نجات كشاورزی قم با عبور از آبیاری سنتی

به گزارش ایرنا، ركن اصلی حیات بخش كشاورزی دسترسی به منابع آبی پایدار است، به همین منظور از سال های قبل كه خطر كاهش منابع آبی برای مسئولان و بهره برداران بخش كشاورزی قم آشكار شد، استفاده از سیستم های هوشمند در چاه های آب و بهره گیری از روش های نوین آبیاری همچون آبیاری قطره ای و تحت فشار به عنوان جایگزین روش های آبیاری سنتی كه در آن حجم زیادی از آب به هدر می رود، در دستور كار استان قرار گرفت.
تغییر الگوی كشت و استفاده از گونه های گیاهی كه برای تولید آنها در مزارع به حجم كمی از آب نیاز است، كه از مدت ها قبل برای مقابله با چالش كم آبی مورد توجه مسئولان و كشاورزان استان قم قرار گرفته است.
در همین رابطه خبرنگار ایرنا به منظور اطلاع از آخرین وضعیت اقدام های صورت گرفته برای ساماندهی و مدیریت منابع آبی در بخش كشاورزی قم، با مسئولان متولی این بخش به گفت و گو پرداخت.
** 60 درصد چاه های كشاورزی قم هوشمند است
مدیرعامل شركت آب منطقه ای قم پیرامون این موضوع به خبرنگار ایرنا، گفت: در حال حاضر 60 درصد چاه های آب بخش كشاورزی استان از كنترل های هوشمند استفاده می كند.
احمد حاجی حسینی مسگر، بیان داشت: به منظور جلوگیری از برداشت غیر مجاز از چاه های استان، شركت آب منطقه ای با همكاری شركت توزیع برق، چاه های فعال در بخش كشاورزی قم را به سیستم كنتورهای فهام و هوشمند مجهز می كند.
به گفته وی، ساعت كاركرد چاه های بخش كشاورزی در تمام مناطق استان سه هزار ساعت در سال است و استفاده بیش از این میزان تخلف محسوب می شود.
2 هزار حلقه چاه مجاز در استان قم دارای پروانه بهره برداری است كه تخلیه آب سالانه از آنها 500 میلیون متر مكعب می باشد؛ یك هزار حلقه از این چاه ها در بخش كشاورزی و یك هزار حلقه چاه دیگر نیز در سایر بخش ها از جمله صنعت، خدمات و شرب مورد استفاده قرار می گیرد.
105 هزار هكتار از وسعت یك میلیون و 123 هزار هكتاری استان قم به اراضی كشاورزی اختصاص دارد.
** آب قنات های استان قم 50 درصد كاهش داشته است
حاجی حسینی مسگر همچنین با تشریح وضعیت قنات های استان قم، افزود: آبدهی قنات های استان در آماربرداری سراسری سال آبی 90-89 به طور میانگین 6.9 لیتر در ثانیه بود كه این رقم در سال آبی 97-96 به 3.4 لیتر در ثانیه رسید كه میزان 50 درصدی كاهش آبدهی را نشان می دهد.
وی بیان كرد: متوسط آبدهی چشمه های استان نیز در سال 90-89، چهار دهم لیتر در ثانیه بوده كه این میزان درسال آبی 97-96 به سه دهم لیتر در ثانیه رسیده و 25 درصد كاهش آبدهی داشته است.
براساس آخرین اطلاعات موجود، قم دارای یك هزار و 571 دهنه چشمه و 877 چشمه قنات می باشد.

**اجرای طرح آبیاری تحت فشار در 8000 هكتار از زمین های كشاورزی استان
مدیر آب و خاك و امور مهندسی سازمان جهاد كشاورزی قم نیز به ایرنا، گفت: بر اساس تعهدات سازمانی سال گذشته چهار هزار و 300 هكتار از مزارع و باغات استان به وسیله آبیاری تحت فشار تغذیه شدند و این میزان از سال 92 تاكنون به رقم هشت هزار هكتار می رسد.
اسدالله مرتضوی بیان كرد: استان قم با مجموع كشت 105 هزار هكتار شامل 63 هزار هكتار كشت سبز، 20 هزار هكتار باغات و 43 هزار هكتار زراعت، در بخش باغات 175 میلیون متر مكعب و در بخش زراعت 170 میلیون متر مكعب، نیاز خالص آبی دارد.
وی افزود: اگر طبق افق برنامه ششم و هفتم توسعه كشور تمام مزارع و باغات قم به وسیله روش های نوین آبیاری شود، می توان ادعا كرد كه تمام بخش كشاورزی استان با 500 میلیون متر مكعب آب، آبیاری خواهد شد.
وی با اشاره به این كه اجرای سیستم آبیاری های نوین در زمین های كشاورزی باعث صرفه جویی 90 درصدی در راندمان آبیاری می شود، ادامه داد: در استان قم به دلیل كیفیت پایین و شور بودن منابع آبی این میزان از راندمان حداكثر به 70 درصد می رسد كه همین میزان هم می تواند نقش موثری در كاهش مصرف آب در بخش كشاورزی داشته باشد.
مرتضوی گفت: احیا و مرمت قنوات، احداث شبكه های آبیاری و زهكشی، اجرای عملیات لوله گذاری، تسطیح اراضی كشاورزی و اجرای طرح پوشش انهار سنتی از جمله اقدام هایی است كه در سال های گذشته توسط سازمان جهاد كشاورزی استان قم برای بهینه سازی مصرف آب در بخش كشاورزی صورت گرفته است.
**تهیه طرح جامع تغییر الگوی كشت برای نخستین بار در استان قم
همچنین معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی قم به ایرنا گفت: برای نخستین بار در كشور، طرح جامع تغییر الگوی كشت با لحاظ تمام شرایط جغرافیایی، اجتماعی و اقتصادی در قم تهیه و اجرا می شود.
محمد علی سلامی، افزود: در الگوی كشت جدید به دنبال استفاده از محصول های كم آب بر و مناسب شرایط اقلیمی قم هستیم تا بخش كشاورزی استان به دلیل محدود شدن منابع آبی و خشك سالی های اخیر، دچار بحران نشود.
وی بیان كرد:در این طرح، تمام مولفه های موثر در كشاورزی همچون وضعیت ومقدارآب مصرفی، میزان اراضی تحت كشت، شرایط اقلیمی منطقه، مسائل اقتصادی، رویكردهای محیط زیستی و بسیاری از موضوع های دیگر، مورد توجه قرار می گیرد.
وی ادامه داد: هدف این طرح حفظ و پویایی بخش كشاورزی قم به همراه افزایش میزان تولید محصول های زراعی و باغی و به تبع آن رشد بخش دامپروری استان است؛ لذا این طرح فرصت های شغلی بخش كشاورزی را تقویت می كند و درآمد كشاورزان را ارتقا می دهد.
سلامی گفت: استان قم برای كشت بسیاری از گیاهان دارویی نیز مناسب است كه البته عموما گیاهان دارویی كم آب همچون گل محمدی وخارشتر كه برای رشد به آب بسیار كمی نیاز دارند مد نظر می باشد.
وی بیان كرد: با استفاده از گیاهان كم آب بر و مقاوم با شرایط اقلیمی قم مثل شوری، نه تنها پویایی بخش كشاورزی حفظ می شود، بلكه با كشت این گیاهان واجرای سیستم های آبیاری تحت فشارمی توان ضمن مصرف آب كمتر، سطح بیشتری از زمین ها راكشت و از آلودگی ریز گردها نیز جلوگیری و علوفه مورد نیاز دامپروری استان را تامین كرد.
وی ادامه داد: استقبال كشاورزان استان از اجرای طرح جامع تغییر الگوی كشت كه برای تدوین آن تلاش های زیادی انجام شده است، می تواند موجب تقویت بخش كشاورزی قم شود.

**عدم مدیریت آب در روستاها به نارضایتی اجتماعی می انجامد
كارشناس امور زیربنایی دفتر امور روستایی استانداری قم، نیز در این رابطه به ایرنا، گفت: عدم مدیریت صحیح، مهمترین عاملی است كه موجب از دست رفتن منابع آبی در روستاها و كاهش فرصت های شغلی در بخش كشاورزی و دامپروری به عنوان مهمترین فعالیت روستائیان می شود و در نهایت نارضایتی اجتماعی آنان را در پی دارد.
حسین طالبی بیان كرد: نگاه به دوران گذشته نشان می دهد، ایرانیان و از جمله مردم قم با پدیده كم آبی ناشی از رویدادهای طبیعی آشنا بودند و می توانستند خود را با آن هماهنگ كنند، برای مثال در سال هایی كه آب بیشتری در اختیار داشتند، سطح زمین های كشاورزی خود را گسترش می دادند و در سال های كم بارش از میزان آن می كاستند.
وی افزود: اما در 50 سال گذشته به دلیل ورود فناوری های جدید به حوزه كشاورزی و توانایی حفر چاه عمیق برای دستیابی به منابع آبی، تعادل طبیعت به هم خورد و روستائیان كه از آثار منفی این پدیده بی اطلاع بودند، به دلیل نبود مدیریت صحیح، شروع به برداشت بیش از اندازه آب كردند.
وی ادامه داد: دستیابی به آب فراوان در مقاطعی باعث شد، گونه های گیاهی كه هیچ گاه در مناطقی مانند قم، كشت نمی شد مورد استفاده قرار گیرد و همین مساله به تدریج كاهش منابع آبی را در پی داشت.
طالبی گفت: زمانی كه در منطقه ای آب بیش از توان طبیعت استخراج شود، منابع آبی مناطق اطراف آن كاهش می یابد و این كار به تدریج موجب نارضایتی های اجتماعی و سیاسی می شود.
وی افزود: به كارگیری روش های مدیریت صحیح در بهره برداری از منابع آبی و همچنین تعادل بخشی به آن از جمله ضرورت هایی است كه باید در سطح كشور و استان قم به اجرا گذاشته شود تا از نابودی روستاها جلوگیری شود.
وی ادامه داد: باید مشخص شود بهره برداران اصلی منابع آبی در روستاها چه كسانی هستند و چگونه این آب را تامین می كنند، همچنین باید ارزیابی های لازم در خصوص نحو استفاده از این منابع آبی به عمل آید تا از سوء استفاده در این بخش جلوگیری گردد.
كارشناس امور زیربنایی دفتر امور روستایی استانداری قم، گفت: باید كاری كنیم كه در روستاهای استان، همگان بتوانند از منابع آبی در حد ظرفیت خود استفاده كنند و بدانند در صورت استفاده ناصحیح از منابع آبی، آثار منفی آن متوجه همه ساكنان روستاست نه فقط یك عده ای خاص، با این روش یك نوع نظارت اجتماعی در خصوص نحو استفاده از منابع آبی در روستاها ایجاد می شود.
وی بیان كرد: اگر بخواهیم به دلیل كم آبی، تمام فعالیت های مرتبط با كشاورزی و دامپروری را در روستاها متوقف و ساكنان این مناطق را به سمت مشاغل دیگر هدایت كنیم، تعادل زندگی روستائیان به هم می خورد و آثار اجتماعی منفی مانند مهاجرت به شهرها و پدیده حاشیه نشینی تشدید خواهد شد.
وی ادامه داد: ترویج مشاغلی غیر از كشاورزی و دامپروری در روستاها، نیازمند آموزش و ایجاد زیرساخت های لازم است و به یك باره نمی توان مردم را از كشاورزی به سمت صنعت و یا سایر مشاغل هدایت كرد.
در بخش كشاورزی كل اراضی قابل كشت قم معادل 105 هزار هكتار است كه این رقم 46 صدم درصد كل اراضی قابل كشت كشور می باشد؛ مجموع كشت سبز استان قم شامل 20 هزار هكتار باغ و 43 هزار هكتار زراعت شامل 17 هزار و 531 هكتار كشت جو، پنج هزار و 675 هكتار كشت گندم آبی، 2 هزار و 346 هكتار كشت كلزا و بقیه سطح زیر كشت به محصولات یونجه، ذرت، پنبه و صیفی جات اختصاص یافته است.
میزان متوسط تولید بخش كشاورزی قم در سال برابر 745 هزار تن شامل 425 هزار تن محصولات زراعی و باغی، یك هزار و 208 تن آبزیان و 320 هزار تن محصولات دامی است.
بیشتر بهره برداران بخش كشاورزی قم در روستاهای استان ساكن هستند؛ طبق سرشماری عمومی نفوس و مسكن در سال 1395، قم دارای 127 روستا با جمعیت بالای 20 خانوار است؛ جمعیت ساكن مناطق روستایی قم بیش از 55 هزار و 865 تن است كه در قالب 17 هزار و 385 خانوار زندگی می كنند.
7405/ 6133/