اعتقاد اقوام كوچ روي ايران به دوران پس از مرگ

حفاري هاي باستان شناسي اين گنجينه هاي مدفون، علاوه بر تامين آثار باستاني موزه ها، گوياي جنبه هاي مادي، معنوي و فرهنگي اقوام كوچ روي ايران با اين قدمت خيره كننده است.
مطالعه در مورد معماري، اشياي مدفون و شيوه هاي تدفين اين كورگان ها، اطلاعات مفيدي را در زمينه گاه نگاري، قوم نگاري، روابط اجتماعي و اقتصادي و طبقات اجتماعي به دست مي دهد و نقاط تاريك فرهنگ اين اقوام را روشن تر مي كند.
سرپرست حفاري هاي باستان شناسي در كورگان هاي' جعفر آباد' و 'طوعلي سفلي' خداآفرين مي گويد: در بررسي سطحي سال 1386 هجري شمسي، 40 كورگان در يك محدوده ي پنج كيلومتري در حوالي روستاهاي 'جعفر آباد' و 'طوعلي سفلي' در شهرستان خداآفرين شناسايي شد.
به گفته ' دكتر فرشيد ايرواني قديم'، در اولين فصل كاوش هشت كورگان بازگشايي و 103 اثر موزه اي شامل 56 اثر فلزي، 40 اثر سفالي، پنج اثر سنگي و 2 اثر استخواني كشف شد.
وي مي گويد: در دومين فصل كاوش اين كورگان ها كه به مدت 45 روز انجام شد، پنج كورگان بازگشايي و علاوه بر شناسائي معماري آنها، 139 اثر موزه اي شامل 104 اثر فلزي، 28 اثر سفالي،2 اثر سنگي و 2 اثر استخواني شناسايي شد.
وي در ادامه مي گويد: اطلاعات مربوط به اشياء استخواني به عنوان بخشي مهمي از داده هاي به دست آمده از اين قبور، علاوه بر اينكه بيانگر تنوع غذائي اين اقوام است، نشانگر شناخت جوامع كوچ رو از محيط پيرامون خويش و درك آنان نسبت به اهميت حيوانات است.
وي مي گويد: از مهمترين ويژگي هاي فرهنگ اقوام كوچ روي ' اوراسيا' كه در اين كورگان ها مشاهده شد، مي توان به حضور اسب و پرورش احشامي مانند گوسفند، بز و گاو، تكامل لگام اسب، ساخت قبور كورگاني و قرباني احشام اشاره كرد.
دكتر ايرواني اظهار مي كند: حدود چهار هزار سال پيش در شمال درياي خزر يك گروه متحرك از پرورش دهندگان احشام شناسائي شده اند كه گمان مي رود به دليل بحران هاي زيست محيطي دست به مهاجرت هاي دورتر به خاطر يافتن چراگاه هاي مناسب تر زده اند.
به گفته وي اين قوام به عنوان اقوام كوچ رو اوراسيا قابل معرفي مي باشند كه بر اساس مدارك برجاي مانده يكي از مناطق مهاجرت آنان شمال غرب ايران به خصوص حوزه رودخانه ارس بوده است.

*** كورگان ها و اعتقاد به به دوران پس از مرگ
سرپرست حفاري هاي باستان شناسي 'كورگان ها' در خداآفرين مي گويد: بررسي اين كورگان ها و شيوه تدفين آنها سبب شد تا اطلاعات جامعي از اين اقوام به دست بيايد و نسبت به بازسازي روابط اجتماعي، اقتصادي، طبقات اجتماعي و ايدئولوژيكي اين اقوام در ايران، اقدام شود.
به گفته دكتر ايرواني آثار همراه جسد در اين كورگان ها، نشان دهنده اعتقاد آنان به حيات پس از مرگ و اهميت تدفين است و تدفين سر حيوانات نيز يكي ديگر از الگوهاي تدفين در اين فرهنگ است.

*** زن و مرد از مساوات حقوقي برخوردار بودند
دكتر ايرواني مي گويد: تدفين زن و مرد، اهميت و ارزش جنس مونث و مذكر را در يك سطح نشان مي دهد و مساوات حقوق بين آنها را اثبات مي كند.
به گفته وي با توجه به اشيا به دست آمده تدفيني از كورگان هاي ' جعفر آباد' و 'طوعلي سفلي' كه متعلق به زنان مي باشد، اهميت اين قشر در يك جامعه كوچ روي مربوط به هزاره دوم قبل از ميلاد را كاملا مشخص مي كند.

*** انس با موسيقي
به گفته دكتر ايرواني به دست آمدن آلت موسيقي از جنس لاك لاك پشت و مضراب آن كه از جنس استخوان است، نشان از مانوس بودن اين مردم با موسيقي و اجراي مراسم خاص در تدفين دارد.
وي اضافه مي كند: قلاب هاي ماهيگيري و گردنبندهايي از جنس صدف نيز ارتباط تغذيه و معيشت اين اقوام را با رودخانه ثابت مي كند.

*** فلزگري و سفالكاري در بين اقوام كوچ رو رونق داشت
دكتر ايرواني مي گويد: كشف آثار زيادي از جنس برنز و آهن و شناسايي قلع 7 درصد در آثار برنزي يافت شده، نشان دهنده توانمندي اين اقوام در هنر فلزگري است.
وي مي گويد: يكي از داده هاي مهم باستان شناسي، سفالينه ها هستند؛ سطوح داخلي وخارجي سفال هاي به دست آمده از اين كورگان ها بستر مناسبي جهت اجراي نقش و نگار و ايده ها و انديشه هاي مردمان و هنرمندان اين اقوام بوده است.
به گفته دكتر ايرواني بر اساس مطالعات آركئومتري انجام گرفته اين كورگان ها به دوره زماني عصر آهن 2 (900 تا 1200 قبل از ميلاد) ايران، قابل تاريخ گذاري است و مي توان آن را به فرهنگ اسكيت قديم منتسب كرد.
رييس اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري شهرستان هاي كليبر و خداآفرين نيز مي گويد: در حفاري هاي باستان شناسي خداآفرين آثار فرهنگي مربوط به دوره زماني عصر آهن 2 مورد بررسي قرار گرفت.
وي اظهار داشت: اين كورگان ها مربوط به قوم كوچ رو و عشايري اسكيت ها بوده كه براي نخستين بار در سطح كشور در اين شهرستان شناسايي و به صورت علمي حفاري شد.
به گفته وي گستره زماني اين كورگان ها بر اساس مطالعات باستان شناسي مربوط به هزاره دوم تا هزار اول قبل از ميلاد مسيح است.
وي افزود: حوزه فرهنگي اين اقوام در جنوب ارس به طور متوسط تا 150 كيلومتر از داخل ارس و به موازات اين رود، قابل شناسايي است.
وي گفت: با توجه به اينكه قوم اسكيت ها يك قوم كوچ رو و عشايري بود، هيچ سايت استقراري و سكونت گاه ثابتي براي آنان شناسايي نشده است و بنابراين داراي گورستان ثابت هم نيستند.
وي افزود: آثار به دست آمده از اين حفاري در موزه هاي آذربايجان تبريز و موزه باستان شناسي خداآفرين به نمايش گذاشته شده است.
به گفته وي ادامه حفاري هاي باستان شناسي كورگان هاي خداآفرين در صورت كسب مجوزهاي لازم قابل پيش بيني است.

**كورگان ها، ظرفيت هاي گردشگري ناشناخته
قايم مقام مديرعامل سازمان منطقه آزاد ارس نيز مي گويد: كورگان هاي حفاري شده از سوي باستان شناسان در داخل محدوده منفصل سه اين سازمان قرار گرفته و ظرفيتي كم نظير براي بخش گردشگري اين منطقه به شمار مي رود.
به گفته جعفر ملكي، تاريخ و فرهنگ گذشتگان كشور موضوعي جذاب براي گردشگران خارجي بوده و از وجود اين كورگان ها در اين منطقه مي توان بهره برداري هاي بهينه كرد.
فرماندار شهرستان خداآفرين نيز از احداث موزه اي در داخل محدوده منفصل سه منطقه آزاد ارس براي نمايش آثار به دست آمده از اين كورگان ها خبر مي دهد.
امين امينيان مي گويد: وجود اين كورگان ها قدمت تاريخي خداآفرين به اثبات رسيده و با استناد به آن مي توان توسعه بخش گردشگري را به عنوان يكي از محورهاي اصلي سند تدبير و توسعه اين شهرستان، مطرح كرد.
تا زمان حاضر تنها بخشي از كورگان هاي اين شهرستان بازگشايي شده و تعداد نامعلومي نيز در انتظار كاوش هاي باستان شناسي و برداشت هاي علمي است.
شهرستان مرزي خداآفرين در 220 كيلومتري شمال شرقي تبريز، مركز استان آذربايجان شرقي قرار دارد؛ پل هاي تاريخي اين شهرستان بر روي رود خروشان ارس احداث شده و از ديرباز حلقه هاي اتصال ايران به منطقه قفقاز بوده است.
گزارش از عليرضا فولادي
3072/518