هجوم قاچاقچيان به اشياي 5 هزار ساله جيرفت

«محمد سالاري» مدير اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري جيرفت در گفت‌و‌گو با «ايران» اصالت 8 شيء به حوزه هليل رود را تأييد مي‌كند و مي‌گويد: «درباره اصالت 6 شيء ديگر نياز به بررسي بيشتر كارشناسان دارد.» هرچند مسئولان ميراث فرهنگي استان كرمان هيچ علاقه‌اي به گفت‌و‌گو درباره محموله ضبط شده توسط نيروي انتظامي ندارند اما يك هشدار ترجيع بند حرف‌هاي آنهاست.

خشكسالي، بالا رفتن قيمت ارز و كاهش ارزش پولي، دوباره برخي را به سمت حفاري محوطه‌هاي باستاني مي‌برد! تا اين سؤال پيش بيايد كه آيا تمدن هليل رود يكبار ديگر فاجعه تلخ غارت تاريخي 5 هزارساله دهه 60 را تجربه مي‌كند؟ باستان شناسان اين محوطه را مهد تمدن حتي پيش از بين النهرين مي‌دانند. مطالعات كربن 11 در معتبرترين آزمايشگاه‌هاي امريكا نشان مي دهد كه سكوي كشف شده در جيرفت بين صد تا سيصد سال قديمي‌تر از اولين زيگورات كشف شده در بين النهرين يعني «اور» است!

**قاچاقچيان مشغول حفاري اند
سرنوشت اشياي 5 هزار ساله جيرفت با قاچاق و حفاري‌هاي غيرمجاز گره خورده است. اين حفاران بودند كه باعث شدند تا «يوسف مجيدزاده» باستان شناس سرشناس ايراني از فرانسه با يك تيم مشترك از بهترين پژوهشگران ايراني، امريكايي و اروپايي به محوطه «كنار صَندل» بيايد تا نگاه بسياري از شرق شناسان به جنوب شرق ايران خيره شود. مهم‌ترين يافته‌هاي جيرفت چهار كتيبه خطي هستند كه پيدا شدن دو كتيبه اول آن برخلاف تصور بسياري؛ نتيجه حفاري غيرمجاز بود. همان‌طور كه پيشتر «يوسف مجيدزاده» به خبرنگار ما گفته بود اين كتيبه ها بودند كه او و تيم‌اش را از آنچه به آنها نسبت مي‌دادند، نجات داد. وقتي مجيدزاده اعلام كرد كه در جيرفت تمدن ناشناخته‌اي وجود دارد، بسياري به او به ديده ترديد نگريستند. دليل هم داشتند. مخالفان اعتقاد داشتند اگر اين منطقه محل تولد تمدني بوده باشد، بايد نشاني از خط را در آن ديد.

«محمدمهدي افضلي» مسئول روابط عمومي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري كرمان به روزنامه ايران مي‌گويد: «حتي يكي از روستاييان يادش نمي‌آمد كه كتيبه را كجا قايم كرده بود. باستان شناسان رفتند نقطه‌اي را كه نشان داده بود كندند اما پيدا نكردند.» چند وقت بعد از آن، مرد روستايي جاي دقيق دفن كتيبه را به خاطر مي‌آورد و اين بار كلنگ باستان شناسان آن را از خانه‌اي روستايي بيرون مي‌كشاند. اين چنين بود كه مجيدزاده و تيم‌اش از اتهام مبرا شدند.

نقش حفاران به همين جا ختم نمي‌شود. همچنين آنچه از جيرفت و تمدن 5 هزار ساله‌اش نگاه جهان را به جنوب شرق ايران دوخته بود؛ نتيجه حفاري غيرمجاز در گورستان باستاني «مطوط آباد» بود. باستان شناسان به تتمه آثار رسيدند و آن اطلاعاتي كه در كنفرانس‌هاي بين‌المللي و دانشگاه‌هاي معتبر جهاني رد و بدل مي‌شود را هم از همين تتمه بيرون كشيدند. در روزگار قحطي و خشكسالي كه آسمان چشم بر نگاه پرتمناي كشاورزان جيرفتي بسته بود؛ پيدا شدن يك گورستان پر از شيء سنگ صابوني؛ هديه‌اي از سوي خداوند تلقي مي‌شد. به گفته مجيدزاده، روستاييان تنها از يك گور 30 شيء سنگ صابون بيرون كشيده بودند. او احتمال مي‌دهد آن گور متعلق به حاكم بوده باشد.

تعداد اشياي سنگ صابوني آنقدر زياد بود كه بازار اشياي سفالي حوزه هليل رود شكسته شد. مردم ديگر اهميتي به آنها نمي‌دادند. سيخ‌هاي بلند را در گورهاي باستاني فرو مي‌كردند تا فلز به سنگ صابون بخورد. در اين ميان اشياي سفالي بود كه خرد مي‌شد و خواب مردگان 5 هزار ساله بود كه آشفته! به گفته مجيدزاده كاميون كاميون اشياي جيرفت از كشور خارج شد. بخشي از آن به موزه لوور پاريس و تعدادي هم به سوئيس رفت. دلالان اسرائيلي و امريكايي هم بي‌نصيب نماندند. اشيايي از جيرفت هم به همسر امير كويت رسيد. دولت اصلاحات و مديريت «حسين مرعشي» بر سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري كشور، دوره طلايي حوزه «هليل رود» جيرفت بود.

باستان شناسان از كرمان چون خوزستان به نام بهشت باستان شناسان ياد مي‌كردند و مي‌كنند. مرعشي، كرماني بود. شانس با جيرفت يار شد و كاوش آن به مجيدزاده باستان شناس نامي ايران ساكن فرانسه رسيد، او يك تيم 10 تا 15 نفره از بهترين باستان شناسان و پژوهشگران ايراني، اروپايي و امريكايي را گرد خود آورد تا مطالعات زبان شناسان گروه روي كتيبه‌هاي حفر شده توسط روستاييان، نويد تولد خطي ناشناخته بدهد.

خط درميان دژ پادشاهي پيدا مي‌شود و باستان شناسان اسم آن را «خط شاهي» نهادند. بررسي خط را به «استاين كلر» زبان شناس و محقق دانشگاه هاروارد سپردند. نتيجه مطالعات «استاين كلر» جنجال برانگيز شد. بعد از سال‌ها كه بين النهرين را مهد تمدن دنيا مي‌دانستند، مطالعات او روي خط كشف شده از تاريخ و تمدني سخن مي‌گفت كه همزمان با بين النهرين صاحب خط شده بود. البته اين نظريه نيز بي‌مخالف نيست.

استاين كلر پس از انجام مطالعات خود اعلام كرد كه نبايد از اين به نام خط عيلامي كه زير نفوذ تمدن بين النهرين است نام برد، بلكه با توجه به كشف اين خط در شهداد، مليان و جيرفت بايد از آن به «خط شرق» ياد كرد. كاوش‌هاي باستان شناس تعداد اين كتيبه را به چهار خط رساند. كشف اين خط اما پاياني بر حفاري‌هاي غيرمجاز حوزه هليل رود ننوشت. همه آنچه كه در دوره اصلاحات براي جيرفت رشته شده بود در دوره احمدي‌نژاد پنبه شد.

مسأله تا آنجا رفت كه اداره ميراث فرهنگي جيرفت تا زماني كه «مسعود سلطاني فر» به‌عنوان رئيس سازمان ميراث فرهنگي بعد از «محمدعلي نجفي» به عمارت آزادي رفت؛ مدير نداشت. سلطاني فر تقريباً در آستانه وزير شدن و رفتن از عمارت آزادي، مدير اداره ميراث فرهنگي جيرفت را انتخاب كرد. قاچاق اشياي حوزه هليل رود هم جايگاه ويژه‌اي داشت. حتي به نظر مي‌رسد كمتر از آنچه حفر و قاچاق مي‌شود، در رسانه‌ها نمود پيدا مي‌كند. «نادر سليماني عليدادي» مدير پايگاه پژوهشي ميراث فرهنگي جنوب كرمان، حوزه هليل رود را 7 شهرستان و بالاي 50 هزار متر مكعب مي‌داند. اين مساحتي كه سليماني مي‌گويد از بافت كرمان شروع مي‌شود و به جازموريان در سيستان و بلوچستان مي‌رسد. او هم آماري از حفاري‌هاي غيرمجاز در اين گستره تاريخي نمي‌دهد.

«سرهنگ نورعلي چوگاني» فرمانده يگان حفاظت اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري كرمان هم مي‌گويد: «كشف اشيا به معناي اين نيست كه ديروز حفاري كرده‌اند، ممكن است كه حفاري‌ها در يكي دو سال گذشته اتفاق افتاده باشد.» او در نهايت پاسخ سؤال خبرنگار روزنامه ايران مبني‌بر تعداد آمار كشفيات يگان حفاظت از قاچاق اشيا را به روابط عمومي استان حواله مي‌كند و پاسخي نمي‌دهد.

«افضلي» مسئول روابط عمومي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري كرمان باز هم موضوع گسترش محوطه باستاني زير خانه‌هاي شهروندان جيرفتي و روستاهاي اطراف آن را پيش مي‌كشد. او مي‌گويد:«به هرحال نمي‌شود وارد خانه‌هاي مردم شد. آنها مي‌توانند به بهانه حفر چاه در داخل خانه خودشان حفاري كنند و ممكن است به اشيايي هم برسند.» بحث خريد خانه‌هايي كه روي عرصه و حريم محوطه كنار صندل هستند، مسأله تازه‌اي نيست.

همچنين بعيد به نظر مي‌رسد كه تمام مشكلات محوطه 50 هزار مترمكعبي هليل رود به 10 خانه روستايي محدود شود... خشكسالي دست از سر جنوب شرق ايران برنمي دارد. گراني‌ها هم سر به فلك گذاشته است و همان‌طور كه مسئولان جيرفتي و كرماني در ميان حرف هايشان هشدار مي‌دهند تا اين سؤال پيش بيايد آيا حوزه هليل رود دوباره زهرغارت دهه 60 را خواهد چشيد؟ اصلاً كسي مي‌داند در اين محدوده 50 هزار متر مكعبي چند گورستان 5 هزار ساله مثل مطوط آباد جيرفت وجود دارد؟

منبع: روزنامه ايران؛ 1397،6،14
گروه اطلاع رساني**2059**2002