به گزارش ایرنا، سیستان وبلوچستان سرزمین بكر جغرافیای ناشناخته هاست كه به دلایل مختلف از جمله دوری از مركز سالیان زیادی از چشم ها دور بوده و جاذبه های گردشگری طبیعی آن در كنار جاذبه های تاریخی مغفول مانده است.
یكی از زیباترین مناطق دیدنی این استان كوه تفتان در شهرستان خاش سیستان و بلوچستان با ارتفاع چهار هزار و 50 متر است كه از دهانه آن بخار گوگرد متصاعد می شود و در دامنه جنوبی این كوه زیبا و پوشیده از برف، روستای زیبا و سرسبز تمندان قرار گرفته كه به واسطه ی برخورداری از شرایط آب و هوایی مناسب، چشم اندازهای طبیعی منحصربه فرد، چشمه سارهای زیبا و بدیع نظر هر بیننده ای را به خود جذب می كند.
روستای تمندان به عنوان مركز دهستان تفتان جنوبی در 47 كیلومتری شهرستان خاش و 135 كیلومتری زاهدان مركز سیستان و بلوچستان واقع شده است كه با توجه به آثار تاریخی كشف شده، قدمت این روستا به پیش از اسلام باز می گردد.
پوشش گیاهی غنی این منطقه شامل بادام كوهی، بنه، انجیر كوهی و انواع گیاهان دارویی شامل درمنه، كلپوره، گلدر، بومادران، آویشن، ریواس، پونه و بسیاری گیاهان دارویی دیگر جلوه ای خاص به این روستا بخشیده است و عمده محصولات باغی و كشاورزی آن زردآلو، گردو، هلو، انگور، گلابی، به، انار، گیلاس و شاه توت است.
این منطقه گردشگری به دلیل معرفی نشدن از اذهان دور مانده و كمتر كسی بجز بومیان این استان از وجود آن آگاه هستند گرچه این روستا به عنوان یكی از مقاصد اصلی گردشگران در استان مطرح است و در ایام تعطیل میزبان مشتاقان و دوستداران طبیعت است كه برای استفاده از هوای تمیز و مناطق بكر به این منطقه سفر می كنند.
**پیشینه تاریخی و آثار باستانی
تمندان تغییر یافته كلمه دمندان است كه در روزگاران كهن مهد فرهنگ و تمدن بوده است و در بسیاری از كتاب های معتبر تاریخی از تمندان به عنوان شهری متمدن یاد شده است.
آثار باستانی این منطقه شامل سنگ نگاره ها، سنگ نوشته ها، كوره های ذوب و استخراج فلزات، معماری صخره ای قلعه های سنگی، سنگرهای صخره ای و از همه مهمتر قبرستان های قدیمی متعلق به دوران اسلامی و اشكانیان است كه حكایت از تمدنِ دیرینه و سكونت چند هزار ساله بشر در این منطقه دارد.
- قبرستان تاریخی تمندان
این قبرستان با ابعاد 90 در 180 مترمربع در نزدیكی محوطه باستانی دز و در مجاورت رودخانه تمندان قرار گرفته و متعلق به دوران اشكانی است كه از طرف شمال توسط رودخانه و از جنوب به وسیله زمین های كشاورزی احاطه شده است.
این اثر در سال 86 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
-قلعه دِز
این اثر با مساحتی حدود 2 هزار متر مربع و 25 متر ارتفاع از سطح رودخانه تمندان بر فراز صخره ای بلند ساخته شده است.
این قلعه با قدمت بیش از 500 سال مركز فرماندهی حاكمان آن زمان بوده كه در حال حاضر دیواره های قسمت جنوبی و حدود 300 متر مربع از آن باقی مانده است.
- سنگرهای صخره ای
این سنگرها در مقابل قلعه ها برای حفاظت در دل كوه حفر شده اند، فضای ورودی این سنگرها به گونه ای است كه یك نفر به حالت خمیده وارد آن می شود و فضای درونی به صورتی است كه حدود 10 نفر در آن جای می گیرند و درون این سنگرها تیركش هایی برای تیراندازان تعبیه شده است.
- شهر مدفون شده
این شهر در نزدیكی دریاچه سر دریا قرار گرفته كه به اعتقاد مردم منطقه در گذشته شهری بسیار آباد بوده و بر اثر نافرمانی مردم آن زلزله ای شدید رخ داده و ریزش كوه منجر به دفن آن شده است.
- سنگ نگاره ها
این سنگ نگاره ها كه به گفته كارشناسان بیش از 2 هزار سال قدمت دارند در ارتفاعات روستای تمندان به صورت تابلو هایی بسیار زیبا مربوط به صحنه هایی از گله های بز كوهی، انسان و شكار دیده می شوند.
- استودان های تاریخی تمندان
استودان به معنی استخوان دان بوده و یادگار دورانی است كه ایرانیان مردگان خود را می سوزاندند.
درحاشیه رودخانه تمندان استودان هایی وجود دارد كه متعلق به دوره تاریخی و تسلط آئین زرتشتی بر این منطقه بوده است.
این استودان ها در ارتفاع 6 متری از سطح رودخانه قرار گرفته و رو به سمت جنوب هستند و فضای درونی آنها به صورت اشكال دایره و مربعی است كه در گذشته مردگان را درآن دفن می كردند.
- سنگ قبرهای تمندان
آیات قرآنی با ظرافت و زیبایی خاصی در حاشیه این سنگ قبرها نوشته شده و بر روی این سنگ قبرها نه تنها مشخصات فرد متوفی موجود است بلكه زبان و دین و مذهب وی نیز یادداشت شده است كه حكایت از مردمانی دارد كه برای دفاع از كیان خویش با مهاجمان مبارزه كرده و بیشتر آنان با اعتقادات اسلامی به شهادت رسیده اند.
-معماری صخره ای
این اثر در نزدیكی مجتمع تفریحی دره گل در پای كوه تفتان قرار دارد كه در اواخر دوره ساسانی و آغاز دوران اسلامی در دل كوه كنده شده است و برای اسكان، ذخیره آذوقه و علوفه دام از آن استفاده می كردند.
**آثار طبیعی
-آبشار تِنگ
این آبشار با ارتفاع هشت متر یكی از زیباترین آبشارهای استان است كه در انتهای رودخانه تمندان و در نزدیكی چشمه بر آبك قرار دارد و همچون نگینی در دامنه جنوبی تفتان می درخشد.
صدای پرندگان و شر شر آب و نور خورشیدی كه از لابه لای درختان بنه به زمین می رسد و تصویر خیال انگیزی از طبیعت را در این منطقه ایجاد می كند.
_ غارهای آبچكان
این غارها در امتداد رودخانه تمندان قرار گرفته و قطرات آب از سقف غارها به زمین می چكد و ریزش آب از لا به لای گیاهانِ روئیده در دیواره غارها نما و حسی زیبا به این صحنه ها بخشیده است.
- دریاچه سردریا
این دریاچه از جاذبه های طبیعی و گردشگری تمندان بوده و سبب ایجاد ارتفاعات زیبا، پوشش گیاهی و انواع گونه های دارویی در دامنه تفتان شده و فضای مناسبی را برای قایق سواری و ماهیگیری ایجاد كرده است.
- چشمه آب معدنی بر آبك
این چشمه آب معدنی پر آب در شمال روستای تمندان قرار دارد و فاصله روستا تا مظهر چشمه تنها هفت كیلومتر است.
آب این چشمه در ردیف آبهای سولفات كلسیم همراه با منیزیم سرد است و دمای آب در آن 18 درجه و میزان آبدهی آن نیز 15 لیتر در ثانیه است.
-چنار كهنسال
این درخت با ارتفاع حدود 20 متر و قطر تقریبی پنج متر بصورت چند شاخه در كنار رودخانه تمندان و در میان باغ های زردآلو قرار گرفته است.
این درخت در گذشته برای مردم منطقه جنبه تقدیس داشته و مردم نذورات خود را به پای این درخت آورده و حاجت می طلبیدند.
- بندهای كشاورزی
این بند ها در پائین دست دشت تمندان قرار گرفته و زمین های كشاورزی را نشان می دهند كه در مقیاس وسیعی از اطراف آن را در گذشته با سنگ محصور كرده اند.
این زمین ها در گذشته از رودخانه تمندان آبیاری می شدند كه شیوه آبیاری آنها با شیوه های مرسوم متفاوت بوده و مردم منطقه با شیب ملایمی آب را از كف رودخانه به سمت زمین های كشاورزی هدایت می كردند كه این شیوه آبیاری در گذشته حكایت از هوش و ذكاوت مردمان این دیار دارد.
-مجتمع تفریحی دره گل
این مجتمع تفریحی با امكانات رفاهی در منتهی الیه روستای تمندان قرار دارد كه در طول سال پذیرای هزاران گردشگر داخلی و خارجی است و با فضایی آرام و دلنشین محیط مناسبی را برای گردشگران و دوستداران طبیعت زیبا و بكر تفتان فراهم می كند.
**نبود زیرساخت های لازم مشكل اصلی تمندان
با وجود ظرفیت های بسیار زیادی كه این منطقه دارد نبود زیرساختهای لازم برای گردشگری و رفاه حال گردشگران و نیز معرفی نشدن این منطقه سبب شده تا آنگونه كه باید از ظرفیت های این منطقه استفاده نشود.
مسئول انجمن میراث فرهنگی تمندان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: روستای تمندان یكی از روستاهای نمونه و هدف گردشگری در شهرستان خاش است كه جاذبه های بی نظیری در خود جای داده و سالانه پذیرای خیل عظیمی از گردشگران داخلی و خارجی است.
مرتضی تمندانی گفت: این روستا به دلیل برخورداری از چشم اندازهای بكر و زیبا به عنوان یكی از قطب های گردشگری در استان مطرح است.
وی با اشاره به لزوم ایجاد زیرساخت های گردشگری در روستای تمندان افزود: این منطقه فاقد زیر ساخت های گردشگری لازم از جمله امكانات رفاهی ، رستوران، هتل و سایر موارد است و در واقع این روستا تنها به دلیل برخورداری از چشم اندازهای زیبایی كه دارد به عنوان روستای نمونه گردشگری انتخاب شده و گرنه هیچ گونه امكاناتی باعث نمونه شدن این منطقه نشده است.
تمندانی با انتقاد از عملكرد سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تصریح كرد: متاسفانه هیچ گونه اقدامی ازسوی مسولان این سازمان برای توسعه و رونق گردشگری صورت نگرفته است.
وی ادامه داد: در سال 86 زمینی به مساحت 30 هكتار به منظور اجرای طرح های گردشگری و ایجاد اشتغال برای مردم منطقه به سازمان میراث فرهنگی واگذار شد و این سازمان با تخصیص اعتباراتی با احداث یك ساختمان و چند آلاچیق بخش كوچكی از طرح را اجرایی و ادامه آن را به بخش خصوصی واگذار كرد.
وی خاطر نشان كرد: اجرای این طرح هیچ سودی برای مردم منطقه نداشته است و با وجود گذشت بیش از 10 سال از زمان واگذاری واجرای این طرح نه تنها پیشرفت فیزیكی نداشته بلكه جوانان جویای كار زیادی را روانه شهرها كرده است و باید در این زمینه چاره اندیشی شود.
**گونه های جانوری تمندان در معرض خطر انقراض
روستای تمندان به دلیل قرار داشتن در دامنه تفتان و وجود انواع گونه های گیاهی و جانوری از جمله پرندگان یكی از متنوع ترین محیط های جانوری را داراست اما افزایش بی رویه شكار این گونه های جانوری رابه كام نابودی كشانده است.
در سال های اخیر به دلیل نبود پاسگاه محیط بانی و شكار بی رویه بسیاری از پرندگان به ویژه كبك و تیهو رو به انقراض گذاشته اند و دلیل اصلی آن نیز نبود پایگاه یا پاسگاه محیط بانی در این منطقه است كه به گفته ساكنان محلی با وجودی كه حدود 2 هزار متر زمین در بهترین نقطه منطقه برای احداث این پایگاه به اداره حفاظت محیط زیست واگذار شده اما هیچ پیشرفت فیزیكی نداشته است.
یكی از گردشگرانی كه در ایام تعطیلات به تمندان آمده بود در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: این منطقه یكی از بكرترین و زیباترین مناطق گردشگری استان محسوب می شود كه هوای بسیار خوبی نیز دارد.
حبیب مسلمی ادامه داد: متاسفانه صدای شلیك گلوله شكارچیان در حیات وحش، سكوت طبیعی این منطقه زیبای كوهستانی را برهم می زند و بسیاری از جانوارن را در معرض خطر انقراض قرار می دهد.
وی افزود: در 2 روز اقامت در این منطقه كمتر پرنده ای به چشم می خورد در حالی كه چهار سال قبل پرنده ها در هر گوشه ای به وفور یافت می شدند.
وی تصریح كرد: باید برای حفظ گونه های جانوری در این منطقه یك یا چند پایگاه محیط بانی مستقر تا از بروز فاجعه كشتار پرندگان جلوگیری شود.
احمد كردی یكی از اهالی روستای تمندان نیز به خبرنگار ایرنا گفت: در گذشته چندین محیط بان در منطقه حضور داشتند كه شكارچیان از وجود آنان احساس خطر می كردند و شكار پرندگان كم تر انجام می شد.
وی ادامه داد: نبود محیط بان به عنوان یك عامل بازدارنده در این منطقه سبب شده تا شكارچیان با خاطری آسوده به شكار انواع پرندگان مبادرت ورزند.
كردی گفت: این افراد پرندگان را به خاطر داشتن گوشت لذیذ و مطبوع شكار می كنند اما غافل ازآن هستند كه روزی ممكن است نام و نشانی از پرندگان در طبیعت باقی نماند.
وی خاطر نشان كرد: برای حفاظت از گونه های گیاهی و جانوری این منطقه زمینی به مساحت 2 هزار متر توسط مردم به محیط زیست واگذار شد كه به دلیل اختصاص ندادن اعتبار تنها 20 درصد پیشرفت فیزیكی داشته است و درخواست های مكرر مردم برای تكمیل پروژه بی نتیجه بوده است.
سعید رنجبر كوهنورد و فعال محیط زیست نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: متاسفانه محیط زیست به تعهدات خود نسبت به اثر طبیعی و ملی تفتان عمل نكرده و امروز ما شاهد ازبین رفتن طبیعت بكر تفتان هستیم.
وی تصریح كرد: در سال های گذشته تفتان از طبیعت بكر و زیبایی برخوردار بود اما آلودگی در مسیر تفتان به وضوح قابل مشاهده است كه نبود سطل زباله، مكانی برای امحا زباله و نیز غفلت از فرهنگ سازی سبب شده تا طبیعت تفتان از زباله پوشیده شود.
مرتضی تمندانی مسئول انجمن حافظان سبز تفتان خاش به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: پروژه ساخت پاسگاه محیط بانی در سال 93 با حضور جمعی از مسولان استانی در زمینی به مساحت بیش از 2 هزار مترمربع در روستای تمندان كلنگ زنی و مقرر شد پس از مدت كوتاهی به بهره برداری برسد.
وی افزود: متاسفانه این طرح با وجود قول مساعد استاندار و مدیر كل وقت حفاظت محیط زیست تنها در حد پی ساختمان بتن ریزی شده و بعد از گذشت چند سال همچنان به حال خود رها شده است.
تمندانی با اشاره به اینكه تفتان به لحاظ داشتن گونه های گیاهی و جانوری از اهمیت خاصی برخوردار است بر ضرورت تسریع در روند این پروژه تاكید كرد.
مسئول انجمن حافظان سبز تفتان بیان كرد: با تامین اعتبار این طرح می توان به راه اندازی پایگاه محیط بانی تفتان امیدوار بود.
تمندانی اظهار داشت: متاسفانه بسیاری از گردشگران با حضور در این محدوده به ویژه در روزهای تعطیل بدون در نظر گرفتن پاكیزگی طبیعت انواع زباله ها را در محیط رها می كنند.
رودخانه تمندان كه در گذشته عاری از زباله بود با رشد گیاهان دارویی و خوراكی محیطی بسیار زیبا و دیدنی با عطر گیاهان معطر از جمله پونه، آویشن و امثال آن مناظری بدیع را خلق كرده بودند اما امروزه سراسر این رودخانه مملو از زباله های انباشته شده است كه قلب هر عاشق طبیعت را به درد می آورد.
مسئول انجمن حافظان سبز تفتان گفت: تاكنون با تلاش این انجمن و همكاری بسیار خوب مردم روستاهای منطقه تمندان به ویژه جوانان در چند نوبت برای جمع آوری زباله ها از اطراف رودخانه اقدام شد اما رعایت نكردن نكات بهداشتی و پاكیزگی محیط از سوی گردشگران هر روز به مقدار زباله ها افزوده می شود.
تمندان بیان كرد: چنانچه پایگاههای محیط زیست و میراث فرهنگی در این محدوده ایجاد شود اطمینان دارم كه وضع موجود ساماندهی می شود این در حالیست كه مردم روستاهای مسیر رودخانه تمندان آماده هر نوع همكاری هستند اما چون كم توجهی و بی مهری این 2 سازمان را دیده اند دلسرد شده و انگیزه ای برای تلاش در مسیر حفظ محیط زیست ندارند.
فرماندار شهرستان خاش نیز به خبرنگار ایرنا گفت: یكی از ضروریت های منطقه تفتان و تمندان ایجاد پاسگاه محیط بانی است.
محمد اكبر چاكرزهی ادامه داد: زمین این پاسگاه كه در مركز دهستان در روستای تمندان قرار گرفته واگذار و پی ریزی ساختمان آن نیز انجام شده است.
وی افزود: متاسفانه این طرح به دلیل نبود اعتبار از سوی سازمان مربوطه متوقف شده در حالی كه ساخت این پاسگاه از مطالبات اصلی مردم محسوب می شود.
وی تصریح كرد: ادامه فرایند ساخت و ساز پاسگاه محیط بانی در تمندان از اولویت های سال 96 است.
مدیركل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان به خبرنگار ایرنا گفت: پاسگاه محیط زیست در منطقه تمندان و تفتان چند سال قبل ردیف اعتباری داشته اما اینك اعتباری برای تكمیل آن وجود ندارد.
نیره پورملایی افزود: هم اینك به منظور تكمیل این پاسگاه از سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان درخواست اعتبار شده است.
وی افزود: به منظور تكمیل این پاسگاه حدد یك میلیارد و 500 میلیون ریال اعتبار نیاز است.
وی تصریح كرد: گرچه برای این پاسگاه ردیف استخدامی خالی وجود دارد اما در صورت تكمیل نیز باید مجوز جذب نیرو از نهادهای مربوطه اخذ شود.
مدیركل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان با اشاره به شرایط نامناسب این منطقه از نظر زباله اظهار داشت: گرچه وظیفه جمع آوری زباله ها بر عهده محیط زیست نیست اما این نهاد حاضر است برای بهبود شرایط زیست محیطی با سایر ارگانها در موضوع جمع آوری زباله ها در این منطقه همكاری كند.
پورملایی ادامه داد: اداره كل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در چند مرحله اقدام به جمع آوری زباله های حاشیه كوه تفتان كرده است.
وی خاطرنشان كرد: مردم، كوهنوردانی و گردشگرانی كه به این منطقه می روند باید همراه خود كیسه زباله برده و از ریختن زباله ها در محیط به جد خودداری كنند.
تفتان كوهی پوشیده از برف با دهانه ای بخار آلود از گوگرد در طول سالیان دراز پذیرای میهمانان مختلفی بوده و خاطرات بسیاری را برای مردم ایجاد كرده است و روستای تمندان در جوار این كوه نیز چنان بكر و دست نخورده است كه روح هر گردشگری را تازه كرده و نوایی خوش از زندگی را در فضای خود جاری ساخته است بنابراین مسئولان باید با نگاهی مهربانتر به این ظرفیت های طبیعی نگاه كنند و نهایت تلاش خود را برای تامین زیرساخت های آن بكار گیرند.
7311**6081 خبرنگار: اسماعیل مرادقلی ** انتشار دهنده: حیدر سرایانی
زاهدان - ایرنا - روستای گردشگری تمندان در نیمه جنوبی كوه سر به فلك كشیده تفتان، بام شرق ایران، یكی از بكرترین و زیباترین مناطق گردشگری در شهرستان خاش سیستان و بلوچستان محسوب می شود كه با وجود ظرفیت های گردشگری بسیار، بی نام و نشان مانده است.