زعفران محصولي راهبردي در ميانه تعاملات غير راهبردي

محصولي كه بيش از 218 نفرروز در هر هكتار اشتغالزايي دارد و سالانه 75 هزار اشتغال ايجاد مي كند و اگر نباشد چگونه مي شود در منطقه اي خشكسال چون خراسان كه گرفتار بحران بي آبي و خشكسالي مداوم است چنين اشتغالي ايجاد كرد.

چند سال قبل طرحي جامع در حوزه زعفران با همكاري همه بخشها نوشته شد كه بالاخره در سفر اخير رييس جمهوري به خراسان رضوي اميدها براي اجراي آن از سال آينده و پيگيريهاي نمايندگان مردم مجلس شوراي اسلامي براي ديدن رديف بودجه اي براي آن زنده شده است.

دو سه سال قبل 'طرح بهبود كيفيت و ارتقا شناسه ملي زعفران' به عنوان بخشي از اين طرح جامع با همت شوراي ملي زعفران و فعالان صادراتي خراسان اجرايي شد و مي رفت طرحي شود كه براي نخستين بار همراهي و همگامي همه بخشها اعم از دولتي و خصوصي، توليدي و صادراتي را در خود داشته باشد.

طرحي كه در سال نخست توسط شوراي ملي زعفران در سطح دو سه روستاي خراسان اجرا شد.

پارسال هم با حضور و مشاركت سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي، صادركنندگان و توليدكنندگان اجراي اين طرح به سطح نزديك به 40 روستا گسترش يافت تا زمينه ارتقا كيفيت محصول توليدي با چينش، پركني و خشك كني آن در شرايط كاملا بهداشتي با تجهيزات مناسب و اعطاي كد و شناسه به محصول توليدي فراهم شود.

اما امسال برخلاف انتظار، اين طرح در خراسان رضوي نه تنها گسترش نيافت بلكه اصلا اجرايي نشد و شوراي ملي زعفران به يكباره بدون هيچ توجيه و دليل قانع كننده اي آن را به خراسان جنوبي منتقل كرد و در توضيح آن هم علت را عدم همكاري سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي اعلام كرد.

اين در حالي است كه شوراي ملي زعفران طي يكي دو سال نخست هم طرح را بدون نياز به سازمان جهاد كشاورزي در سطح 15 روستاي خراسان رضوي انجام داد و نتيجه هم خوب بود.

با اين وجود سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي عنوان مي كند اين طرح قائم به اين سازمان نبوده و بر محور كشاورزاني است كه در قالب ايجاد كارگاههاي فرآوري، آموزشهاي لازم را در بحث خشك كني و پركني بهداشتي محصول دريافت مي كردند.

اين در حالي است كه گفته مي شود كارگاههاي ايجاد شده در حدود 40 روستا طي پارسال هنوز برپا است و طرح مي تواند با همان شرايط يكي دو سال نخست كه بدون همكاري سازمان جهاد كشاورزي شروع شد ادامه يابد، اما اينگونه نشد.

مسوولان سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي هم در بيان دليل اين عدم همكاري با شوري ملي زعفران، اجراي استاني 'طرح بهبود زنجيره زعفران از توليد تا بازاريابي و صادرات' با همكاري سازمان برنامه توسعه ملل متحد 'يونيدو'، تمركز نيروهاي سازمان جهاد كشاورزي بر اين بخش و محدوديت امكانات و اعتبارات را براي همكاري در 'طرح بهبود كيفيت و ارتقا شناسه ملي زعفران' عنوان مي كنند.

در اين ميان گفته مي شود شوراي ملي زعفران تمايلي به اجراي طرح در خراسان رضوي ندارد و حتي آن را به استانهايي كشانده كه در توليد زعفران جايگاهي ندارند.

حال آنكه قطب توليد زعفران ابتدا خراسان رضوي است كه سالانه 240 تن توليد دارد و بعد از آن خراسان جنوبي با حدود 40 تن زعفران در سال، در رده دوم قرار مي گيرد.

در واقع انتظار آن بود كه در اجراي اين طرح حداقل بخش خصوصي اين حوزه اعم از توليد كنندگان و صادركنندگان بايكديگر منسجم شده و با محوريت شوراي ملي زعفران آن را در گستره وسيعي از دو استان خراسان رضوي و جنوبي اجرا كنند.

ضمن آنكه طرح بهبود زنجيره زعفران هم خود از اهميت ويژه اي نه تنها براي استانهاي خراسان بلكه براي كشور برخوردار است و تصور آن بود كه همه توان بخش خصوصي و دولتي در كنار اجراي طرح بهبود كيفيت و ارتقا شناسه ملي زعفران بايد بر انجام و نتيجه بخشي آن متمركز شود.

طرحي كه با حمايت و اعتبار بين المللي مي تواند زنجيره زعفران از توليد تا صادرات وبازاريابي آن را دربر گيرد و به ارتقا جايگاه اين محصول و معرفي آن با نام و برند ايران زمين بيانجامد.

در واقع شايد به نوعي مي توان گفت اين دو طرح در يك راستا و يك جهت و هر دو با هدف ارتقا جايگاه زعفران ايران است اما در اين ناهماهنگيها خلاف آن به نظر مي رسد.

اين اختلافات و عدم همراهيها در شرايطي است كه همزمان شاهد تلاش بسياري از كشورهاي دور و نزديك براي خارج كردن انحصار بازار زعفران از دست ايران هستيم.

حدود 95 درصد زعفران دنيا در ايران توليد مي شود و سهم خراسان رضوي از اين توليد 78 درصد است.

به قول برخي مسوولان، زعفران در استانهاي خراسان رضوي و خراسان جنوبي كه جمعيت مرزي گسترده در منطقه خشك و كويري دارند در حكم چاه نفت منبع درآمد مردمان اين ديار و عامل ماندگاري آنها در منطقه است لذا بايد همت و تلاش همه بر حفظ اين محصول و انحصار آن باشد.

اجرا نشدن 'طرح بهبود كيفيت و ارتقا شناسه ملي زعفران' طي اين هفته ها بگونه اي مطرح شده كه گويي دو مجموعه اختلافات جدي در شيوه، عمل و هدف دارند در حالي كه هدف هر دو يك موضوع و آن ارتقاء جايگاه زعفران ايران با محوريت استانهاي پايه در توليد آن است و يا در واقع بايد باشد.

دبير شوراي ملي زعفران در اين زمينه به خبرنگار خبرگزاري جمهوري اسلامي گفت: مكان اجراي 'طرح بهبود كيفيت و شناسه توليد زعفران' به دليل عدم اقبال سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي از اين استان به خراسان جنوبي منتقل شد.

'فرشيد منوچهري'افزود: در قالب اين طرح كه طي دو سال گذشته در سطح شهرستانهاي زعفران خيز خراسان رضوي اجرا شد و پارسال بيش از 30 روستاي استان را در بر گرفت، محصول كشاورز داراي شناسه اي مي شد كه مشخصات مزرعه تا محل فرآوري در قالب آن روشن بود و در كارگاهها با حفظ كيفيت محصول فرآوري، خشك و بسته بندي مي شد.

وي گفت: امسال اين طرح در خراسان رضوي اجرا نشد اما در سطح 30 روستاي استان خراسان جنوبي اجرايي مي شود.

دبير شوراي ملي زعفران ادامه داد: امسال سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي در اجراي اين طرح آموزشي در روستاهاي زعفران خيز استان همكاري نكرد و به نامه هاي شورا نيز پاسخ نداد.

وي موضوع درخواست شوراي ملي زعفران از سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي را معرفي روستاهاي زعفران خيز داراي اولويت براي برگزاري كارگاههاي آموزشي پركني و فرآوري زعفران عنوان و بيان كرد: همچنين تقاضا كرديم با توجه به گستردگي شبكه اين سازمان در خراسان رضوي تداوم طرح را در روستاهايي كه طي دو سال قبل اجرايي شده پيگيري نمايد.

منوچهري افزود: اجراي اين طرح پارسال در 30 روستاي خراسان رضوي در مجموع با هزينه 100 ميليون ريال براي شوراي ملي زعفران و همكاري سازمان جهاد كشاورزي انجام شد لذا تداوم اجراي آن اعتبار جديدي بر سازمان جهاد كشاورزي بار نمي كرد.

وي با بيان اينكه سازمان جهاد كشاورزي براي اين همكاري هيچ پاسخ مثبتي نداد گفت: مطلع شديم كه اين سازمان طرح مشابهي را با گستردگي بيشتر با همكاري سازمان توسعه صنعتي ملل متحد 'يونيدو' در حوزه زعفران اجرا مي كند.

دبير شوراي ملي زعفران افزود: در عين حال آماده بوديم تجربيات پارسال را در اختيار اين مجموعه قرار دهيم ضمن آنكه هدف اجراي طرح از ملزومات حفظ و ارتقا جايگاه زعفران است.

وي افزود: اين در حالي است كه معتقديم نبايد به صورت جزيره اي عمل شود بلكه بايد نيروها و امكانات در هر بخش از جمله در حوزه زعفران تجميع شده و با توجه به محدوديتها، حداكثر استفاده از همين ظرفيتها انجام شود.

منوچهري گفت: زماني كه سازمان توسعه تجارت، شوراي ملي زعفران را شكل داد معاون وزير جهاد كشاورزي وقت و تمامي بخشهاي دست اندركار، اين شورا را به عنوان صداي ملي و واحد حوزه زعفران ايران و تجميع فعاليتهاي مختلف در اين مجموعه پذيرفتند اما سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي امسال ترجيح داد اينگونه اقدام شود.

دبير شوراي ملي زعفران افزود: ما نيز عمده تمركز كار را در بحث اجراي طرح ارتقا كيفيت و شناسه توليد زعفران به خراسان جنوبي منتقل كرديم و البته در خراسان رضوي در مناطقي كه بخش خصوصي متقاضي باشد آمادگي اجراي طرح را داريم.

معاون بهبود توليدات گياهي جهاد كشاورزي خراسان رضوي نيز مي گويد: طرح ارتقا كيفيت و شناسه زعفران از جمله مباحث مورد توجه ما نيز مي باشد لذا طي دو سال گذشته همكاري و مشاركت لازم را با شوراي ملي زعفران داشته ايم.

'غلامحسين ساربان' گفت: اجراي اين طرح نياز و خواست ما را به عنوان يكي از طرحهاي برنامه جامع زعفران پاسخ مي دهد.

معاون سازمان جهاد سازندگي خراسان رضوي افزود: تمايل بر آن بود كه اين طرح امسال هم در استان اجرايي شود اما به دليل محدوديت اعتبارات و نيز درگيري امسال نيروها و توان مجموعه بر طرح مشاركتي با يونيدو، از همكاري در اجراي آن طرح ديگر بازمانديم.

وي ادامه داد: انجام دو اقدام جدي در حوزه زعفران ضروري است، نخست آنكه اين محصول ارزان و دوم اينكه توليد 100 درصد بهداشتي آن محقق شود.

معاون بهبود توليدات گياهي جهاد كشاورزي خراسان رضوي گفت: در مورد ارزان نمودن زعفران، وزارت جهاد كشاورزي بايد بگونه اي عمل كند كه عملكردها افزايش و هزينه توليد كاهش يابد و براي كشاورز صرفه اقتصادي خوبي داشته باشد.

وي افزود: راهكار دوم توليد كاملا بهداشتي است كه با توجه به صادراتي بودن زعفران در همين راستا 'طرح ارتقا كيفيت و شناسه ملي زعفران' از سوي شوراي ملي زعفران طي چند سال اخير ارائه شده و ما هم در اجراي آن با شورا همكاري مشترك داشتيم و محصول توليدي هم با كد شناسايي 10 رقمي و كاملا بهداشتي توليد شد.

وي گفت: متاسفانه امسال اعتبار نداشتيم و همكاران ما در حوزه باغباني سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي با توجه به محدوديت امكانات و نيرو و همكاري يونيدو در 'طرح بهبود زنجيره زعفران' تاكيد داشتند در اين حوزه متمركز شويم.

او افزود: امسال طرح يونيدو در 15 شهرستان و 17 كارگاه در روستاهاي خراسان رضوي اجرايي شده اما معتقديم اگر شوراي ملي زعفران همكاري كند استقبال مي كنيم و شخصا اختلاف نداريم.

مدير امور باغباني سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي هم در اين زمينه گفت: جهاد كشاورزي سالهاي 78 و 79 'طرح ارتقا كيفيت زعفران' را پياده كرد و حتي در شهرستانهاي گناباد، زاوه، مه ولات، تربت حيدريه و كاشمر سالنهاي ويژه اين امر را بنا نمود و كلاه و سبد تهيه كرد كه به هر دليلي در سالهاي بعد ادامه نيافت و از گردونه خارج شد.

'محمدرضا قدسي' افزود: طي دو سال گذشته شوراي ملي زعفران از سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي خواست در اين طرح كمك كند و ما هم وارد عمل شديم اما امسال به دليل آنكه بايد تمركز خود را بر طرح يونيدو مي گذاشتيم نتوانستيم در طرح شوراي ملي زعفران مشاركت كنيم ولي در عين حال توليدكنندگان در شهرستانها حضور دارند لذا مي توانستند طرح را با آنان پيگيري كنند.

وي گفت: اولويت سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي طرح يونيدو است كه با اعتبارات بين المللي براي مدت چهار سال همه مباحث زعفران از توليد تا صادرات را پوشش مي دهد.

مدير امور باغباني سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي افزود: اين طرح قرار بود در كشور ديگري اجرا شود اما با پيگيريهاي جمهوري اسلامي ايران مسوولان يونيدو متقاعد شدند آن را در دو استان زعفران خير ايران اجرا نمايند.

قدسي گفت: شوراي ملي زعفران يك نهاد غيردولتي و خصوصي است و بايد براي هزينه هاي كار با بخش خصوصي مشاركت كرده و به موضوع ورود يابد و شبكه هاي لازم را بين مردم ايجاد نمايد و سازمان جهاد كشاورزي هم از آن دفاع مي كند.

وي با تاكيد بر اينكه محصول توليدي زعفران به لحاظ كيفيت و بهداشت در سطح خوبي است افزود: پيش از اين هم در حوزه كيفيت و ارتقا توليد كار كرده ايم و نتيجه خوبي هم در بر داشته و بر مبناي اين تجربه 'يونيدو' با ما وارد همكاري شد.

مدير امور باغباني سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي گفت: در اجراي طرح بهبود زنجيره زعفران با همكاري يونيدو نيز بخشي از صادركنندگان ورود يافته و مشاركت مي كنند ضمن آنكه از ظرفيت كارشناسي شوراي ملي زعفران و صادر كنندگان خراسان رضوي هم در حوزه صادرات در اين طرح بهره مي گيريم.

وي ادامه داد: سازمان جهادكشاورزي خراسان رضوي امسال نمي تواند بطور همزمان دو كار را پيش ببرد زيرا تعداد كارشناسان محدودي در اختيار دارد لذا ناگزير تمركز خود را روي طرح بين المللي گذاشته است.

شايد انتظار آن باشد براي زعفراني كه عنوان 'محصول راهبردي' را براي ايران و خراسان دارد هر طرحي كه در اين حوزه اجرا مي شود حمايت هماهنگ همه بخشهاي دولتي و خصوصي، استاني و كشوري را داشته باشد تا بتوان نه تنها وضعيت اين محصول را تثبيت كرد كه جايگاه آن را نيز ارتقا داد.

2713/660