عطار نیشابوری پیر مثنوی سرایان عرفانی

از دوران كودكی شیخ عطار اطلاعات چندانی در دست نیست و در میان بزرگان شعر عرفانی فارسی زندگی عطار بیش از همه به دلیل فقدان اطلاعات تاریخی در پرده ابهام قرار گرفته است.
ظاهرا داروسازی و داروشناسی را كه در آن زمان عطاری نامیده می شد، از پدرش می آموزد و در عرفان مرید شیخ یا سلسله خاصی از مشایخ تصوف نبوده است.
نقل است روزی عطار در دكان خود مشغول كار بود كه درویشی به آنجا آمد و چند بار از عطار كمك خواست ولی او به درویش چیزی نداد.
درویش به او گفت: ای خواجه تو چگونه می خواهی از دنیا بروی؟ عطار گفت: همان گونه كه تو از دنیا می روی. درویش گفت: تو مانند من می توانی بمیری؟ عطار گفت: بله آن گاه درویش كاسه چوبی خود را زیر سر نهاد و با گفتن كلمه الله از دنیا رفت.
عطار چون این صحنه را دید به شدت متغیر و منقلب و از دكان خارج شد و راه زندگی خود را برای همیشه تغییر داد.
او بعد از این اتفاق، دست از كسب و كار كشید و به ریاضت و مجاهدت با نفس مشغول شد. عطار قسمتی از عمر خود را به رسم سالكان طریقت در سفر گذراند و از مكه تا ماوراء النهر به مسافرت پرداخت و در این سفرها بسیاری از مشایخ و بزرگان زمان خود را زیارت كرد.
حلقه های عرفانی عطار در نیشابور بسیار گرم و پرشور بوده است و بسیاری از بزرگان آن عصر در این مجالس حاضر می شدند به طوری كه محققان این شاعر برجسته را الگو و مقتدای بسیاری از شاعران به نام و مشهور دیگر ایرانی می دانند.
به اعتقاد ایشان در ادبیات عرفانی ایران عطار٬ سنایی و مولانا جایگاه ویژه ای دارند ولی عطار، قاعده و اساس این بنیاد فكری و ادبی محسوب می شود و میراث عرفانی عطار چنان عظیم است كه شاید اگر وی نبود شعرای پس از وی بدین مرتبت و منزلت دست نمی یافتند.
از این عارف و شاعر بزرگ آثار و میراثی گرانقدر در دو بخش نظم و نثر از جمله منطق الطیر، مصیبت نامه، الهی نامه، مختارنامه٬ تذكره الاولیا و خسرو نامه بر جای مانده است.
تاثیر عطار بر محتوا، موضوع و بیان شاعران و عارفان پس از خود كاملا مشهود است.
یكی از استادان ادبیات فارسی دانشگاه آزاد نیشابور در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در خصوص عطار گفت: در آثار سنایی، عطار و مولوی تشابهاتی در محتوا و موضوع به چشم می خورد كه نمونه آن داستان مشهور ' فیل در خانه تاریك ' است كه هر سه این بزرگان از آن استفاده كرده اند.
مهدی نوروز افزود: زبان آثار عرفانی هر یك از این بزرگان در گذر زمان صیقل می خورد به نحوی كه می توان گفت آثار سنایی از كوچه دین می گذرد و در عطار رشد و كمال می یابد و در مولانا شور و حال بیشتری پیدا می كند.
وی ادامه داد: تاثیر عطار بر نوع، محتوا، موضوع و بیان شاعران پس از خود چون مولانا، شیخ محمود شبستری و شیخ عبدالرحمن جامی كاملا مشهود است.
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد نیشابور گفت: شیخ محمود شبستری در مرتبت عطار اذعان می كند كه ' تا 100 قرن چون عطار ناید' و یا این نقل قول از سلطان ولد پسر مولانا كه گاهی به اشتباه به مولانا هم نسبت داده می شود مشهور است كه 'هفت شهر عشق را عطار گشت/ ما هنوز اندر خم یك كوچه ایم' كه نشان دهنده عظمت عطار است.
نوروز افزود: عطار مثنوی سرایی را با منطق الطیر، مصیبت نامه، اسرارنامه و الهی نامه تكمیل می كند و لوئی ماسینیون عطار شناس بزرگ منطق الطیر را بزرگترین اثر سمبلیك منظوم جهان می داند.
وی ادامه داد: در اثرعرفانی منطق الطیر هر كدام از پرندگان سالك، نماد خصوصیات قشری از جامعه هستند مانند مرغابی كه همیشه باید نزدیك آب باشد و طاقت بیابان خشك را ندارد كه نماد انسانهای مقدس نماست و همچنین این پرندگان می توانند هر كدام نماد یكی از صفتهای درونی انسانها نیز باشند كه به این مقوله نیز باید بیشتر پرداخته شود.
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد نیشابور گفت: هفت وادی كه عطار به آنها اشاره دارد شامل وادی طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت ودر نهایت فقر و فناست كه حافظ از آنها به نام منزل یاد می كند و یا خواجه عبدالله انصاری آنها را میدان می نامد و در تعداد و ترتیب این مقامات، منازل، میدانها و وادیها بین عرفا توافق نیست.
نوروز افزود: اثر سترگ تذكره الاولیا عطار نیشابوری نیز منبع اصلی تذكره نویسان پس از وی است كه در آن شرح حال 72 عارف بزرگ از امام صادق (ع) تا منصور حلاج آمده است و بعدها فرد ناشناسی شرح حال 25 عارف دیگر از ابراهیم خواص تا امام محمد باقر(ع) را به آن اضافه كرده است.
وی ادامه داد: در اندیشه های عطار خرقه پوشی، خرقه دوزی و خرقه سوزی به شیوه ای كه امروز به آنها پرداخته می شود ترویج نشده است همان طور كه سماع صوفیانه در زمان مولانا به این صورتی كه امروز باب شده وجود نداشته است.
در مورد مرگ عطار روایات مختلفی بیان شده و برخی از تاریخ نویسان سال وفات او را 627 هجری قمری و برخی دیگر 632 و 616 دانسته اند.
شیخ بهاء الدین در كتاب معروف خود كشكول واقعه كشته شدن عطار را چنین روایت می كند: وقتی لشكر تاتار به نیشابور رسید اهالی نیشابور را قتل عام كردند و ضربت شمشیری توسط یكی از مغولان بردوش شیخ خورد كه شیخ با همان ضربت از دنیا رفت.
نقل است كه چون خون از زخمش جاری شد شیخ دانست كه مرگش نزدیك است و با خون خود بر دیوار این رباعی را نوشت:
در كوی تو رسم سرفرازی این است
مستان تو را كمینه بازی این است
با این همه رتبه هیچ نتوانم گفت
شاید كه تو را بنده نوازی این است
مقبره شیخ عطار در نزدیكی شهر نیشابور قرار دارد و چون در عهد تیموریان خراب شده بود به فرمان امیر علیشیرنوایی وزیر سلطان حسین بایقرا مرمت و تعمیر شد و در حال حاضرهر ساله پذیرای شیفتگان فراوانی از همه كشورهای دنیاست.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیشابور به خبرنگار ایرنا گفت: مجموعه آرامگاه عطار و كمال الملك در این شهرستان سالانه میزبان 650 هزار گردشگر داخلی و خارجی است.
اسماعیل اعتمادی افزود: دو هزار نفر از این تعداد را گردشگران خارجی تشكیل می دهند كه بیشتر از كشورهای تركیه، پاكستان، عراق، لبنان و نیز كشورهای شرق آسیا و اروپا هستند. طی ایام نوروز 1398 آرامگاه عطار میزبان 33 هزار مسافر نوروزی بود.
1922/9869