زيباي بدون دود

اين آبان، با آبان‌سال پيش فرق داشت. هم بارانش بيشتر بود، هم دودش كمتر. ‌سال پيش ٧ روزِ آخر آبان با خاطره هواي ناسالم براي گروه‌هاي حساس تمام شد و آذر كه از راه رسيد، تعداد روزهايي كه شهروندان در هواي ناسالم تنفس مي‌كردند، رفته رفته بيشتر شد. آبان ماهِ گذشته، هوا ٢٣ روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس، يك روز ناسالم براي همه و تنها يك روز سالم و در عوض حالا كه هنوز آبان به پايان نرسيده، ٢٢ روز سالم را از سر گذرانده‌ايم، به علاوه ٤ روز پاك و ٢ روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس.
بارش امسال، بيشتر از پارسال
وضعيت بارندگي تجمعي حوضه‌هاي آبريز نشان مي‌دهد از اول امسال تا ٢٧ آبان ٣٨,٤ ميليمتر بارندگي در كل كشور رخ داده است، اين درحالي است كه براساس اطلاعات دفتر مطالعات پايه منابع آب وزارت نيرو در‌سال آبي ٩٧-٩٦ در همين مدت زمان ٣.٧ ميليمتر بارش داشته‌ايم. اين آمار، افزايشي ٣٦.٣ ميليمتري را نشان مي‌دهد. از طرف ديگر ارتفاع كل ريزش‌هاي جوي از اول مهر تا 27 آبان‌سال آبي 98-97 بالغ بر 48.6 ميليمتر بوده است. اين مقدار بارندگي نسبت به ميانگين دوره‌هاي مشابه درازمدت( 26.3 ميليمتر) 84.8‌درصد افزايش و نسبت به دوره مشابه‌سال آبي گذشته( 12.3 ميليمتر) 295.1‌درصد افزايش نشان مي‌دهد. علاوه بر اين حجم بارش اول مهر تا 27 آبان معادل 80.094 ميليارد مترمكعب بوده است. اينها همه نشان اميد است، اما ١١‌سال خشكسالي، كم بارشي و كاهش منابع آبي كشور را جبران نخواهد كرد.
آخرين آمار از آلودگي هوا
مرور آمارها نشان مي‌دهد كه آلودگي هوا در مهر و آبان امسال نسبت به‌سال پيش كاهش پيدا كرده است. اين طور كه ليلا نظري، سخنگوي شركت كنترل كيفيت هواي تهران، به «شهروند» مي‌گويد، درحالي‌كه آبان ماه‌سال گذشته، يك روز ناسالم براي همه، ٢٠ روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس و تنها ٦ روز سالم بود، آمار كيفيت هواي تهران نشان مي‌دهد كه شهروندان از ابتداي آبان تا ديروز، ٢ روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس، ٢٢ روز سالم و ٤ روز پاك را تجربه كرده‌اند. مقايسه مهرماه امسال و ‌سال پيش اما تفاوت چنداني را نشان نمي‌دهد،‌ سال گذشته، تهران يك روز پاك و ٢٩ روز سالم داشت و امسال تعداد روزهاي سالم به ٢٨ روز رسيد و روزهاي پاك هم به ٢ روز افزايش پيدا كرد. از طرف ديگر روزشمار آلودگي هوا هم نشان مي‌دهد از ابتداي‌سال ٩٧ تا ديروز (٢٨ آبان)، كيفيت هواي تهران ١٤ روز پاك، ٢٠١ روز سالم و ٢٩ روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس بوده است. اين درحالي است كه‌سال گذشته در طول همين مدت، تهران ١٠ روز پاك، ١٩١ روز سالم، ٤٢ روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس و يك روز ناسالم را از سر گذرانده است.
كار، كارِ آسمان است
اما چه شد كه آلودگي هوا كمتر شد؟ وحيد حسيني، مديرعامل شركت كنترل كيفيت هواي تهران و دبير كارگروه ملي مصوبات كاهش آلودگي هوا از دلايل كاهش روزهاي آلوده در آبان ماه امسال به «شهروند» مي‌گويد: «ناپايداري جوي كه در مهر و آبان امسال داشته‌ايم اصلي‌ترين دليل اين اتفاق است، اما مسائل جانبي ديگري هم در اين نتيجه گيري تأثير داشته است؛ برنامه‌هايي مثل تلاش‌هايي كه باعث شده از‌سال گذشته مسأله گازوييل و گوگرد و گازهاي SO٢ را حل كنيم، طرح نوسازي ناوگان حمل‌ونقل به خوبي پيش برود و محيط‌زيست مازوت سوزي كارخانه‌ها را كنترل كند. از طرف ديگر هرچند اين اقدامات به‌طور مستمر انجام شده اما نمي‌توان كاهش آلودگي را نتيجه اين كارها دانست و بايد بيشتر به شرايط ناپايداري جوي مهر و آبان مديون باشيم.»
با اين روند آيا مي‌توان پيش‌بيني كرد كه در زمستان پيش رو، شهروندان آلودگي كمتري را تجربه كنند؟ حسيني جواب رد مي‌دهد: «اگر پايداري جوي داشته باشيم، در زمستان حتما روزهاي آلوده‌اي خواهيم داشت و مطمئنا پايداري جوي در زمستان اتفاق خواهد افتاد.» به گفته او مسأله آلودگي هوا تنها يك راه حل يا يك كليد طلايي ندارد و «بايد براي افزايش كيفيت هوا، اعمال قانون به‌طور سراسري انجام بگيرد و برنامه‌هاي در نظر گرفته شده، همگي انجام شوند.»
چه كسي به وظيفه‌اش عمل نكرد؟
آلودگي هواي تهران و تجربه زندگي در دود، بحران هر ساله تهران بوده. همين موضوع تعطيلي‌هاي پي در پي مدارس و اداره‌ها را در پي داشته و علاوه بر اين كنترل رفت و آمد خودروها و فعاليت كارخانه‌ها و صنايع دودزا را. اين مشكل اما فقط مشكل پايتخت نبوده و كلانشهرهاي ديگر هم به زنجيره آلودگي هوا در كشور پيوسته‌اند. از زماني كه آلودگي به‌عنوان يكي از اصلي‌ترين مشكلات كلانشهرها مطرح شد و تاثيرات اين موضوع را بر سلامت مردم گوشزد كردند، كارگروه ملي مصوبات كاهش آلودگي هوا به رسميت شناخته شد و وظايفي بر دوش نهادها گذاشتند. حالا در وبسايت سازمان حفاظت محيط‌زيست نام همه دستگاه‌هاي مسئول، مصوبات، وظايف و همچنين پيشرفت برنامه‌ها آورده شده؛ وظايف انجام شده با نشان سبز، درحال انجام‌ها با نشان زرد و انجام نشده‌ها با نشان قرمز، پررنگ شده است. سازمان حفاظت محيط‌زيست يكي از اين نهادهاي مسئول است. بررسي فعاليت‌هاي اين سازمان نشان مي‌دهد بسياري از فعاليت‌هاي محول شده به اين نهاد، يا درحال انجام است و يا كارش به پايان رسيده است:
پروژه‌هاي تهيه و ابلاغ حدود مجاز آلايندگي خودروهاي ديزل، اصلاح حدود مجاز آلايندگي معاينه فني، الزام واحدهاي صنعتي آلاينده به استفاده از تجهيزات كنترلي، راه‌اندازي و تكميل شبكه ملي پايش آلودگي هوا، صدا و امواج با بهره‌گيري از سامانه‌هاي زميني و ماهواره‌اي و الزام به استقرار سامانه پايش برخط صنايع بزرگ، تهيه و تدوين فهرست سالانه انتشار آلاينده‌هاي هوا در كلان شهرهاي كشور، حمايت عمومي از گسترش فعاليت سازمان‌هاي غيردولتي در حوزه كاهش آلودگي هوا با افزايش مشاركت عمومي از سوي سازمان حفاظت محيط‌زيست درحال انجام است. از سوي ديگر ارايه گزارش سالانه آلودگي هوا دركشور به همراه عملكرد دستگاه‌هاي ذيربط به صورت دوره‌اي انجام مي‌شود و توليد سياهه انتشار آلودگي هواي كلانشهرها با همكاري كنسرسيوم دانشگاه‌هاي برتر توليد سياهه انتشار آغاز شده است. با اين اوصاف به نظر مي‌رسد، سازمان حفاطت محيط زيست، به وظايفش آگاه است و دست كم آن طور كه وبسايت اين سازمان اطلاع‌رساني كرده، هيچ كاري را پشت گوش نينداخته است. دبير كارگروه ملي مصوبات كاهش آلودگي هوا اما از همكاري بعضي نهادها در برنامه‌هاي كاهش آلودگي هوا چندان راضي نيست: «نهادهاي ديگر، هم همكاري مي‌كنند، هم نه. بعضي دستگاه‌ها خوب به وظايفشان عمل نكرده و روي اجراي بعضي مصوبات عملكرد خوبي نداشته‌اند. فهرست مسئوليت‌ها و پيشرفت پروژه‌ها مدام به‌روز مي‌شود و تابه‌حال چند مورد از نهادهايي كه همكاري نكرده‌اند، به فهرست بدها اضافه شده‌‌اند! نامشان به دست رئيس‌جمهوري و معاون او، اسحاق جهانگيري رسيده است.» حسيني با گفتن اينها مي‌گويد: «درباره عملكرد صنايع و نيروگاه‌ها خيلي نگران نيستم، چون ادارات كل محيط‌زيست در استان‌ها به اين مسأله نظارت مي‌كنند و به صنايع اجازه نمي‌دهند كه مازوت بسوزانند و در صورت تخطي، تعطيلشان مي‌كنند. ما تمركزمان را بر خودروها و آلودگي‌هاي پراكنده گذاشته‌ايم. در تهران با ١٤٠‌هزار كاميون و كاميونت مواجه‌ايم كه بايد كنترل شوند، يكي‌يكي معاينه فني بروند و سوخت ديزلي نداشته باشند. اين‌كه هر كدام از كاميون‌داران چقدر اعمال قانون را جدي بگيرند هم مسأله است.»
برنامه هايي كه به نهادهاي مختلف محول شده بر اساس تصويب‌نامه درخصوص تشكيل كارگروهي بر اجراي برنامه جامع كاهش آلودگي هواي كلان‌شهرها و همچنين تصويب نامه الزام دستگاه هاي اجرايي براي مقابله موثر با آلودگي هوا (در تاريخ ١٠ ارديبهشت ٩٣) انجام مي‌گيرد.
او ادامه مي‌دهد: «من به‌عنوان دبير كارگروه ملي مصوبات كاهش آلودگي هوا چندان از اجراي برنامه‌ها راضي نيستم، اما نااميد هم نيستم، چون درنهايت جهت برنامه‌ها به سوي پايداري و كاهش آلودگي هواست.»
پليس راهور در مقابل آلودگي هوا
پليس راهور نيروي انتظامي، ازجمله نيروهايي است كه به انجام مصوبات كارگروه موظف شده است. بررسي برنامه‌هاي اين نهاد نشان مي‌دهد كه با تغيير عبارت «نداشتن مجوز فعاليت راننده وسيله نقليه عمومي» در رديف ٣٥ جدول جرايم تخلفات رانندگي به عبارت «نداشتن مجوز فعاليت راننده وسيله نقليه عمومي يا انقضاي مهلت اعتبار آن»، پروژه نوسازي تاكسي‌ها را به انجام رسانده، عبارت توقف وسايل نقليه با موتور روشن بدون حضور راننده در راه‌ها در رديف ١٥٣ جدول جرايم به عبارت توقف وسيله نقليه با موتور روشن بدون حضور راننده در خودرو در راه‌ها و پارك‌سوارها و ترمينال‌هاي مسافربري تغيير يافته تا پروژه كاركرد درجا از تاريخ ابلاغ تصويب‌نامه اجرا شود، همچنين پروژه فيلتر ذرات (منوط شدن شماره‌گذاري خودروهاي ديزلي به نصب فيلتر ذرات) از ابتداي‌ سال ١٣٩٦ با افزودن عبارت يا استاندارد يورو٥ EEV انجام شده است.
تنها پروژه انجام‌نشده از سوي پليس راهور طرح LEZ است كه اتفاقا، در برنامه‌هاي مهم جاي مي‌گيرد. در مصوبه كارگروه آمده است كه «با توجه به اعلام آمادگي سازمان برنامه و بودجه در تامين بودجه تجهيزاتي موردنظر پليس پيگيري لازم در استفاده از بودجه مذكور براي رسيدن به حداقل ٥‌ميليون استعلام روزانه پلاك مطابق مصوبه دولت صورت پذيرد.» مهلت اجراي اين مصوبه ٢ هفته پس از جلسه كارگروه بوده و وزارت كشور و پليس راهور نيروي انتظامي مسئول و همكار اين پروژه بوده‌اند، اما پروژه هيچ پيشرفتي نداشته است.

از نهادهاي ديگر چه خبر؟
بر اساس اطلاعات منتشرشده در وب‌سايت سازمان محيط‌زيست پايش بيماري‌ها و مرگ منتسب به آلودگي هوا به صورت ساليانه، براساس تصويب‌نامه الزام دستگاه‌هاي اجرايي براي مقابله موثر با آلودگي هوا (١٠/٠٢/٩٣) از سوي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي به صورت دوره‌اي انجام شده است. وزارت آموزش‌وپرورش هم با همكاري وزارت بهداشت، درج مباحث مرتبط با آلودگي هوا در محتواي درسي مقاطع مختلف را طبق همين مصوبه انجام داده است. در اين ميان، اما پخش رايگان مطالب آموزشي سازمان حفاظت محيط‌زيست در صداوسيما كه از زمان ابلاغ بايد صورت مي‌گرفت، به‌طور گسترده انجام نشده است. وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات هم يكي ديگر از نهادهاي مسئول است. پروژه گسترش زيرساخت الكترونيكي خدمات‌رساني براي كاهش سفرهاي درون‌شهري به ميزان دوبرابر وضع موجود بايد در طول ٣٠ ماه و براساس تصويب‌نامه الزام دستگاه‌هاي اجرايي براي مقابله موثر با آلودگي هوا انجام مي‌گرفت، اما وضع پيشرفت اين پروژه اين‌طور توصيف شده است: «توسعه شبكه زيرساخت و نيز مجوز تاسيس دفاتر پيشخوان دولت، همچنين انجام خدمات مبتني‌بر كد‌هاي USSD انجام گرفته است. گزارش اقدامات از سوي دستگاه مذكور وصول نشده است.» بانك مركزي تنها مصوبه محول‌شده به اين نهاد را به سرانجام نرسانده است. براساس اعلام كارگروه ملي مصوبات آلودگي هوا، بانك مركزي بايد به نوسازي ناوگان عمومي كمك مي‌كرد، اما هنوز چنين نكرده است.

وزارت كشور و ٥ كارِ ناتمام
شمار پروژه‌هايي كه وزارت كار براساس مصوبات كارگروه ملي كاهش آلودگي هوا براي بهبود كيفيت هوا بايد به سرانجام برساند، ٨ مورد است، اما اين نهاد از اين ٨ مورد، تنها ٣ كار را به سرانجام رسانده و ٢ وظيفه را نصفه‌ونيمه رها كرده و به مابقي مصوبات اصلا رسيدگي نكرده است. براساس بررسي‌هاي «شهروند» تخصيص كد جريمه براي خودروهاي فرسوده در محدوده كلانشهرها، ظرف دو هفته پس از ابلاغ تصويبنامه از سوي وزارت كشور و با همكاري وزارتخانه‌هاي راه و شهرسازي و دادگستري و راه‌اندازي سامانه سيمفا هم با همكاري نيروي انتظامي انجام شده است. همچنين ايجاد ساختار يكپارچه معاينه فني به‌صورت الكترونيكي منطبق با اطلاعات معاونت پليس راهنمايي‌ورانندگي به سرانجام رسيده، اما وظايف انجام‌نشده‌اي هم در فهرست كاري اين نهاد قرار دارد، مثل اجراي طرح LEZ در كلانشهرها كه فقط در تهران انجام گرفته و نه در تمام كلانشهرهاي آلوده.

وزارت امور اقتصاد و دارايي و بي‌توجهي به آلودگي هوا
تنها به سرانجام رساندن دو مصوبه به وزارت امور اقتصاد و دارايي واگذار شده است، اما اين نهاد به هيچ يك از اين دو رسيدگي نكرده و از اين نظر مي‌تواند در فهرست بدهاجاي بگيرد.

وزارت صمت و تنها يك كار انجام شده
از ميان وظايف وزارت صنعت، معدن و تجارت تنها ممنوعيت ثبت سفارش موتورسيكلت كاربراتوري انجام شده است. اين نهاد ٥مصوبه را رها كرده، يكي را به كلي به نهاد ديگري محول كرده و يكي ديگر را نصفه‌ونيمه به انجام رسانده است و مي‌توان گفت به‌طوركلي آلودگي هوا را مسأله خود نمي‌داند.

وزارت نفت
توزيع سوخت ديزل يورو ٤ در كلانشهرها با نظارت سازمان محيط‌زيست، توزيع سوخت ديزل مناسب خودروهاي داراي فيلتر ذرات و گرفتن معاينه فني موتورخانه‌ها از سوي دستگاه‌هاي دولتي ازجمله برنامه‌هاي مهمي است كه از سوي وزارت نفت انجام شده. اين نهاد علاوه بر اين، كارهاي ديگري درحال انجام دارد؛ مثل استانداردسازي سوخت مصرفي كلانشهرها با استاندارد يورو٤ و ٥ و سوخت نيروگاه‌ها ، مديريت تقاضاهاي سفر وزارت نفت (درون‌شهري) و وزارت راه و شهرسازي (برون‌شهري) با همكاري وزارت كشور.
روزنامه شهروند
7247/