معادله پيچيده رابطه تهران و اسلام‌آباد

روزنامه ايران در يادداشتي به قلم بهرام اميراحمديان كارشناس مسائل آسياي ميانه، نوشت: عمران خان، نخست وزير پاكستان در شرايطي براي نخستين بار به تهران سفر كرد كه به نظر مي‌رسد با اين سفر تحول بزرگي در روابط دو كشور به وقوع خواهد پيوست. عمران خان در خلال مبارزات انتخاباتي‌اش نگاه ويژه‌اي به ايران داشت و بر علاقه‌مندي خود براي تعميق رابطه تهران و اسلام‌آباد تأكيد ويژه‌اي كرده بود. اقدامات ويژه او براي حل بحران گروگانگيري مرزبانان ايران نشانه‌اي بر اين مدعاست عمران خان تسهيل مناسبات دو كشور را كه در شرايط كنوني با سكون و بي تحركي روبه‌رو است، در دستور كار خود قرار داده است. ديدار نخست وزير پاكستان با مقام‌هاي ايران در مقطع كنوني ناظر به چند موضوع مهم در روابط تهران و اسلام‌آباد انجام شده است؛
- يكي از مهم‌ترين موضوعات مورد بحث در رابطه ايران و پاكستان مسأله همكاري‌هاي امنيتي و مرزي در مواجهه با ناامني و تروريسم است.

دو كشور مرزهاي طولاني دارند و اين مرز در نقاطي واقع شده كه در هر دو سوي آن خلأ جمعيتي حاكم است و خيلي مسكون و آباد نيست. بنابراين امكانات زيادي كه بتوان از طريق آنها تمام خطوط مرزي را كنترل و از آن بهره‌برداري كرد وجود ندارد. از اين رو ناامني زيادي بر مرز مشترك دو كشور حاكم است و امكان شكل‌گيري فعاليت‌هاي تروريستي خارج از كنترل در آن محدوده‌ها وجود دارد.

- مرزهاي ايران و پاكستان مختصات لازم براي همكاري‌هاي مشترك مرزي و اقتصادي را ندارد. راه آهن كويته به ميرجاوه هم به جهت ساخت امنيتي منطقه و فضاي حاكم بر بلوچستان پاكستان كارآمدي مورد نياز براي تسهيل رفت و آمد اتباع دو كشور را ندارد. ضمن آنكه وجود شن‌هاي روان باعث مسدود شدن مسير اين خطوط قطاري مي‌شود و حركت آن را مختل مي‌سازد. بنابراين درحالي كه در چارچوب سازمان اكو راه‌اندازي خط راه آهني به نام «آي پي آي» ميان تهران، اسلام‌آباد و استانبول در نظر گرفته شده بود، به دليل موانع ياد شده اقدامي در اين رابطه صورت نگرفته است. پيگيري جدي اين موضوع و عملياتي كردن اقدامات لازم براي اتصال اين خطوط ريلي يكي از مسائل ضروري گفت‌وگوي مقام‌هاي دو كشور است.

- يكي از موضوعات مهم در مناسبات تهران و اسلام‌آباد كه در چارچوب همكاري اقتصادي جاي مي‌گيرد و به نظر مي‌رسد عمران خان در سفر خود به تهران آن را مطرح كرده، اتصال يك راه آهن جديد از بندر گوادر به چابهار است. بندر گوادر علاوه بر اينكه يك بندر تجاري است از مختصات نظامي هم بهره مند است به همين دليل هر نوع همكاري ايران با پاكستان در رابطه با اين بندر مي‌تواند مشكلات جدي ايجاد كند. بندر چابهار ايران به دليل موقعيت راهبردي آن براي هند اهميت زيادي دارد. هند با ادامه اختلافات با كشور‌هاي همسايه خود از جمله پاكستان و چين، تصميم گرفته است تا يك مسير جديد براي دسترسي به كشور‌هاي غرب و آسياي مركزي ايجاد كند و منافع خود را در افغانستان گسترش دهد.

موافقتنامه سه جانبه ايران، افغانستان و هند ذيل چنين هدفي صورت گرفته است. انتقال كالاي هند از طريق بندر چابهار به افغانستان و بالعكس انجام مي‌شود. هند علاقه‌مند نيست پاكستان در زمينه اين همكاري سه‌جانبه مانع تراشي كند، بنابراين مقام‌هاي ايران بايد با پيگيري يك سياست هوشمندانه اجازه ندهند اين همكاري سه‌جانبه تحت تأثير گسترش مناسبات اقتصادي‌شان با پاكستان قرار گيرد. اين در حالي است كه پاكستان براي سرمايه گذاري در بندر چابهار ابراز تمايل كرده و خواهان ايجاد راه آهن از بندر گوادر به چابهار است. در اين صورت رقابت چين و هند معادله حل نشده‌اي به نظر مي‌رسد زيرا چين در اقيانوس هند در نظر دارد با تأسيس بنادري در شرق، جنوب و غرب هند اين كشور را به نوعي در محاصره استراتژيك خود داشته باشد بنابراين هر نوع همكاري ما با پاكستان بايد با در نظر گرفتن منافع ملي كشور و همكاري ما با هند باشد.

علاوه بر اين اگرچه حجم مبادلات اقتصادي ايران و پاكستان رقم قابل ملاحظه‌اي نمي‌باشد اما زمينه‌هاي بالقوه همكاري در اين زمينه ميان دو كشور وجود دارد و چنانكه اشاره شد تحت تأثير وجود مشكلات در همكاري‌هاي امنيتي و مسائل مرزي تاكنون مورد مطالعه قرار نگرفته است. اين در حالي است كه ظرفيت‌هاي زيادي در پاكستان وجود دارد كه پيشتر اين ظرفيت‌ها از سوي ساير كشورهاي عربي از جمله عربستان سعودي مورد توجه و بهره‌برداري قرار گرفته است. پاكستان برخلاف ايران رابطه بسيار نزديكي با رياض دارد از اين رو محتمل است حتي عمران خان در سفر به تهران براي ميانجيگري ميان تهران و رياض اقدام كند كه خب اين فرصت خوبي خواهد بود تا مقام‌هاي ايراني با در نظر گرفتن منافع اقتصادي ناشي از همكاري بدون مانع با كشورهاي همسايه از آن بهره ببرند. ارتقاي رايزني‌هاي سياسي و نزديك كردن ديدگاه سياسي دولتمردان ايران و پاكستان از ديگر محورهاي مهمي است كه در خلال سفر عمران خان به تهران مورد توجه قرار مي‌گيرد.

اگر ايران روابط خود را با كشورهاي منطقه بهبود بخشد، پاكستان هم ناگزير خواهد بود در اين چارچوب كار كند ولي پاكستان كشوري است كه در عرصه سياست خارجي وحدت نظر ندارد و در آنجا تصميم‌گيران متعددي در صحنه سياسي حضور دارند كه تأثير بسزايي در سياست خارجي كشور دارند؛ از جمله اين گروه‌هاي تأثيرگذار مي‌توان به جريان‌هاي سياسي و مذهبي و علما و از سوي ديگر نظاميان و مقام‌هاي امنيتي اشاره كرد كه در كنار نخست وزير پاكستان سياست خارجي پاكستان را هدايت مي‌كنند.

بنابراين سه مركز مهم قدرت در پاكستان وجود دارد و اين تصور كه خواسته‌هاي عمران خان به تنهايي اجرايي خواهد شد، نگاهي خوشبينانه خواهد بود. در واقع تنظيم روابط ايران با پاكستان و رفع موانع موجود مستلزم اين است كه ايران با هر سه بخش مورد اشاره در صحنه سياسي پاكستان در تماس تنگاتنگ باشد. اغلب چهره‌هاي با نفوذ در دايره قدرت مذهبي پاكستاني سني هستند و نگاه چندان خوشبينانه‌اي به ايران ندارند و خيلي علاقه‌مند به نزديكي ايران و پاكستان نيستند.
در مجموع رابطه ايران و پاكستان معادله پيچيده‌اي است كه مقام‌هاي جمهوري اسلامي بايد با در نظر داشتن مؤلفه‌هاي تأثيرگذار در اين رابطه نسبت به بهبود و تعميق روابط هوشيارانه اقدام كنند.

*منبع: روزنامه ايران،1398،2،3
**گروه اطلاع رساني**1893**9131