زیست استان نیز به شمار می آید.
در همین زمینه مدیرعامل شركت آب منطقه ای گیلان به ایرنا گفت: عملیات سد سازی در استان برای حفظ محیط زیست یك فرصت است.
كاظم لطفی بحث اعتبارات و مسائل زیست محیطی را برای احداث سدهای پیش بینی شده سرعت گیر خواند و گفت: سدسازی فقط در استان های شمالی توجیه دارد.
وی با اشاره به سدهای گیلان گفت: سدهای سفیدرود، شهربیجار، شفارود و پلرود جزو سدهای مخزنی استان هستند كه سدهای سفیدرود و شهربیجار به بهره برداری رسیده و سدهای شفارود و پلرود به ترتیب دارای 36 درصد و حدود 55 درصد پیشرفت فیزیكی هستند.
وی همچنین گفت: هم اكنون 9 سد لاستیكی در گیلان در حال ساخت است و ساخت 2 سد دیگر نیز در مرحله‌ انتخاب پیمانكار قرار دارد.


** اهمیت صرفه جویی آب در كشاورزی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی گیلان نیز معتقد است: سالانه حدود 9 میلیارد مترمكعب آب تجدید شونده در استان وجود دارد كه حدود دو و هفت دهم میلیارد مترمكعب، مورد نیاز اراضی شالیزاری گیلان است.
حبیب جهانساز افزود: از این میزان آب مورد نیاز ، یك و هشت دهم میلیارد مترمكعب در زیر سد سفیدرود و مابقی آن در خارج از شبكه مدرن سد سفیدرود و در اراضی سنتی آب خور نیاز است.
وی اضافه كرد: آب اراضی شالیزاری استان از دو منبع سد سفیدرود و رودخانه های فصلی و دائمی وابسته به بارش های فصلی است؛ 171 هزار هكتار از اراضی از سد سفید رود و 600 هزار هكتار از سایر منابع فصلی مشروب می شوند.
جهانساز با بیان اینكه كشاورزان گیلانی برای عملیات شخم و آماده سازی زمین بیشتر از آب باران و آب های جاری در دسترس فصل های پاییز و زمستان استفاده می كنند، گفت: كشاورزان طی چند سال اخیر از آب سد به واسطه محدودیت منابع حداكثر از 15 اردیبهشت تا 15 مردادماه استفاده می كنند.
معاون سازمان جهاد كشاورزی گیلان با بیان اینكه برای هر هكتار شالیزار حدود 10 تا 12 هزار متر مكعب آب مورد نیاز است، ادامه داد: در سال های اخیر با توجه به محدودیت منابع آبی، اقدامات صرفه جویانه خوبی صورت گرفته كه باعث شد فقط در زیر شبكه مدرن سالانه بالغ بر 350 میلیون متر مكعب صرفه جویی شود.
وی اجرای شخم زمستانه ، تنظیم كوتاه كردن تقویم زراعی استان، تقویت ناوگان ماشین آلات، اجرای آبیاری نوبتی به جای غرق آب دائم، استفاده از آب های زهكش و كاشت ارقام زودرس را از جمله راهكارها برای صرفه جویی آب در كشاورزی ذكر كرد.
به گزارش ایرنا در حال حاضر 460 هزار مشترك آب تحت پوشش آب و فاضلاب شهری گیلان و 279 هزار و 572 مشترك در یك هزار و 780 روستای استان از نعمت آب آشامیدنی و سالم برخوردارند.
گزارش از: امیرحسین كبیری - مریم سلیمانی ** انتشاردهنده: كبیری
7296 / 2007