قيام 17 شهريور57؛ آغاز فصلي نوين در مبارزه هاي انقلابي

ملت مبارز ايران با رهبري هوشمندانه امام خميني(ره) در 17 شهريور 1357 خورشيدي يك گام به پيروزي نهضت انقلاب اسلامي نزديك تر شدند. پيش از آن در 13 شهريور، راهپيمايي عيد فطر در تپه هاي قيطريه تهران به تظاهراتي گسترده عليه رژيم پهلوي تبديل شده بود و به دنبال آن در 16 شهريور همان سال نيز گردهمايي بزرگي در تهران شكل گرفت كه شركت كنندگان خواستار سرنگوني حكومت وقت شدند. در اين روز تصميم بر آن شد تا روز بعد نيز در ميدان ژاله تظاهرات ديگري انجام دهند اما دولت براي جلوگيري از به وقوع پيوستن اين مهم در 12 شهر حكومت نظامي اعلام كرد.

بدين شكل مردم غافل از حكومت نظامي در 17 شهريور در ميدان ژاله و اطراف آن تجمع كردند و رژيم پهلوي با تانك، مسلسل و بالگرد به سركوب و كشتار مبارزان انقلابي اين مرز وبوم پرداخت و اينگونه ميدان ژاله به نماد مقاومت مردم انقلابي ايران و اين واقعه به نقطه عطفي در مبارزه هاي انقلاب اسلامي ايران تبديل شد.

امام خميني در 18 شهريور در پيامي به مناسبت اين قيام خونين فرمودند:«...جهان بايد بداند كه اين است فضاي باز سياسي ايران و اين است رژيم دموكراسي شاه و اين است عمل به دين مبين اسلام در منطق شاه و دولت او. اكنون به بهانه هاي پوچ دست به حبس و تبعيد تازه زده اند و مي زنند، بايد علما و روشنفكران ملت در زير چكمه دژخميان خرد شوند تا كسي خيال آزادي به خود راه ندهد...ارتش وطنخواه ايران! شما ديديد كه ملت با شما دوست و شما را گلباران مي كند و ميدانيد كه اين چپاولگران براي ادامه ستمگري شما را آلت قتل برادران خود قرار داده اند، به ديگر برادران ارتشي خود كه شاه را رها كرده اند و در پشتيباني مردم، به دشمن حمله نموده اند بپيونديد و به پاخيزد و نگذاريد ملت شما نابود و برادران و خواهران شما به خاك و خون كشيده شوند، نام خود را در تاريخ كه به سود ملت ايران به راه خود ادامه مي دهد، هر چه زودتر ثبت كنيد و ريشه خيانت و ظلم را بكنيد. شما اي علماي بزرگ اسلام و سياسيون بزرگ كه از فشار شاه هراسي به دل راه نمي دهيد، نشانه اعتماد و قوت روحيه ملت هستيد و در اين موقع حساس نه تنها بايد استقامت كنيد، بلكه روحيه عالي مقاومت جامعه را هر چه بيشتر بايد تقويت كنيد و هر چه بيشتر صفوف خود را براي مقابله با دشمن مردم ايران متشكل تر كنيد.»

پژوهشگر گروه اطلاع رساني ايرنا به مناسبت سالروز قيام تاريخي 17 شهريور به گفت وگو با «جواد منصوري» مورخ و پژوهشگر مركز اسناد انقلاب اسلامي پرداخته است.

منصوري ريشه هاي وقوع قيام 17 شهريور را خشم و نارضايتي مردم ايران از رژيم پهلوي دانست و گفت: قيام عمومي مردم از 1356 خورشيدي آغاز شد و به تدريج گسترش يافت. اين نهضت، تمام دستگاه ها و نهادهاي وابسته به رژيم پهلوي را درگير اين مساله كرد. اينگونه در ماه هاي منتهي به پيروزي انقلاب اسلامي، حكومت وقت مجبور شد در شماري از شهرهاي كشور حكومت نظامي اعلام كند با اين تصور كه شايد مردم بترسند و از مبارزه هاي خويش دست بكشند اما اين موضوع تحقق نيافت و انگيزه مردم بشتر شد و به مرور مبارزه ها رنگ جدي تري به خود گرفت.

اين پژوهشگر و مورخ معاصر با اشاره به قيام 1342 خورشيدي به وسيله مردم انقلابي و تاثير آن در شكل گيري رويداد 17 شهريور، بيان داشت: رژيم پهلوي يك بار حضور مردم را در مخالفت هاي جدي با حكومت وقت در 1342 خورشيدي تجربه كرده بود و تكرار حادثه مشابه آن را به ضرر خود مي دانست، بنابراين در شهريور 1357 خورشيدي با اين تصور كه ادامه اين وضعيت و حضور معترضان در خيابان ها موقعيت رژيم را تهديد مي كند و با توجه به تجربه گذشته، تصميم گرفت تا همان برخورد را براي سركوب مبارزان تكرار كند اما آنان از تغيير موقعيت و شرايط سياسي جامعه غافل بودند زيرا حضور فعال و گسترده مردم در صحنه مبارزه با آگاهي بيش از پيش همراه شده بود.

رژيم پهلوي تصميم گرفت كه براي رويارويي با مردم دست به كشتار وسيعي بزند تا بدين ترتيب بتواند حس ترس را در جامعه القا كند اما اينگونه نشد و موج خشم و نفرت مردمي عليه رژيم و مقاومت در برابر رفتارهاي سركوب گرانه آنها شدت يافت و عزم مردم براي براندازي حكومت پهلوي بيشتر شد.

اين كارشناس سياسي به تاثير حادثه خونين 17 شهريور در ماه هاي پس از اين واقعه تا زمان پيروزي انقلاب پرداخت و توضيح داد: پس از واقعه 17 شهريور به مرور مدرسه ها، دانشگاه ها، اداره ها و بسياري از دستگاه هاي اجرايي كشور به دليل اعتصاب و اعتراض تعطيل شدند، به گونه اي كه در روزهاي نزديك به پيروزي انقلاب، بيشتر دستگاه هاي كشور به فعاليت نمي پرداختند و اينگونه رژيم، تمام اميد خود را براي بقا از دست داده بود.
در واقع بازه زماني كشتار 17 شهريور تا پيروزي شكوهمند انقلاب اسلامي، دوره انتقال و گذار از سلطنت به انقلاب اسلامي به شمار مي رفت و به عبارتي ديگر 17 شهريور در واقع هنگامه اي محسوب مي شد كه رژيم پهلوي محكوم به شكست شد و آنچه در فاصله ميان اين 2 تاريخ اتفاق افتاد، تنها مقاومت حكومت وقت بود، با اين تصور كه شايد بتواند شرايط را تغيير دهد.

پژوهشگر مركز اسناد انقلاب اسلامي با اشاره به مشخص نبودن شمار دقيق شهيدان اين قيام 17 شهريور، اظهار كرد: نمي توان آمار دقيقي از تعداد كشته شدگان و مجروحان اين قيام ارايه داد زيرا اجازه انتشار اين آمار را رژيم پهلوي نداده بود. همچنين بسياري از مجروحان و آسيب ديده هاي اين واقعه در خانه هاي مردم و خيابان هاي اطراف مداوا شدند و اين مساله سبب مي شد تا آمار دقيقي از مجروحان در دست نباشد. در ارتباط با آمار شهيدان «جمعه خونين» نيز نمي توان عدد خاصي را بيان كرد. آماري كه منابع دولتي در آن مقطع اعلام كردند نيز به طور قطع نمي تواند درست باشد اما بنياد شهيد نام 500 تن را به عنوان شهيدان آن روز ثبت كرده است.

وي در پايان در ارتباط با نقش تاثيرگذار امام خميني(ره) در قيام مردم در 17 شهريور گفت: هدايت و ارشاد امام راحل در تقويت روحيه، عزم و اراده مردم و ادامه مبارزه تاثير بسزايي داشت به گونه اي كه رژيم پهلوي در عمل نتوانست به هدف هاي خود دست يابد و در برابر انگيزه مردم انقلابي، شكست سختي را متحمل شد. قيام مردم در روزي كه به وسيله محمدرضا پهلوي و عواملش حكومت نظامي اعلام شده بود، نشان دهنده نقش ارزشمند و بي بديل رهبري امام خميني(ره) ه شمار مي رفت كه در نهايت به پيروزي نهضت انقلابي مردم ايران انجاميد.

*گروه اطلاع رساني
خبرنگار: عشرت كراري**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**ع ك**2002**9131
ايرنا پژوهش، كانالي براي انعكاس تازه ترين تحليل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشي ايران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شويد.