آتیل باتیل چرشنبه، بختیم آچیل چرشنبه

به گزارش ایرنا ˈآخیر چرشنبهˈ (چهارشنبه سوری) رسمی ماندگار از آئین كهن مردم آذربایجان غربی است كه همزمان با سراسر ایران اسلامی برگزار می شود ولی این آئین در آذربایجان غربی آداب و رسوم منحصر به فردی دارد.
افروختن آتش در آذربایجان غربی مظهر پاكی و گرمی است و طی آن مردم تمام وسایل كهنه، بقایای علوفه های دامی، زباله های اطراف خانه ها را می سوزاندند تا در محیطی پاك و تمیز و عاری از آلایش وارد سال نو شوند.
در فرهنگ دهقانی مردم آذربایجان غربی با پایان زمستان و نزدیك شدن بهار، مردم با روشن كردن آتش در شب چهارشنبه آخر سال اعتقاد داشتند كه سالی پرمحصول و آفتابی درخشان خواهند داشت.
به اعتقاد قدیمی ها، عدد چهار اصل و ریشه طبیعت جاودانه است لذا اولین چهارشنبه را منسوب به باد می دانستند و اعتقاد داشتند در آن روز باد خواهد وزید، دومین چهارشنبه منسوب به خاك، سومین به آتش و چهارمین به آب بود كه در این زمان از یخ بستن خاك كاسته می‌شد و زمین نفس می‌كشید.
در آذربایجان غربی چهارشنبه سوری موسوم به ˈ آخیر چرشنبهˈ است كه وجود واژه آخر در این تركیب نشان می دهد مردم آذربایجان در اسفند ماه چهارشنبه های دیگری را نیز جشن می گرفتند كه امروزه این رسم تقریبا به فراموشی كامل سپرده شده است.
مطابق سنت های كهن و قدیمی مردم آذربایجان غربی چهارشنبه هفته اول اسفند ماه را ˈچیله قووانˈ یعنی هفته ای كه چله زمستان را فراری می دهد یا یالانچی چرشنبه ( چهارشنبه دروغین) می نامیدند و با آئین هایی اتمام فصل زمستان را جشن می گرفتند.
چهارشنبه هفته دوم اسفند ماه موسوم به ˈكوله چرشنبهˈ یعنی چهارشنبه كوتوله بود و سومین چهارشنبه نیز ˈموشتولوقچی چرشنبه (پیام آور) نامیده می شد و چهارشنبه آخر را ˈ آخیر چرشنبه ˈ می گفتند كه چهارشنبه آخری مهمتر از سایر چهارشنبه ها بود و جشن های بزرگی در آن برپا می شد.
همچنین نامگذاری چهار چهارشنبه در اسفند ماه به نوعی با رنگ های طبیعت نیز ارتباط داشت كه رنگ های سفید، خاكستری، سیاه و سرخ از آن متبلور می شد.
این چهارشنبه ها بین عموم مردم با نام های موشتلقچی (خبرچی) كوله (كوتوله) قره (سیاه) و قزیل (چهارشنبه طلایی) نامیده می شود كه امروزه نیز به این نام ها معروف هستند.
از میان تمام مراسم باقیمانده آئین گسترده چهارشنبه آخر سال به عنوان یكی از رسوم نوروزی هنوز با حال و هوای قبلی برگزار می شود كه نشان از تغییرات محیطی و زمانی می دهد در جای جای این استان رایج است.
یكی از مهمترین آداب این روز، فرستادن خنچه ای از هدایا به همراه نقل و شیرینی و آیینه برای تازه عروس هاست و در این روز خانواده داماد و فامیل های آنان، خنچه ای رنگارنگ را به خانه تازه عروس فرستاده و این روز را با هدیه به عروس جشن می گرفتند.
شال اندازی یكی دیگر از آداب چهارشنبه سوری در آذربایجان غربی است؛ به این ترتیب كه بعد از مراسم افروختن آتش، جوانان بر بام خویشان و همسایگان رفته و دستمالی را از پنجره و در روستا‌ها از روزن بام‌ ها به درون آویزان می‌كردند و صاحبخانه تعدادی گردو، بادام یا تخم مرغ رنگ كرده به دستمال می بست و می گفت ˈچك الله مطلبین وئرسین ˈ ( انشالله به آرزوی خود می رسی).
رسم آتش روشن كردن و پریدن از روی شعله های آتش و خواندن سرودها و اشعاری به هنگام اجرای این آئین نیز در آذربایجان غربی رایج دارد. ˈآتیل باتیل چارشنبه - بختیم آچیل چارشنبهˈ و ˈ دردیم، بلام بو اوددا قالسین - باش آغریم، دیش آغریم بوردا قالسینˈ از جمله شعارهایی است كه در موقع پریدن از روی آتش گفته می شود و معنی آن همان ˈ سرخی تو از من و زردی من از توˈ می باشد.
در بعضی خانه‌های روستایی آذربایجان غربی نیز رسم است كه اسپندی دود می كنند و در دو طرف در خانه می ریزند تا اهل خانه از چشم حسود و بیگانه در امان باشند.
در برخی روستاهای منطقه هنوز رسم رفتن به سر چشمه و آب تازه آوردن باقی است؛ در گذشته نه چندان دور برای این روز مردم لباس های تمیز و تازه می پوشیدند و كوزه تازه ای كه در بین اقلام خرید چهارشنبه قرار داشت از آب تازه پر كرده و چای صبحانه روز چهارشنبه شان را از همان آب تهیه می كردند.
به گفته عیسی عزیز نژاد، مردم شناس اداره كل میراث فرهنگی آذربایجان غربی در گذشته نه چندان دور مردم ارومیه صبح چهارشنبه سوری كنار رودخانه 'شهرچای' جمع می شدند و چندین بار از روی آب می پرند و به روی هم آب می پاشیدند.
3072/8137
گزارش از : سیده فاطمه سجادی